Pieśni niewolnika (Čech)
Pieśni niewolnika (cz. Písně otroka) – tomik wierszy czeskiego poety Svatopluka Čecha[1][2][3], opublikowany w 1895[4].
Treść[edytuj | edytuj kod]
Pieśni niewolnika mają charakter alegoryczny[1]. Ukazują one w zawoalowany sposób los czeskiego narodu, pozostającego od niemal trzystu lat pod władzą austriacką[1]. Pisanie wprost o niepodległościowych dążeniach Czechów nie było wtedy jeszcze możliwe. Cykl wyraża wewnętrzny bunt, a zarazem nadzieje na wyzwolenie[1][2]. Poeta stosuje różne formy lirycznego i dramatycznego wyrazu. Wiersz pierwszy ma formę dialogu między młodą niewolnicą i młodym niewolnikiem. W części czwartej, jak w antycznej tragedii, stosuje chór (Sbor otroků).
Forma[edytuj | edytuj kod]
Składające się na cykl utwory są bardzo zróżnicowane pod względem formalnym, wersyfikacyjnym. Metryka wierszy jest oparta na akcencie, choć poeta pisał także wiersze iloczasowe[5]. Poeta posługuje się różnymi schematami metrycznymi (trochej[6], jamb[7]) i stosuje różnorakie strofy. Prosta strofa czterowersowa z rymem stycznym występuje w części dziewiątej. Wersy są trzynastozgłoskowe, trocheiczne siedmiostopowe katalektyczne (SsSsSsSsSsSsS).
- Pánu našemu zlý soused slovem zhyzdil čest,
- a pán hněvem zjitřen chystá na zbujníka trest;
- ze svých rabů vybral juny statných, jarých těl,
- zavěsil jim na bok meče, na plec touly střel.
W utworze drugim poeta zastosował strofę siedmiowersową rymowaną ababccb, układaną trocheicznym czterostopowcem (ośmiozgłoskowcem).
- Nuže, prolom hrázi retů,
- bouře, jíž se prsa dmou,
- myšlénky jak blesky v letu
- křižující duše tmou,
- ohni studu, vichře zloby,
- z líných snů a těžké mdloby
- vyburcujte strunu mou!
W utworze trzecim Čech spożytkował strofę ośmiowersową, rymowaną aabcddbc, układaną trocheicznym trójstopowcem (sześciozgłoskowcem).
- Otrokem jsem zplozen,
- otrokyní zrozen,
- kolébavkou býval
- děcku pouta chřest,
- po můj život celý
- okov zrezavělý
- z jitra k noci zníval
- pustinou mých cest.
W szóstej części cyklu poeta wykorzystał strofę również ośmiowersową, ale rymowaną ababcdcd[8], zbudowaną z wersów jambicznych pięciostopowych, na przemian hiperkatalektyczne (jedenastozgłoskowe) i akatalektyczne (dziesięciozgłoskowe).
- V pleť barvy jiné šleh se pádněj’ vrývá
- a více bolí, cizí rukou dán;
- jen bázlivě nám slovo ze rtů splývá,
- neb zvuk ten cizí nenávidí pán.
- Vše odporno mu, co nám všeho dražší,
- zač on se nítí, protivno je nám,
- on z nás by vyrvat chtěl hlas krve naší
- a předků znak a zvěst a jazyk sám:—
Natomiast w części XI pojawia się decyma[9] rymowana abbacdeedc.
- Vizte, na mozol mé dlaně
- náhodou si motýl sedá,
- křídla skvoucí kloní, zvedá,
- a já hledím zadumaně
- na tu břitkou protivu:
- na pleť drsnou, svrasklou, temnou,
- plnou jizev práce krušné,
- a ty lehké tvary vzdušné,
- barev skvostných září jemnou
- oko zvoucí k obdivu.
Jeszcze bardziej skomplikowana zwrotka występuje w części XII. Składa się ona z jedenastu linijek i rymuje się xaxabbccdda. Strofa dwunastowersowa buduje część XXII. Wreszcie ostatni utwór jest napisany w układzie stychicznym, z podziałem nie na strofy, ale akapity.
- Stojím v šeru na skalině, o niž v pěnu, déšť a kouř
- duníc, ječíc rozbíjí se nesmírného vodstva bouř.
- Jako pták, jenž marně hledá k odpočinku výspy tes,
- pohled můj se teskně hrouží v mlhy, vln a mraků směs,
- která přede mnou se temně v nedohlednou dálku stře
- a sta smrštěmi a víry jak var čarodějnic vře.
Część ta jest napisana trocheicznym ośmiostopowcem katalektycznym (męskim piętnastozgłoskowcem). Tej samej miary, obok wariantu żeńskiego, szesnastozgłoskowego, poeta użył również w części pierwszej.
Przekład[edytuj | edytuj kod]
Na język polski cykl Svatopluka Čecha przełożył Maciej Szukiewicz. Pieśni niewolnika w wersji polskiej zostały wydane w Krakowie w 1929[10]. Czeski poeta jest znany w Polsce przede wszystkim jako autor właśnie Pieśni niewolnika i popularnych utworów prozatorskich[11]. Śpiew XV z Pieśni niewolnika w tłumaczeniu Macieja Szukiewicza znalazł się w antologii Panteon wielkich twórców poezji i prozy[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Józef Magnuszewski: Historia literatury czeskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum, 1973, s. 171-174.
- ↑ a b Barbara Jaroszewicz-Kleindienst: Čech Svatopluk, w: Literatury zachodniosłowiańskie czasu przełomów 1890-1990. Katowice: Śląsk, 1999, s. 66-68.
- ↑ Henryk Batowski: Świętopełk Czech (1846-1908), Myśl Narodowa, 1 maja 1928. wbc.poznan.pl. s. 176-177. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).
- ↑ Alena Hájková: Czech symbolist poetry, w: Anna Balakian (red.), The Symbolist Movement in the Literature of European Languages. books.google.pl, 1982. s. 618. [dostęp 2017-02-24]. (ang.).
- ↑ Josef Král: Česká prosodie. scans.library.utoronto.ca, 1909. s. 195-197. [dostęp 2017-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-25)]. (cz.).
- ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 387. ISBN 978-83-233-4066-9.
- ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 175. ISBN 978-83-233-4066-9.
- ↑ Jakub Říha: Rým a strofika v českém verši, obzvláště u Jana Nerudy. is.cuni.cz, 2015. s. 100. [dostęp 2017-02-24]. (cz.).
- ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 88. ISBN 978-83-233-4066-9.
- ↑ Svatopluk Čech: Pieśni niewolnika; z oryg. czeskiego przeł. Maciej Szukiewicz.. katalog.rajska.info, 1929. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).
- ↑ Jerzy Ślizinski: Z polsko-czesko-slowackich stosunków kulturalnych na przestrzeni wieków. eprints.lib.hokudai.ac.jp. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).
- ↑ Svatopluk Čech: Pieśń niewolnika. Śpiew XV, w: Panteon wielkich twórców poezji i prozy: antologja literatury powszechnej. T. 2. cyfrowa.chbp.chelm.pl. s. 763-765. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Svatopluk Čech: Písně otroka. web2.mlp.cz. [dostęp 2017-02-24]. (cz.).