Moralność pani Dulskiej

Moralność pani Dulskiej – dramat naturalistyczny z 1906 r., jedno z najważniejszych dzieł Gabrieli Zapolskiej. Pełna nazwa utworu to: Moralność pani Dulskiej – tragifarsa kołtuńska.

Bohaterowie utworu

• Aniela Dulska – tytułowa "pani Dulska".
• Felicjan Dulski – jej mąż
• Zbyszko – syn Dulskiej, romansuje z Hanką
• Hesia i Mela – córki Anieli i Felicjana
• Hanka – służąca w domu Dulskich
• Juliasiewiczowa – radczyni, krewna Dulskiej

W dziele występują także: Tadrachowa (matka chrzestna Hanki) oraz Lokatorka kamienicy Dulskich.

Geneza

Moralność pani Dulskiej powstała w ciągu kilkunastu dni na przełomie października i listopada 1906 roku. Premiera odbyła się w grudniu, w Teatrze Miejskim w Krakowie.

Czas i miejsce akcji

Akcja utworu rozgrywa się na początku XX wieku we Lwowie, w salonie państwa Dulskich. Autorka w didaskaliach informuje o umeblowaniu wnętrza: "Dywany, meble solidne... Rogi obfitości, sztuczne palmy, landszaft haftowany za szkłem... Stara piękna serwantka mahoniowa i empirowy ekranik. Lampa z abażurem z bibuły, stoliki, a na nich fotografie". W niektórych późniejszych adaptacjach akcja rozgrywa się w Krakowie.

Problematyka dzieła

Sztuka Zapolskiej jest tragifarsą, czyli połączeniem elementów komedii z elementami tragedii. Główna bohaterka – Aniela Dulska – jest postacią obłudną, dwulicową, fałszywą, chciwą, nie potrafi okazać grama życzliwości, gardzi ludźmi biednymi, słabymi i wrażliwym. Wszystko co robi, robi na pokaz. Jej postawa, nazywana "dulszczyzną", prezentuje pozorną moralność; życie w zakłamaniu i obłudzie. Przymyka oko na romans jej syna z Hanką, aby tylko ten nie włóczył się nocami po lokalach (w rzeczywistości Dulska nie wyobraża sobie małżeństwa Zbyszka z Hanką, uważałaby to za hańbę dla jej rodziny i splamienie honoru). Problem pojawia się gdy Hanka zachodzi w ciążę.

Problem miejsca akcji – Kraków i Lwów

Pierwotnie akcja utworu została umieszczona we Lwowie. Jednakże na potrzeby przedstawienia premierowego w Krakowie akcja utworu została przeniesiona przez autorkę do tego miasta (dotyczyło to odniesień do rozmaitych miejsc – np. w wersji „lwowskiej” Felicjan Dulski odbywa „spacer” na Wysoki Zamek, a przy ulicy Teatyńskiej musi przyspieszyć, bo „tunel rozbijają”, podczas kiedy w „krakowskiej” celem „spaceru” jest Kopiec Kościuszki, a przyspieszyć musi koło Parku Jordana, bo „zaczepiają”). Później sztukę wystawiano w innych miastach i w zależności od tego, z którą wersją miał reżyser do czynienia, akcja była umieszczana we Lwowie lub Krakowie. Dramat został wydany drukiem przez wydawnictwo Olgebrandt w 1908 r. i była to wersja z akcją we Lwowie. Kolejne wydanie (wydawnictwo Lektor) z 1921 r. oparte zostało na jednym z odpisów wykonanych dla potrzeb krakowskiego teatru – akcja umieszczona została w Krakowie. Z uwagi na to, że użyto odpisu prawdopodobnie przeznaczonego dla suflera, wydanie to odznaczało się pominięciem większości didaskaliów; ponadto było dość niechlujne (liczne błędy językowe). Późniejsze wydania aż do 1987 r. wywodziły się przeważnie z tego wydania z tym, że usuwano z nich błędy językowe oraz w mniejszym lub większym stopniu uzupełniano didaskalia. Dlatego też wszystkie ekranizacje dramatu mają akcję umieszczoną w Krakowie. W 1988 r. wydany został tekst pochodzący z Olgebrandta z akcją we Lwowie. Obecne wydania w zależności od pochodzenia źródła mogą mieć akcję umieszczoną we Lwowie lub Krakowie.

Ekranizacje

Sztuka Gabrieli Zapolskiej była wystawiana nie tylko na scenach teatrów, ale też adaptowana na potrzeby filmowe. W 1930 roku na jej podstawie powstał pierwszy film pod tytułem Moralność pani Dulskiej w reżyserii Bolesława Newolina. Warto zaznaczyć, iż był to pierwszy w Polsce film dźwiękowy. W późniejszym okresie sztuka była czterokrotnie adaptowana na potrzeby Teatru Telewizji w roku 1968, 1970, 1992 i 2006. W roku 1970 powstał film pod tytułem Dulscy w reżyserii Jana Rybkowskiego, wykorzystujacy wątki z tej sztuki. Wątki z Moralności pani Dulskiej wykorzytano też w serialu Z biegiem lat, z biegiem dni... Andrzeja Wajdy.

Linki zewnętrzne

• Moralność pani Dulskiej w serwisie Wolne Lektury