Przejdź do zawartości

Pacyfikacja wsi Wanaty

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pacyfikacja wsi Wanaty
Państwo

Polska (okupowana przez III Rzeszę – Generalne Gubernatorstwo)

Miejsce

Wanaty

Data

28 lutego 1944

Liczba zabitych

108 osób

Typ ataku

masowy mord

Sprawca

III Rzesza

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, w centrum znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia51°47′29″N 21°30′10″E/51,791389 21,502778

Pacyfikacja wsi Wanaty – zbrodnia popełniona przez okupantów niemieckich pod koniec lutego 1944 roku.

Wanaty w gminie Łaskarzew zostały spacyfikowane z polecenia niemieckiego starosty garwolińskiego, Karla Freudenthala. 28 lutego 1944 funkcjonariusze SS i policji niemieckiej spalili wieś i zamordowali 108 jej mieszkańców – w tym 35 kobiet i 47 dzieci. Zbrodni dokonano w odwecie za śmierć kilku niemieckich żandarmów, zabitych w potyczce z polskimi partyzantami.

Preludium

[edytuj | edytuj kod]

Wanaty są niewielką miejscowością położoną w odległości ok. 6 kilometrów od Łaskarzewa. W lutym 1944 roku wieś liczyła ok. 25 gospodarstw, zamieszkiwanych przez 28 rodzin (ok. 115 osób). Część mieszkańców wsi aktywnie współpracowała z ruchem oporu[1][2].

21 lutego 1944 do Wanat przybył oddział niemieckiej żandarmerii z Łaskarzewa, przysłany z poleceniem aresztowania jednego z mieszkańców wsi – Antoniego Kędziory. W oddalonym o 3 kilometry od Wanat lesie Niemcy wpadli jednak w zasadzkę urządzoną przez polskich partyzantów. Polacy bez strat własnych zabili pięciu żandarmów i ranili trzech kolejnych[3] (niektóre źródła mówią o siedmiu zabitych Niemcach[4]). W odwecie okupacyjny starosta garwoliński, Karl Freudenthal, zarządził pacyfikację Wanat[2]. Być może istniały także inne przyczyny masakry. Autorzy sprawozdania informacyjnego Delegatury Rządu na Kraj z 4 kwietnia 1944 zwracali bowiem uwagę, że pacyfikacja Wanat poprzedziła wielką łapankę, którą Niemcy zorganizowali na terenie powiatu garwolińskiego celem skompletowania kontyngentu na roboty przymusowe do Rzeszy. Wysunięto w związku z tym przypuszczenie, iż zniszczenie wsi mogło mieć na celu zastraszenie ludności powiatu i umożliwienie sprawnego przebiegu wywózek[5].

Tymczasem wkrótce po zakończeniu potyczki większość mężczyzn zamieszkujących Wanaty ukryła się w sąsiednich wsiach. Niemcy uciekli się jednak do podstępu i przystąpili do akcji odwetowej dopiero po upływie tygodnia, gdy ludność uznała, że najgorsze niebezpieczeństwo już minęło. Niemal wszyscy mężczyźni zdążyli do tej pory powrócić do Wanat[6].

Przebieg pacyfikacji

[edytuj | edytuj kod]

Do „akcji” w Wanatach Niemcy zaangażowali poważne siły. W pacyfikacji uczestniczyli funkcjonariusze żandarmerii i Gestapo z posterunków w Garwolinie, Łaskarzewie i Sobolewie[1]. Odnotowano obecność wschodnich kolaborantów – w niektórych źródłach określanych jako „Ukraińcy”[4][7], w innych jako „oddział Kałmuków”[1][2]. Ponadto istnieją relacje mówiące, iż w „akcji” w Wanatach brali również udział funkcjonariusze niemieckiej Kriminalpolizei (pol. Policji Kryminalnej) oraz polscy granatowi policjanci[1][2]. Łącznie w pacyfikacji mogło uczestniczyć nawet do 800 policjantów i esesmanów[7].

