Tekst źródłowy strony Oprogramowanie sprzętowe

[[Plik:OTDR - Yokogawa AQ7270 - 1.jpg|thumb|300px|[[Reflektometr]] optyczny firmy Yokogawa podczas pomiarów długości [[światłowód|światłowodu]] z widocznym na ekranie efektem pracy oprogramowania sprzętowego]]
'''Oprogramowanie sprzętowe'''<ref>{{Cytuj stronę |url = https://pl.bab.la/slownik/polski-angielski/oprogramowanie-sprzętowe |tytuł = oprogramowanie sprzętowe |nazwisko = |imię = |opublikowany = Słownik polsko-angielski bab.la |data dostępu = 2017-12-14}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.1a.biz.pl/tlumaczenie/?sl_chm=firmware&id_chm=1731727 |tytuł = Słownik naukowo-techniczny angielsko-polski |nazwisko = |imię = |opublikowany = |data dostępu = 2017-12-14}}</ref>, '''oprogramowanie wbudowane'''<ref>{{Cytuj stronę |url = https://pl.bab.la/slownik/polski-angielski/oprogramowanie-wbudowane |tytuł = oprogramowanie wbudowane |nazwisko = |imię = |opublikowany = Słownik polsko-angielski bab.la |data dostępu = 2017-12-14}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.wordreference.com/enpl/firmware |tytuł = firmware |nazwisko = |imię = |opublikowany = WordReference.com |data dostępu = 2021-10-09}}</ref>, '''oprogramowanie układowe'''<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.computerworld.pl/slownik/termin/40077/firmware.html |tytuł = firmware: Informatyczny Słownik Angielsko-Polski Computerworld – Wiadomości IT, biznes IT, praca w IT, konferencje |nazwisko = |imię = |opublikowany = |data dostępu = 2017-12-14}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://pl.bab.la/slownik/polski-angielski/oprogramowanie-układowe |tytuł = oprogramowanie układowe |nazwisko = |imię = |opublikowany = Słownik polsko-angielski bab.la |data dostępu = 2017-12-14}}</ref>, '''oprogramowanie wewnętrzne''', '''mikrooprogramowanie'''<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.nfjp.pl/lemma/mikrooprogramowanie |tytuł = Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego |nazwisko = |imię = |opublikowany = |data dostępu = 2017-06-05}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.diki.pl/slownik-angielskiego?q=firmware |tytuł = firmware |nazwisko = |imię = |opublikowany = Słownik angielsko-polski Diki |data dostępu = 2017-12-15}}</ref> ({{w języku|en|firmware}}<ref group=uwaga>Spotykane niekiedy tłumaczenie „oprogramowanie firmowe” jest niepoprawne, gdyż przymiotnik ''firm'' oznacza tu „stały, niezmienny”.</ref>) – [[oprogramowanie]] zainstalowane na stałe w urządzeniu, zapewniające podstawowe procedury jego obsługi.

Inną definicją oprogramowania sprzętowego jest kod poniżej systemu operacyjnego (a wręcz poniżej [[Język maszynowy|kodu maszynowego]] komputera) – przykładowo oprogramowanie [[Karta sieciowa|karty sieciowej]] nie jest, w przeciwieństwie do sterowników, częścią [[system operacyjny|systemu operacyjnego]]. Oprogramowanie sprzętowe może być małych rozmiarów (jak w karcie sieciowej) lub stanowić wydzielony system (przykładowo kontrolerem napędów taśmowych {{nowrap|3490E-F01}} jest serwer x86 pracujący pod kontrolą systemu operacyjnego Sinix – jednak z punktu widzenia systemu operacyjnego korzystającego z napędów kod ten realizuje zdefiniowane protokołem funkcje sprzętowe).

Nowsze urządzenia mają często możliwość aktualizacji tego oprogramowania, dzięki zapisaniu go na przykład w [[pamięć flash|pamięci flash]] lub [[EEPROM]].

