Ludzkie działanie

Okładka pierwszego polskiego wydania "Ludzkiego działania", wydanego przez Instytut Misesa

Ludzkie działanie: Traktat o ekonomii – traktat ekonomiczny, opus magnum austriackiego ekonomisty Ludwiga von Misesa, wydany po raz pierwszy w 1949.

Autor przedstawia w nim koncepcję ekonomii, jako dziedziny prakseologii − dedukcyjnej nauki o ludzkim działaniu. Opisuje sposoby gospodarowania, przedstawia funkcjonowanie gospodarki rynkowej, socjalistycznej oraz różnych sposobów interwencji państwa w rynek. Na końcu zajmuje się rolą ekonomii jako nauki oraz ekonomistów w społeczeństwie.

Historia wydania

Z różnych przyczyn traktatu Misesa początkowo nie zauważono. Jedną z nich był nieszczęśliwy zbieg okoliczności: Nationalökonomie - pierwsza, niemiecka edycja Ludzkiego działania, ukazała się w Szwajcarii w chwili, kiedy wydawca musiał zrezygnować z dystrybucji książki, gdyż rozpoczęła się II wojna światowa. Inną przyczyną braku zainteresowania dziełem Misesa było to, że początkowo nie docenili go nawet przedstawiciele szkoły austriackiej, do której należał Mises. W recenzji z 1941 r. Friedrich Hayek wyrażał zakłopotanie tym, że dociekania Misesa idą w kierunku niezależnym od badań pozostałych przedstawicieli szkoły, a rozwój jego teorii jest zdecydowanie autonomiczny. Wraz z upływem czasu dostrzeżono, że traktat Misesa podejmował istotniejsze wątki teorii założyciela szkoły austriackiej Carla Mengera i twórczo je rozwijał. Jak pisze Joseph Salerno, Mises chciał rozwiązać dwa istotne problemy, których nie rozwiązali jego poprzednicy: problem statusu konstruktu równowagi oraz rozziewu między teorią pieniądza a teorią wartości. Zajął się zagadnieniami porzuconymi przez resztę szkoły, toteż siłą rzeczy działał w odosobnieniu.

Znaczenie traktatu dostrzeżono, kiedy w USA (New Haven, Yale University Press 1949) i Wielkiej Brytanii (London, W. Hodge & Co., 1949) ukazała się jego rozszerzona wersja angielska Ludzkiego działania pod tytułem Human Action: A Treatise on Economics. Dzięki Misesowi (który od 1940 roku przebywał w USA) i dzięki jego Ludzkiemu działaniu w latach sześćdziesiątych XX wieku nastąpiło odrodzenie austriackiej szkoły ekonomii, która pod koniec lat trzydziestych utraciła prężność, gdyż jej dotychczasowy dorobek został w znacznym stopniu wchłonięty przez szkoły głównego nurtu ekonomii.

Wydania

Dzieło Misesa jest często wznawiane i tłumaczone. Ukazały się cztery wydania amerykańskie (1949, 1963, 1966, 1996) i reprinty pierwszego wydania (ostatni w 1998), a także liczne tłumaczenia i ich wznowienia: włoskie (1959), hiszpańskie (1960, 1968, 1980, 1986), chińskie (na Tajwanie 1976/77, 1991), francuskie (1985), portugalskie (1990), japońskie (1991), rosyjskie (2005), czeskie (2006), polskie (2007).

W 1995 roku w kwartalniku Prakseologia (nr 128-129) opublikowano obszerne fragmenty dzieła w polskim tłumaczeniu prof. Michała Tempczyka i Aleksandra Kotłowskiego. W listopadzie 2007 roku, staraniem polskiego Instytutu Misesa ukazało się polskie wydanie Ludzkiego działania. Autorem tłumaczenia jest Witold Falkowski.

Zawartość

Tematyka Ludzkiego działania obejmuje zagadnienia wszystkich głównych działów ekonomii: mikro i makroekonomii, polityki gospodarczej, metodologii a nawet historii gospodarczej. Zawartość dzieła koncentruje się wokół przeciwstawienia gospodarki wolnorynkowej i regulowanej, w szczególności socjalizmu. Główna teza jaką Mises stawia w Ludzkim działaniu mówi, że najdoskonalszym ustrojem społeczno-gospodarczym jest wolny rynek, gdyż tylko w jego warunkach możliwa jest kalkulacja ekonomiczna, będąca koniecznym narzędziem racjonalnego gospodarowania.

W pierwszej części dzieła, Mises podejmuje przede wszystkim zagadnienia metodologii szkoły austriackiej kontrastując ją z innymi nurtami metodologicznymi ekonomii. Wiele miejsca poświęca zaprezentowaniu podstawowych problemów prakseologii. Definiuje ludzkie działanie oraz przedstawia podstawowe kategorie, które się z nim wiążą: cele, środki, hierarchia wartości, czas oraz niepewność.