W nocy z 27 na 28 lutego 1944 Wanaty zostały szczelnie otoczone przez niemiecką ekspedycję karną. Osoby próbujące wymknąć się z obławy były zabijane na miejscu. Następnie około godziny 7:00 rano Niemcy wkroczyli do wsi. Pierwsza grupa szła od domu do domu, mordując wszystkich mieszkańców bez względu na wiek i płeć (najczęściej strzałem w tył głowy). W ślad za komandem egzekucyjnym podążał drugi oddział, który rabował inwentarz żywy i wszystkie cenniejsze przedmioty znalezione w gospodarstwach. Na samym końcu szła czteroosobowa grupa podpalaczy, podkładająca ogień pod zabudowania. Ciężko rannych Polaków pozostawiano w budynkach, aby tam spłonęli żywcem[2][3]. Około godziny 10:00 na miejscu masakry pojawił się starosta Freudenthal. Dla postrachu polecił sprowadzić do Wanat wszystkich sołtysów z gminy Łaskarzew, aby mogli oni na własne oczy zobaczyć skutki pacyfikacji[1][2].

Tego dnia zamordowano w Wanatach 108 Polaków – w tym 35 kobiet i 47 dzieci[a][2]. 105 ofiar było mieszkańcami Wanat, podczas gdy trzy pozostałe pochodziły z sąsiednich wsi (Dąbrowy, Pilczyna Starego i Podwierzbia)[8]. Niemcy spalili wszystkie gospodarstwa i młyn[4]. Mimo odniesionych ran dwojgu mieszkańców Wanat udało się przeżyć masakrę. Ocalały także osoby, które feralnego dnia znajdowały się poza wsią[9].

Epilog

[edytuj | edytuj kod]

Wkrótce po zakończeniu pacyfikacji zwłoki zamordowanych mieszkańców Wanat zostały zebrane i pochowane na cmentarzu parafialnym w Łaskarzewie. Po wojnie na zbiorowej mogile umieszczono niewielki pomnik z napisem:[10]

Tu spoczywają prochy 108 osób zamordowanych i spalonych przez Niemców we wsi Wanaty dn. 28 II 1944 r. – z trudu naszego i bólu Polska powstanie, by żyć”

Obelisk z pamiątkową tablicą ku czci zamordowanych postawiono również w Wanatach[2].

Starosta Karl Freudenthal zginął 6 lipca 1944 w zamachu zorganizowanym przez żołnierzy Armii Krajowej[11].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W niektórych źródłach można znaleźć informację, iż w Wanatach zamordowano tego dnia 109 osób (patrz: Józef Fajkowski, Wieś w ogniu…, op.cit., s. 299 oraz Czesław Madajczyk, Hitlerowski terror na wsi polskiej…, op.cit., s. 10 i 131). Ponadto w zależności od przyjętej granicy wieku podawane są różne liczby zamordowanych dzieci.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Józef Fajkowski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972, s. 298.
  2. ↑ a b c d e f g h Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981, s. 346–347.
  3. ↑ a b Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty w lutym 1944 roku. „Przegląd Zachodni”. 5, s. 123, 1966. 
  4. ↑ a b c Czesław Madajczyk: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939–1945. Zestawienie większych akcji represyjnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965, s. 131.
  5. ↑ Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty... „op.cit.”. s. 121. 
  6. ↑ Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty... „op.cit.”. s. 120–121. 
  7. ↑ a b Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty... „op.cit.”. s. 122. 
  8. ↑ Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty... „op.cit.”. s. 125–127. 
  9. ↑ Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty... „op.cit.”. s. 123–125. 
  10. ↑ Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty... „op.cit.”. s. 128. 
  11. ↑ Ewa Markowska (red.): Garwolin. Dzieje miasta i okolicy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980, s. 305.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Barbara Bojarska. Pacyfikacja wsi Wanaty w lutym 1944 roku. „Przegląd Zachodni”. 5, 1966. 
  • Józef Fajkowski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  • Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981.
  • Czesław Madajczyk: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939–1945. Zestawienie większych akcji represyjnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
  • Ewa Markowska (red.): Garwolin. Dzieje miasta i okolicy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacyfikacja_wsi_Wanaty&oldid=74645823”