Pałac Jędrzejowiczów w Rzeszowie
 Fasada pałacu, widok od strony parku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Rycerska 2, 35-216 Rzeszów |
| Typ budynku |
pałac |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Kondygnacje |
3 |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Rzeszowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
 50°02′50,6760″N 22°00′15,4800″E/50,047410 22,004300
| |
Pałac Jędrzejowiczów w Rzeszowie – zabytkowy pałac z XIX wieku położony na Osiedlu 1000-Lecia na północ od centrum Rzeszowa.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W XVI wieku dwór z otaczającym go majątkiem stanowił siedzibę właścicieli Rzeszowa z rodu Rzeszowskich. Między 1584 a 1603 ich następca Mikołaj Spytek Ligęza przeniósł rezydencję do dworu w Staroniwie, pozostawiając w Staromieściu zarządzającego folwarkiem starostę. W otoczonym stawami folwarku za rządów Lubomirskich kwaterowały wojska rokoszan, zaciężne, szwedzkie i koronne. W 1737 istniał drewniany dworek z gankiem, dwoma alkierzami i facjatą na strychu, murowanym kominem i oprawionymi w ołów oknami, poprzedzony fortyfikacją z dwuskrzydłową bramą. Majątek został przez Lubomirskich wydzierżawiony Zarębom-Skrzyńskim, którzy w 1791 kupili go na licytacji, a w połowie XIX w. w posiadanie Staromieścia weszli Bobrowniccy[1][2].
Za namową męża Marii Bobrownickiej, architekta Tadeusza Stryjeńskiego, Adam Jędrzejowicz porzucił plan budowy pałacu w Zaczerniu i odkupił Staromieście na nową rezydencję. W latach 1879–1883 osiemnastowieczny dwór w Staromieściu, który miał znajdować się w szczątkowym stanie, został wraz z otaczającym go parkiem przebudowany dla Jędrzejowicza według projektu Stryjeńskiego kosztem pół miliona guldenów[1][2].
W ciągu roku szkolnego 1909/1910 Adolf Wiktor Weiss wykonał projekt kolejnej przebudowy pałacu[3].
Od 1914 zarządcą, a od 1922 właścicielem nieruchomości był Jan Jędrzejowicz (1879–1942), syn Adama. Podczas II wojny światowej do mieszkańców dworu dokwaterowani zostali okupanci niemieccy, którzy wycięli część drzew i zbudowali baraki na gazonie. Syn Jana, Jan Grzegorz (1919–2008)[4], zbiegł latem 1944 do Jarosławia przed nadejściem Armii Czerwonej, po czym przedostał się przez terytorium III Rzeszy do 2 Korpusu we Włoszech[5][2].
Pałac z majątkiem został przejęty przez państwo podczas realizacji reformy rolnej na potrzeby lokalnej spółdzielni produkcyjnej, a w parku powstały kosztem części zadrzewienia boiska sportowe. Po likwidacji spółdzielni funkcjonował w nim szpital przeciwgruźliczy, następnie jeden z oddziałów leczenia chorób płuc Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc w Rzeszowie[2][1] i wreszcie Klinika Gruźlicy i Chorób Płuc Podkarpackiego Centrum Chorób Płuc, należąca do zarządzanego przez urząd marszałkowski Klinicznego Szpitala Wojewódzkiego Nr 1[6]. Na dawnych gruntach dworskich powstały od 1965 bloki Osiedla 1000-Lecia[5].
