Osnówka (botanika)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nasiona cisu z osnówką w różnej fazie dojrzałości

Osnówka, epimacjum, arylus[1] (łac. arillus) – twór obrastający częściowo lub całkowicie nasiona niektórych roślin, ewentualnie wyrostek na nasionach. Ma on różne pochodzenie, zwykle wykształca się z różnych części zalążka np. osłonki (integumentum) lub sznureczka (funiculus)[2].

Osnówki odgrywają istotną rolę przy rozsiewaniu nasion. Mogą być jaskrawego koloru, mięsiste i silnie wykształcone. Dzięki temu wabią ptaki, połykające je wraz z nasionami, które zawarte w twardej łupinie przechodzą przez przewód pokarmowy i są w ten sposób rozsiewane (tak jest np. w przypadku cisa i trzmieliny). Mniejsze twory, bogate w tłuszcze i białka, określane jako elajosomy, rozsiewane są z kolei przez mrówki. Wyrostki takie mogą powstawać tuż przy okienku (mikropyle) i nazywane są wówczas caruncula (ang. caruncle), lub na szwie (ang. straphiole)[2][3]. Wyrostki pierwszego rodzaju są typowe dla roślin np. z rodzin krzyżownicowatych (Polygalaceae) i fiołkowatych (Violaceae), a drugiego rodzaju - dla glistnika (Chelidonium)[4]. W przypadku nasion grzybieni (Nymphaea) osnówka jest luźną tkanką z przestworami powietrznymi, umożliwiającą pływanie nasion i tym samym ich rozprzestrzenianie[2].

Pęknięte owoce muszkatołowca z nasionami otoczonymi czerwoną osnówką (tzw. kwiat muszkatołowy)
Pęknięty owoc granatowca właściwego z nasionami otoczonymi jadalną osnówką

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  2. a b c Strasburger E., Noll F., Schenck H., Schimper A.F.W.: Botanika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1972, s. 825.
  3. Adrian Bell: Plant form. Portland. London: Timber Press, 2008, s. 194. ISBN 978-0-88192-850-1.
  4. Derek Bewley, Michael Black, Peter Halmer: The Encyclopedia of Seeds: Science, Technology And Uses. CAB International, 2006, s. 607. (ang.).