Otężałkowate
Cibotium menziesii | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Klasa | |
Podklasa | |
Rząd | |
Rodzina |
otężałkowate |
Nazwa systematyczna | |
Cibotiaceae Korall in. A. Smith et al., Taxon 55: 712. 21 Sep 2006[3] | |
Typ nomenklatoryczny | |
Cibotium Kaulf. (1820)[3] |
Otężałkowate, cibotiowate (Cibotiaceae) – monotypowa rodzina paproci z rzędu olbrzymkowców (Cyatheales). Obejmuje jeden rodzaj otężałka[4], cibotium[5] (Cibotium Kaulf.) z około 11 gatunkami. Należą tu paprocie naziemne występujące we wschodniej Azji, na Hawajach oraz w Ameryce Środkowej. Wyróżniają się wśród innych przedstawicieli rzędu osobliwą budową zarodników oraz liczbą chromosomów wynoszącą x=68[6].
Włoski pokrywające te rośliny były tradycyjnie wykorzystywane na Archipelagu Malajskim do tamowania krwotoków zewnętrznych. W XIX wieku ich zastosowanie zostało szeroko spopularyzowane, wykorzystywane były powszechnie w Europie np. podczas zabiegów operacyjnych. Owłosione kłącza Cibotium barometz docierające z Azji do Europy przez wieki uznawane były za tajemnicze roślinozwierzęta (Agnus scythicus)[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Kłącze masywne, pełzające, podnoszące się lub prosto wzniesione i osiągające do 6 m wysokości, solonosteliczne lub diktiosteliczne. W części szczytowej oraz przy trwałych nasadach ogonków liściowych miękko, żółto owłosione. Liście okazałe, osiągające 2–4 m długości, z blaszką podwójnie lub bardziej pierzasto podzieloną. Ogonki liściowe u nasady są owłosione. Wiązki przewodzące otwarte proste, rozgałęzione widlasto lub pierzaste. Zalążnie powstają na końcach wiązek[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]W obrębie rzędu olbrzymkowców Cyatheales rodzina Cibotiaceae zajmuje pozycję siostrzaną względem rodziny diksoniowatych Dicksoniaceae i Metaxyaceae[2].
Rodzina wyróżniona została dopiero w 2006 roku[6] i utrzymana w systemie PPG I z 2016[2]. Wcześniej była opisywana jako podrodzina Cibotioideae Nayar, Taxon 19:234. 1970 w obrębie szeroko ujmowanych olbrzymkowatych Cyatheaceae. W niektórych ujęciach wciąż utrzymywane jest szerokie ujęcie olbrzymkowatych[8].
Pozycja rodziny w kladogramie rzędu olbrzymkowców według systemu PPG I (2016)[2]:
olbrzymkowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny
- rodzaj otężałka, cibotium Cibotium Kaulfuss, Berlin. Jahrb. Pharm. Verbundenen Wiss. 21: 53. 1820[9]
Wykaz gatunków o nazwach zaakceptowanych według The Plant List[10][5]:
- Cibotium assamicum Hook.
- Cibotium barometz (L.) J. Sm.
- Cibotium chamissoi Kaulf. – cibotium Chamissa, otężałka Chamissa
- Cibotium cumingii Kunze
- Cibotium glaucum (Sm.) Hook. & Arn. – cibotium sine, otężałka siny
- Cibotium regale Verschaff. & Lem. – cibotium królewskie, otężałka królewski
- Cibotium schiedei Schltdl. & Cham. – cibotium Schiedego, otężałka Schiedego
- Cibotium splendens (Gaudich.) Krajina ex Skottsb.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b c d The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ a b James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. [dostęp 2012-02-05]. (ang.).
- ↑ Nazwa polska według Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
- ↑ a b Elżbieta Zenkteler: Paprocie. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, s. 115. ISBN 83-09-01604-2.
- ↑ a b c Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns. Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2010-12-22]. (ang.).
- ↑ Daniela i Stanisław Tałałajowie: Dziwy świata roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, s. 35-36.
- ↑ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 42. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2012-02-01]. (ang.).
- ↑ Cibotium. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-02-05]. (ang.).