Metahistory

Metahistory. The Historical Imagination In Nineteenth-Century Europe (wyd. 1973) - głośna praca amerykańskiego historyka historiografii Haydena White'a. White odwołując się do licznych prac z retoryki, literaturoznawstwa i teorii dziejopisarstwa opisuje w niej cztery podstawowe schematy fabularne obecne w pracach znanych europejskich historyków XIX w. (Jules'a Micheleta, Leopolda von Ranke, Alexisa de Tocqueville i Jacoba Burckhardta):

• schemat epicki (Romance),
• schemat satyry (Satire).
• schemat komedii (Comedy),
• schemat tragedii (Tragedy),

Schemat epicki

Opowieść epicka to opowieść o samopoznaniu (self-identification) bohatera w świecie, który dostarcza mu doświadczeń potrzebnych do obudzenia jego samoświadomości. Wzorcem dla tego typu narracji są opowieści bohaterskie mówiące o triumfie dobra nad złem; człowieka nad światem.

Schemat satyry

W ujęciu satyrycznym wychodzi się od podobnego obrazu świata: bohater zmaga się ze światem, by poprzez zwycięstwo zapanować nad nim i nad sobą. Powyższy schemat ulega jednak niespodziewanemu odwróceniu. To nie człowiek okazuje się panem świata, lecz świat panuje nad człowiekiem, niezdolnym do samorealizacji i wyzwolenia od tego, co wiąże go w świecie. Wymowa satyry może zbliżać ją do komedii bądź tragedii.

Schemat komedii

Schemat komedii zakłada możliwość rozejmu między człowiekiem a światem poprzez pogodzenie tego, co naturalne z tym, co kulturowe, oraz między ludźmi jako reprezentantami różnych wartości i różnych zbiorowości. Bohater komediowy przegrywa w walce ze światem i jego prawami, nie osiąga też prawdziwej wiedzy o świecie ani o sobie, osiąga natomiast zgodę ze sobą i światem, w tym zgodę na własną słabość i ignorancję. Komedia mówi o niemożliwości zrozumienia złożoności świata, lecz także o możliwości pogodzenia wszelkich sprzeczności.

Schemat tragedii

W schemacie tragedii, chociaż również możliwy jest chwilowy przynajmniej stan harmonii między człowiekiem a jego światem, nie wypływa on jednak z rozejmu, jaki zawiera człowiek ze światem, gdy akceptuje własną słabość i nieadekwatność (jak w schemacie komedii), lecz ze zrozumienia praw rządzących światem. Zrozumienie, które umożliwia bohaterowi samookreślenie w świecie (w tym punkcie schemat tragiczny spotyka się ze schematem epickim), jest jednak okupione cierpieniem. Bohater epicki nie pragnie wiedzy, lecz walki, nieoczekiwanym zwieńczeniem walki jest samopoznanie. Natomiast bohater tragiczny nie pragnie walki, lecz pragnie wiedzy; osiąga poznanie świata i samopoznanie, lecz musi okupić je walką i cierpieniem. Tragedia przekazuje prawdę o niemożności pogodzenia sprzecznych wartości i zwalczających się sił. Ujawnia też możliwość zrozumienia praw, które rządzą powstawaniem i narastaniem sprzeczności.

Bibliografia

• Hayden White, Metahistory. The Historical Imagination In Nineteenth-Century Europe, Baltimore, London, 1975
• Hayden White, Poetyka pisarstwa historycznego, Kraków 2000
• Wiktor Werner, Wokół metafory wojny, Pro Libris, Lubuskie Pismo Literacko-Kulturalne, Nr 1(6) 2004. s. 69-82