== Historia ==
Ascher Opler użył terminu {{k|en|firmware}} w artykule ''[[Datamation]]'' w roku 1967<ref name="Opler">{{cytuj pismo |autor = Opler, Ascher |tytuł = Fourth-Generation Software |czasopismo = Datamation |data = styczeń 1967 |wolumin = 13 |numer = 1 |strony = 22–24}}</ref>. Początkowo termin ten oznaczał zawartość zapisywalnego fragmentu pamięci CPU, zawierającej [[mikroprogram]], który definiował i implementował [[Model programowy procesora|zestaw instrukcji]] komputera, ponadto mógł być przeładowany w celu modyfikacji instrukcji, które [[procesor]] był w stanie wykonać. Pierwotnie ''firmware'' kontrastowało ze sprzętem komputerowym (CPU) i oprogramowaniem (standardowe instrukcje wykonywane przez CPU). Nie składało się ono z instrukcji maszynowych procesora, lecz z mikrokodu niższego poziomu odpowiedzialnego za [[Implementacja (informatyka)|implementację]] instrukcji. Wbudowane oprogramowanie istniało na „pograniczu” między sprzętem a oprogramowaniem, stąd powstała nazwa ''firmware''. Z czasem znaczenie tego pojęcia poszerzyło się do wszystkich danych zapisywanych w [[Pamięć tylko do odczytu|pamięci ROM]], w skład których wchodziły instrukcje procesora dla [[BIOS]], [[Program rozruchowy|programu rozruchowego]] lub aplikacji dedykowanych.

Do połowy lat 90. aktualizacje oprogramowania sprzętowego przeważnie wiązały się z podmianą [[Pamięć komputerowa|pamięci]] je zawierającej (zwykle były nimi [[Układ scalony|układy scalone]] ROM). Pamięć flash umożliwiała aktualizację bez konieczności fizycznego wyjmowania układów scalonych. Błąd w trakcie procesu aktualizacji mógł permanentnie uszkodzić urządzenie; system jest na to narażony, gdy fragmenty pamięci flash – zawierające oprogramowanie „źródłowe” lub program aktualizujący – zostaną wyjęte i przeprogramowane. Jeżeli proces aktualizacji zostanie gwałtownie przerwany, oprogramowanie może przestać działać prawidłowo i tym samym uruchomienie urządzenia i wznowienie aktualizacji będzie niemożliwe. Aby tego uniknąć, pamięć flash powinna mieć zabezpieczoną sekcję tylko do odczytu, zawierającą oprogramowanie „źródłowe”. Wadą produkcyjną jest to, że oprogramowanie tylko do odczytu nie może być zmodyfikowane i musi być poddane bardzo dokładnym testom.

== Zagrożenia ==
[[Mark Shuttleworth]], założyciel firmy [[Canonical]], która utrzymuje dystrybucję Ubuntu, opisał [[zamknięte oprogramowanie]] sprzętowe jako zagrożenie bezpieczeństwa, mówiąc, że „oprogramowanie wbudowane w twoim urządzenie jest najlepszym przyjacielem NSA” i nazywa je „koniem trojańskim o monumentalnych proporcjach”. Stwierdził, że niskiej jakości oprogramowanie sprzętowe z zamkniętym źródłem stanowi główne zagrożenie dla bezpieczeństwa systemu<ref>„Linux Magazine”, wydanie 162, Maj 2014, strona 9.</ref>: „Twoim największym błędem jest założenie, że NSA jest jedyną instytucją nadużywającą tej pozycji zaufania – w rzeczywistości rozsądne jest założenie, że całe oprogramowanie sprzętowe jest źródłem niebezpieczeństwa, na co składa się najwyższy stopień niekompetencji ze strony producentów, a także najwyższy stopień kompetencji z bardzo szerokiej gamy tego typu agencji”. Jako potencjalne rozwiązanie tego problemu wezwał do deklaratywnego oprogramowania, które opisywałoby „powiązanie sprzętowe i zależności” i „nie powinno zawierać kodu wykonywalnego”<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.markshuttleworth.com/archives/1332 |tytuł = ACPI, firmware and your security |nazwisko = Shuttleworth |imię = Mark |autor link = Mark Shuttleworth |data = 17 marca, 2014 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20150315054919/http://markshuttleworth.com/archives/1332 |zarchiwizowano = 15 marca, 2015}}</ref>. Oprogramowanie sprzętowe powinno być oprogramowaniem typu [[Otwarte oprogramowanie|open source]], aby można było sprawdzić i zweryfikować kod.