Pałac nie był remontowany, a kwestia własności pozostaje nieuregulowana. W 2002 Jan Grzegorz Jędrzejowicz wystąpił do wojewody podkarpackiego o zwrot majątku w Staromieściu nie wskazując odpowiednich działek gruntowych[7][8]. Po śmierci Jędrzejowicza w 2008 wojewoda Mirosław Karapyta zawiesił postępowanie do czasu ustalenia prawnego spadkobiercy[6]. W 2018 pacjenci szpitala zaskarżyli do marszałka województwa Władysława Ortyla warunki sanitarne w nieremontowanej z powodu wszczętego postępowania reprywatyzacyjnego placówce[9][10]. W 2019 rodzina Jędrzejowiczów uzyskała od prezydenta Rzeszowa, Tadeusza Ferenca, wstrzymanie rewitalizacji parku i budowy basenów solankowych przy sąsiadującym z pałacem Szpitalu Miejskim[8]. W 2020 jeden z synów Jana Jędrzejowicza zgłosił roszczenia m.in. do terenu szpitala[11][12][6]. W 2022 Klinika Gruźlicy i Chorób Płuc została przeniesiona z pałacu do ukończonego budynku Podkarpackiego Centrum Chorób Płuc[13][14], ale w 2023 Poradnie Chirurgii Klatki Piersiowej, Gruźlicy i Chorób Płuc, Alergologiczna i Immunologiczna trafiły czasowo do pałacu w związku z dalszą rozbudową nowego centrum[15][14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Rzeszowskie ulice i okolice. Marek Czarnota. Rzeszów: Mitel, 2001, s. 77-80. ISBN 978-83-11-11912-3.
- ↑ a b c d Marek Czarnota, O Staromieściu i pałacu Jędrzejowiczów [online], staromiescie.rzeszow.pl [dostęp 2025-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-30].
- ↑ Ośmnaste Sprawozdanie C. K. Państwowej Szkoły Przemysłowej we Lwowie za rok szkolny 1909/1910. Lwów, 1910, s. 18.
- ↑ Marek Minakowski, Jan Grzegorz Feliks Mier-Jędrzejowicz z Zaczernia h. Świat z Krzyżem [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2025-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2024-03-19].
- ↑ a b Jerzy Leniart, Czy ród Jędrzejowiczów chciałby wrócić do pałacu w Rzeszowie? [online], Nowiny, 27 sierpnia 2015 [zarchiwizowane z adresu 2025-02-24].
- ↑ a b c Karol Woliński, Ród Jędrzejowiczów chce zwrotu majątku. Terenu Szpitala Miejskiego także? [online], czytajrzeszow.pl, 28 października 2020 [zarchiwizowane z adresu 2025-02-24].
- ↑ Antoni Adamski, Szpital do reprywatyzacji [online], Nowiny, 12 marca 2002 [zarchiwizowane z adresu 2025-02-24].
- ↑ a b W parku na ul. Rycerskiej wstrzymano pracę. Rodzina Jędrzejowiczów chce odzyskać majątek [online], resinet.pl, 1 lutego 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-02-05].
- ↑ Dramatyczny list pacjentki do marszałka podkarpackiego ws. szpitala płucnego [online], rzeszow-news.pl, 29 lipca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2021-01-17].
- ↑ Karol Woliński, Rodzina Jędrzejowiczów stara się o zwrot terenów. Co z pałacem i parkiem? [online], czytajrzeszow.pl, 5 lipca 2022 [zarchiwizowane z adresu 2025-02-24].
- ↑ Bartosz Gubernat, Rzeszów straci działki, na których stoi szpital miejski? To bardzo możliwe [online], Nowiny, 12 października 2020 [zarchiwizowane z adresu 2021-05-13].
- ↑ Joanna Pasterczyk, Miasto straci tereny na Staromieściu, gdzie stoi szpital miejski? Potomkowie Jędrzejowiczów, chcą je odzyskać [online], Gazeta Wyborcza Rzeszów, 12 października 2020.
- ↑ Barbara Kozłowska, Szpital „płucny” w nowoczesnej odsłonie [online], zobaczzmiany.pl, 24 marca 2022 [zarchiwizowane z adresu 2022-05-23].
- ↑ a b GAN, Kiedy zakończy się rozbudowa Podkarpackiego Centrum Chorób Płuc w Rzeszowie? [online], Nowiny, 12 stycznia 2020 [zarchiwizowane z adresu 2023-01-14].
- ↑ Remont w Podkarpackim Centrum Chorób Płuc w Rzeszowie [online], Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Fryderyka Chopina w Rzeszowie, 21 listopada 2023.