Kulturem
Kulturem – jednostka etnolingwistyczna, która w planie wyrażania jest reprezentowana przez pojedyncze leksemy, zaś w planie treści ma tak bogate znaczenia, że dzięki niej można zrozumieć specyfikę danej społeczności narodowej, etnicznej lub regionalnej[1][2].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Terminu użyła jako pierwsza[3] i spopularyzowała szwedzka uczona Els Oksaar. W polskim językoznawstwie pierwszą monografią dotyczącą tego tematu są Kulturemy podhalańskie Macieja Raka (Kraków 2015). Jak zaznacza M. Rak, to właśnie m.in. poprzez kulturemy społeczność określa swoją tożsamość, stosunek do tradycji i wartości, a także sposób radzenia sobie w obecnych czasach. Z powodu częstej nieprzekładalności reprezentujące je leksemy mają nastawienie etnocentryczne (nierzadko są składnikami autostereotypu) jako słowa zbiorowej pamięci.
Kulturemy zwykle funkcjonują jako składniki związków frazeologicznych i pojawiają się w kliszowanych tekstach folkloru, poezji ludowej, literaturze regionalnej oraz w wypowiedziach autorefleksyjnych[4][5][3].
Podział kulturemów
[edytuj | edytuj kod]Kulturemy dzielą się na:
- werbalne – wyrażane w słowach i wypowiedziach,
- niewerbalne – realizowane za pomocą języka ciała,
- parajęzykowe – wyrażane przez zachowania będące konsekwencją wieku, płci, pozycji społecznej,
- komunikacja niewerbalna, na którą wpływa m.in. czas i miejsce[3].
Kulturemy w języku polskim
[edytuj | edytuj kod]W Dystynktywnym słowniku synonimów Alicji Nagórko, Marka Łazińskiego i Hanny Burkhardt (Kraków 2004) znajduje się pierwsza na gruncie polskiego językoznawstwa definicja kulturemów w ujęciu etnolingwistycznym: [są to] ważne dla samoidentyfikacji jakiejś społeczności słowa klucze, charakteryzujące zarówno jej stosunek do tradycji, dziedziczonych wartości, jak i radzenie sobie z czasem teraźniejszym, aktualne przeżywanie świata (s. XIX). A. Nagórko podała również zestaw przykładowych polskich kulturemów: Kresy, bałagan, bohaterszczyzna, cham, cwaniak, kołtun, kotlet schabowy, warchoł, załatwić i ziemiaństwo[2]. Według badaczki szczególne miejsce w omawianej koncepcji zajmują: nazwy własne, symbole narodowe, narodowa topografia, etnonimy i egzotyzmy.
Z kolei w monografii M. Raka (2015) do kulturemów podhalańskich zostały zaliczone następujące jednostki, z którymi mogą się identyfikować mieszkańcy Podhala, por.: 1) w kategorii swój – obcy: Górál, gazda, baca, juhas, zbójnik, ksiondz, pán, ceper; 2) wartości: Pámbócek, Pániezus, Gaździná Podhála, krzýz, śleboda, honór, robota, ziym, dudki, biyda, głód; 3) tożsamość kulturowa: gwara, muzýka, śpiywanie, tániec, ubranie, portki, ciupaga, moskál, oscypek, gorzáłka, owca; 4) geografia mentalna: Podhále, góry, Giewont, hála.
W kolejnych pracach (Kulturemy gwarowe, polskie, słowiańskie – zarys problematyki[6]; Kulinarne kulturemy – podhalańskie, polskie, słowiańskie. Zarys problematyki[7]) M. Rak do polskich kulturemów zaliczył: Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, krzyż, pracę, honor, bohaterstwo, odwagę, prawość, wolność, Polskę, Wisłę, Częstochowę, Kraków, Warszawę, biedę, chleb, rosół i wódkę, a do kulturemów słowiańskich: Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, krzyż, pracę, wolność, honor, chleb, mleko, wódkę i Słowianina.
Ze względu na swoją wartość semantyczną kulturemy sprawiają problemy w przekładzie na język obcy[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Maciej Rak: Kulturemy podhalańskie. 2015. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ a b Anna Dąbrowska: Współczesne problemy lingwistyki kulturowej. filologia-polska.pwa.edu.pl. [dostęp 2018-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)]. (pol.).
- ↑ a b c Maciej Rak: Co to jest kulturem?. s. 305-316. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ Maciej Rak: Kulturemy podhalańskie. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2015, s. 13, seria: "Biblioteka LingVariów". ISBN 978-83-7638-572-3.
- ↑ Maciej Rak: Kulturemy – nowa perspektywa badań etnolingwistycznych. 2017. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ Maciej Rak, Polish and Slavic dialectal culturemes: Outline of issues, „Ethnolinguistics. Problems of Language and Culture”, 33 (0), 2021, s. 25, DOI: 10.17951/et.2021.33.25, ISSN 0860-8032 [dostęp 2021-12-30] (pol.).
- ↑ Maciej Rak, Kulinarne kulturemy - podhalańskie, polskie, słowiańskie : zarys problematyki, Kraków : Wydawnictwo Libron - Filip Lohner, 2021, ISBN 978-83-66269-86-6 [dostęp 2021-12-30].
- ↑ Azizollah Dabaghi, Mohammad Bagheri: The Issue of Translating Culture: A Literary Case in Focus. academypublication.com. [dostęp 2018-01-08]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Hanna Burkhardt: Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu. jk.sjol.eu. [dostęp 2018-01-07]. (pol.).
- Marta Skura: Nauka języka obcego balansowaniem między własną kulturą a obcą na przykładzie języków polskiego i niemieckiego. kms.polsl.pl. [dostęp 2018-01-07]. (pol.).
- Antonio Pamies: The Concept of Cultureme from a Lexicographical Point of View. degruyter.com. [dostęp 2018-01-07]. (ang.).