Niestandardowe włamania do oprogramowania sprzętowego koncentrowały się również na wstrzykiwaniu złośliwego oprogramowania do smartfonów lub [[pamięć USB|pendrajwów]]. Jedna operacja tego typu na smartfonie z systemem operacyjnym [[Symbian]] została zademonstrowana podczas [[haker (bezpieczeństwo komputerowe)|hakerskiej]] konferencji [[MalCon]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.malcon.org |tytuł = We will be back soon! |opublikowany = malcon.org |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20130526164938/http://www.malcon.org/ |zarchiwizowano = 2013-05-26}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.h-online.com/security/news/item/Hacker-plants-back-door-in-Symbian-firmware-1149926.html |tytuł = Hacker plants back door in Symbian firmware |data = 2010-12-08 |opublikowany = H-online.com |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20130521142131/http://www.h-online.com/security/news/item/Hacker-plants-back-door-in-Symbian-firmware-1149926.html |zarchiwizowano = 21 maja 2013}}</ref>. Podczas konferencji Black Hat USA w roku 2014 zaprezentowano włamanie do oprogramowania urządzenia USB o nazwie BadUSB<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.wired.com/2014/07/usb-security/ |tytuł = Why the Security of USB Is Fundamentally Broken |data = 2014-07-31 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20140803200841/http://www.wired.com/2014/07/usb-security/ |zarchiwizowano = 2014-08-03}}</ref>, pokazując, jak można przeprogramować [[mikrokontroler]] pendrajwa, dzięki czemu można „oszukać” różnego rodzaju urządzenia w celu przejęcia kontroli nad komputerem, eksfiltrowania danych lub szpiegowania użytkownika<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.blackhat.com/us-14/briefings.html#badusb-on-accessories-that-turn-evil |tytuł = BadUSB – On Accessories that Turn Evil |opublikowany = BlackHat.com |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20140808053344/https://www.blackhat.com/us-14/briefings.html#badusb-on-accessories-that-turn-evil |zarchiwizowano = 2014-08-08}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://srlabs.de/wp-content/uploads/2014/07/SRLabs-BadUSB-BlackHat-v1.pdf |tytuł = BadUSB – On accessories that turn evil |autor2 = Sascha Krißler |autor3 = Jakob Lell |data = 2014-08-07 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20161019034729/https://srlabs.de/wp-content/uploads/2014/07/SRLabs-BadUSB-BlackHat-v1.pdf |zarchiwizowano = 2016-10-19}}</ref>. Pozostałe osoby badające kwestie bezpieczeństwa pracowały dalej nad sposobem wykorzystania zasad działania BadUSB<ref>{{Cytuj stronę |url = http://hackingpost.com/badusb-malware-infect-millions-of-usb/ |tytuł = BadUSB Malware Released – Infect millions of USB Drives |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20141006121457/http://hackingpost.com/badusb-malware-infect-millions-of-usb/ |zarchiwizowano = 6 października 2014}}</ref>, wydając jednocześnie [[kod źródłowy]] w postaci narzędzi hakerskich, których można użyć do modyfikacji zachowania różnych urządzeń USB<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.wired.com/2014/10/code-published-for-unfixable-usb-attack/ |tytuł = The Unpatchable Malware That Infects USBs Is Now on the Loose |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20141007092141/http://www.wired.com/2014/10/code-published-for-unfixable-usb-attack/ |zarchiwizowano = 7 października 2014}}</ref>.

== Przykłady urządzeń z oprogramowaniem sprzętowym ==
{{Układ wielokolumnowy |szerokość=18em <!-- od 9 do 18 --> |liczba=2 |
* komputery ([[BIOS]], [[Unified Extensible Firmware Interface|UEFI]])
* telewizory
* [[konsola gier wideo|konsole do gier]]
* [[telefon komórkowy|telefony komórkowe]] i [[smartfon]]y
* [[smartwatch]]e
* odtwarzacze [[DVD]]
* nagrywarki [[płyta kompaktowa|CD]]/DVD/[[Blu-ray]]
* [[Odtwarzacz MP3|odtwarzacze MP3]]
* [[router]]y
* [[Cyfrowy aparat fotograficzny|cyfrowe aparaty fotograficzne]]<ref>{{cytuj |url = http://www.fotopolis.pl/index.php?n=1079 |tytuł = Firmware aparatu cyfrowego – co to jest? |data = 2003-05-16 |data dostępu = 2009-07-09}}</ref>
* [[dysk twardy|dyski twarde]]
* rozbudowane [[przyrząd pomiarowy|przyrządy pomiarowe]]
}}

Systemy preinstalowane w serwerach (np. ESXi na nośniku USB w serwerze) również są nazywane oprogramowaniem sprzętowym.

== Zobacz też ==
* [[framework]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Firmware| ]]