Druga część Ludzkiego działania, zatytułowana Działanie w społeczeństwie poświęcona jest prakseologicznej analizie społeczeństwa. Mises opowiada się za metodologicznym indywidualizmem twierdząc, że każde działanie jest wykonywane przez jednostkę, nigdy grupę. Powiedzenie grupa działa jest jego zdaniem jedynie wyrażeniem metaforycznym, które w sensie ścisłym znaczy: jednostka działa w imieniu grupy. W kolejnych rozdziałach Mises analizuje źródła i skutki podziału pracy oraz rolę idei w społeczeństwie.

W trzeciej części Mises przedstawia rolę kalkulacji ekonomicznej dla racjonalnego podejmowania decyzji. Następnie charakteryzuje ceny dóbr: sposób ich kształtowania się, zmienność oraz stabilizację. Po raz pierwszy w dziele przedstawiony został też problem kalkulacji ekonomicznej.

Część czwarta: Katalaktyka lub ekonomia społeczeństwa rynkowego poświęcona jest szczegółowemu omówieniu zagadnień dotyczących ludzkiego działania na rynku nieregulowanym. Wiele miejsca Mises poświęca roli w gospodarce poszczególnych czynników produkcji (kapitału, ziemi i pracy) oraz kształtowanie się ich cen i wynagrodzeń (zysk, renta i płaca). Szczegółowo omawia też zjawisko wymiany rynkowej oraz system cen. Oddzielny rozdział poświęcony jest też austriackiej teorii cyklu koniunkturalnego.

Część piąta jest szczegółowym omówieniem problemu kalkulacji ekonomicznej wraz z krytyką podejmowanych prób jego rozwiązania. Część szósta Skrępowana gospodarka rynkowa stanowi rozwinięcie wątków poruszonych w części piątej i poświęcona jest szczegółowej analizie skutków rozmaitych form zewnętrznej regulacji rynku. Poruszone zostają zagadnienia:

• opodatkowania;
• bezpośredniej ingerencji w działalność produkcyjną;
• ingerencji w ceny;
• polityki gospodarczej: monetarnej oraz fiskalnej;
• ekonomii dobrobytu.

Centralną tezą rozdziału jest twierdzenie, że co do zasady wszystkie sposoby ingerencji w gospodarkę nie osiągają w długim okresie celów, jakie są przed nimi stawiane.

Ostatnia, siódma część Ludzkiego działania zatytułowana: Miejsce ekonomii w społeczeństwie poświęcona jest ogólnym rozważaniom na temat nauki, jaką jest ekonomia. Mises przedstawia swoje obserwacje na temat miejsca ekonomii w edukacji, roli ekonomistów w społeczeństwie oraz ekonomii dla rozwoju gospodarczego.

Spis treści

Część pierwsza - Ludzkie działanie

I. Działający człowiek

II. Epistemologiczne zagadnienia nauk o ludzkim działaniu

III. Ekonomia i bunt przeciw rozumowi

IV. Pierwsza analiza kategorii działania

V. Czas

VI. Niepewność

VII. Działanie w świecie

Część druga - Działanie w społeczeństwie

VIII. Społeczeństwo

IX. Rola idei

X. Wymiana w społeczeństwie

Część trzecia - Kalkulacja ekonomiczna

XI. Ocena wartości bez kalkulacji

XII. Sfera kalkulacji ekonomicznej

XIII. Kalkulacja pieniężna jako narzędzie działania

Część czwarta - Katalaktyka lub ekonomia społeczeństwa rynkowego

XIV. Przedmiot i metoda katalaktyki

XV. Rynek

XVI. Ceny

XVII. Wymiana pośrednia

XVIII. Działanie w czasie

XIX. Procent

XX. Procent, ekspansja kredytowa i cykl koniunkturalny

XXI. Praca i płace

XXII. Pozaludzkie pierwotne czynniki produkcji

XXIII. Dane rynku

XXIV. Zgodność i konflikt interesów

Część piąta - Współpraca społeczna bez rynku

XXV. Konstrukcja myślowa społeczeństwa socjalistycznego

XXVI. Niemożność kalkulacji ekonomicznej w socjalizmie

Część szósta - Skrępowana gospodarka rynkowa

XXVII. Rząd i rynek

XXVIII. Ingerencja przez opodatkowanie

XXIX. Restrykcje dotyczące produkcji

XXX. Ingerencja w strukturę cen

XXXI. Manipulacja pieniądzem i kredytem

XXXII. Konfiskata i redystrybucja

XXXIII. Syndykalizm i korporacjonizm

XXXIV. Ekonomia wojny

XXXV. Zasada dobrobytu przeciw zasadzie rynku

XXXVI. Kryzys interwencjonizmu

Część siódma - Miejsce ekonomii w społeczeństwie

XXXVII. Nieokreślony charakter ekonomii

XXXVIII. Miejsce ekonomii w edukacji

XXXIX. Ekonomia i podstawowe zagadnienia ludzkiej egzystencji

Zobacz też

• Ludwig von Mises
• prakseologia
• szkoła austriacka
• Instytut Misesa