Ostatni Żyd w Winnicy
Ostatni Żyd w Winnicy – fotografia wykonana podczas Holocaustu na Ukrainie w czasie II wojny światowej, ukazująca nieznanego Żyda w Winnicy, który ma zostać zastrzelony przez członka Einsatzgruppe „D”, mobilnego szwadronu śmierci nazistowskiej SS. Ofiara klęczy przy masowym grobie wypełnionym zwłokami; z tyłu egzekucji przygląda się grupa żołnierzy Waffen-SS i członkowie Służby Pracy Rzeszy[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Fotografia pochodzi z okresu pomiędzy 1941 a 1943 rokiem, kiedy Niemcy w czasie operacji Barbarossa zajęli, a następnie okupowali obwód winnicki[1]. W tym okresie na terenie obwodu miały miejsce liczne masakry Żydów[2], w tym w Winnicy 16 i 22 września 1941 roku oraz w kwietniu 1942 roku, po czym ocaleni zostali wysłani do obozów pracy, a żydowska dzielnica Winnicy została w dużej mierze zrównana z ziemią[3]. Letnie mundury Niemców wskazują, że fotografia została zrobiona wiosną lub latem[4].
Fotografia została rozesłana w 1961 roku przez agencję prasową United Press International podczas procesu oficera SS Adolfa Eichmanna[5]. Agencja otrzymała ją od urodzonego w 1910 roku Ala Mossa, polskiego Żyda, który nabył ją w maju 1945 roku, po wyzwoleniu z obozu Allach (podobóz KL Dachau) przez amerykańską 3 Armię generała George’a Pattona[5][6]. Moss, mieszkający w Chicago w 1961 roku, chciał, aby ludzie „wiedzieli, co działo się w czasach Eichmanna”[5]. Kopia fotografii została opublikowana na całej stronie żydowskiej gazety „The Forward”, wydawanej w USA[7].
Późniejsze źródła podają sprzeczne szczegóły dotyczące fotografii. Niektórzy twierdzą, że oryginalna fotografia znajdowała się w albumie członka Einsatzgruppe[5] lub została wyjęta z kieszeni martwego żołnierza[8], a na odwrocie napisane było „Ostatni Żyd w Winnicy”[5][9], obecnie używane jako nazwa fotografii[5][8][9][10]. Kilkanaście osób skontaktowało się z niemieckim dziennikiem „Die Welt”, identyfikując egzekutora z pistoletem jako swojego krewnego[4].
Ikona[edytuj | edytuj kod]
Fotografia stała się ikoniczna, gdyż została zrobiona podczas Holocaustu i prawdopodobnie przez kogoś współwinnego zabójstwa. Wzrok oglądającego skupia się na samotnej ofierze, a nie na egzekutorze i grupie gapiów w tle[9].
Fotografia jest reprodukowana w książkach i ekspozycjach muzealnych dotyczących Holocaustu. Pojawiła się, między innymi, w książkach Guido Knoppa[8] i Michaela Berenbauma[11], a także jako eksponat w gmachu Reichstagu[9] i na Pomniku Pomordowanych Żydów Europy w Niemczech[12], w Instytucie Pamięci Narodowej w Polsce[12], w United States Holocaust Memorial Museum w Stanach Zjednoczonych[1] i w instytucie Jad Waszem w Izraelu[2].
Fotografia została użyta na okładce albumu studyjnego Victim in Pain amerykańskiej grupy muzycznej Agnostic Front[10]. Wokalista grupy Roger Miret powiedział później że „trzeba to nagłośnić, aby zapobiec powtórzeniu się historii”[13].
W 2019 roku sklep internetowy amerykańskiego przedsiębiorstwa Amazon wprowadził do oferty serię kolorowych bluz, t-shirtów i bezrękawników z nadrukowaną fotografią „Ostatni Żyd w Winnicy”; po publikacjach izraelskich mediów i reakcji ze strony Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu produkty zniknęły z oferty sklepu[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Holocaust Narrative through Historical Photos. United States Holocaust Memorial Museum. s. 22. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ a b July 1941, a Member of the Waffen-SS Shoots a Jew at a Mass Grave in Vinnitsa, Ukraine. Yad Vashem. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ Vinnitsa. Yad Vashem. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ a b Fotos des Holocaust: So starben Chiwa Wasseljuk, ihr Sohn Boris und ihr Neffe Roman. Die Welt. [dostęp 2022-09-04]. (niem.).
- ↑ a b c d e f The Last Jew in Vinnitsa. Kenyon College. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ USC Shoah Foundation Institute testimony of Al Moss. United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ Françoise Ouzan, Dan Mikhman: De la mémoire de la Shoah dans le monde juif. Paris: CNRS éditions, 2008, s. 306. ISBN 978-2-271-06763-0.
- ↑ a b c Guido Knopp: Der zweite Weltkrieg: Bilder, die wir nie vergessen. Hamburg: Edel, 2014, s. 146-151. ISBN 978-3-8419-0335-8.
- ↑ a b c d A photograph seen once, long ago, haunted me – and taught me to distrust memory. The Guardian. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ a b United Blood: How hardcore conquered New York. Internet Archive. s. 82-89, 86. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ Michael Berenbaum: The World Must Know: The History of the Holocaust as Told in the United States Holocaust Memorial Museum. Boston: Little, Brown, 1993. ISBN 978-0-316-09134-3.
- ↑ a b Denkmäler für die ermordeten Juden von Winnyzja. Gedenkstättenportal zu Orten der Erinnerung in Europa. [dostęp 2022-09-04]. (niem.).
- ↑ My Riot: Agnostic Front, Grit, Guts & Glory By Roger Miret. Kerrang!. [dostęp 2022-09-04]. (ang.).
- ↑ „Stylowe” bluzy ze zdjęciem rozstrzeliwanego Żyda w największym sklepie internetowym. TVP Info. [dostęp 2022-09-04]. (pol.).