Przejdź do zawartości

Pieśni niewolnika (Čech)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Vilímek, Svatopluk Čech
Michał Anioł Buonarroti, Umierający niewolnik
Svatopluk Čech
Podpis Svatopluka Čecha
Pomnik Svatopluka Čecha na Vinohradach
Pomnik Svatopluka Čecha v Rovensku
Pogrzeb Svatopluka Čecha

Pieśni niewolnika (cz. Písně otroka) – tomik wierszy czeskiego poety Svatopluka Čecha[1][2][3], opublikowany w 1895[4].

Treść

[edytuj | edytuj kod]

Pieśni niewolnika mają charakter alegoryczny[1]. Ukazują one w zawoalowany sposób los czeskiego narodu, pozostającego od niemal trzystu lat pod władzą austriacką[1]. Pisanie wprost o niepodległościowych dążeniach Czechów nie było wtedy jeszcze możliwe. Cykl wyraża wewnętrzny bunt, a zarazem nadzieje na wyzwolenie[1][2]. Poeta stosuje różne formy lirycznego i dramatycznego wyrazu. Wiersz pierwszy ma formę dialogu między młodą niewolnicą i młodym niewolnikiem. W części czwartej, jak w antycznej tragedii, stosuje chór (Sbor otroků).

Składające się na cykl utwory są bardzo zróżnicowane pod względem formalnym, wersyfikacyjnym. Metryka wierszy jest oparta na akcencie, choć poeta pisał także wiersze iloczasowe[5]. Poeta posługuje się różnymi schematami metrycznymi (trochej[6], jamb[7]) i stosuje różnorakie strofy. Prosta strofa czterowersowa z rymem stycznym występuje w części dziewiątej. Wersy są trzynastozgłoskowe, trocheiczne siedmiostopowe katalektyczne (SsSsSsSsSsSsS).

Pánu našemu zlý soused slovem zhyzdil čest,
a pán hněvem zjitřen chystá na zbujníka trest;
ze svých rabů vybral juny statných, jarých těl,
zavěsil jim na bok meče, na plec touly střel.
Svatopluk Čech, Písně otroka, IX

W utworze drugim poeta zastosował strofę siedmiowersową rymowaną ababccb, układaną trocheicznym czterostopowcem (ośmiozgłoskowcem).

Nuže, prolom hrázi retů,
bouře, jíž se prsa dmou,
myšlénky jak blesky v letu
křižující duše tmou,
ohni studu, vichře zloby,
z líných snů a těžké mdloby
vyburcujte strunu mou!
Svatopluk Čech, Písně otroka, II

W utworze trzecim Čech spożytkował strofę ośmiowersową, rymowaną aabcddbc, układaną trocheicznym trójstopowcem (sześciozgłoskowcem).

Otrokem jsem zplozen,
otrokyní zrozen,
kolébavkou býval
děcku pouta chřest,
po můj život celý
okov zrezavělý
z jitra k noci zníval
pustinou mých cest.
Svatopluk Čech, Písně otroka, III

W szóstej części cyklu poeta wykorzystał strofę również ośmiowersową, ale rymowaną ababcdcd[8], zbudowaną z wersów jambicznych pięciostopowych, na przemian hiperkatalektyczne (jedenastozgłoskowe) i akatalektyczne (dziesięciozgłoskowe).

V pleť barvy jiné šleh se pádněj’ vrývá
a více bolí, cizí rukou dán;
jen bázlivě nám slovo ze rtů splývá,
neb zvuk ten cizí nenávidí pán.
Vše odporno mu, co nám všeho dražší,
zač on se nítí, protivno je nám,
on z nás by vyrvat chtěl hlas krve naší
a předků znak a zvěst a jazyk sám:—
Svatopluk Čech, Písně otroka, VI

Natomiast w części XI pojawia się decyma[9] rymowana abbacdeedc.

Vizte, na mozol mé dlaně
náhodou si motýl sedá,
křídla skvoucí kloní, zvedá,
a já hledím zadumaně
na tu břitkou protivu:
na pleť drsnou, svrasklou, temnou,
plnou jizev práce krušné,
a ty lehké tvary vzdušné,
barev skvostných září jemnou
oko zvoucí k obdivu.
Svatopluk Čech, Písně otroka, XI

Jeszcze bardziej skomplikowana zwrotka występuje w części XII. Składa się ona z jedenastu linijek i rymuje się xaxabbccdda. Strofa dwunastowersowa buduje część XXII. Wreszcie ostatni utwór jest napisany w układzie stychicznym, z podziałem nie na strofy, ale akapity.

Stojím v šeru na skalině, o niž v pěnu, déšť a kouř
duníc, ječíc rozbíjí se nesmírného vodstva bouř.
Jako pták, jenž marně hledá k odpočinku výspy tes,
pohled můj se teskně hrouží v mlhy, vln a mraků směs,
která přede mnou se temně v nedohlednou dálku stře
a sta smrštěmi a víry jak var čarodějnic vře.
Svatopluk Čech, Písně otroka, XXIII

Część ta jest napisana trocheicznym ośmiostopowcem katalektycznym (męskim piętnastozgłoskowcem). Tej samej miary, obok wariantu żeńskiego, szesnastozgłoskowego, poeta użył również w części pierwszej.

Przekład

[edytuj | edytuj kod]

Na język polski cykl Svatopluka Čecha przełożył Maciej Szukiewicz. Pieśni niewolnika w wersji polskiej zostały wydane w Krakowie w 1929[10]. Czeski poeta jest znany w Polsce przede wszystkim jako autor właśnie Pieśni niewolnika i popularnych utworów prozatorskich[11]. Śpiew XV z Pieśni niewolnika w tłumaczeniu Macieja Szukiewicza znalazł się w antologii Panteon wielkich twórców poezji i prozy[12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Józef Magnuszewski: Historia literatury czeskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum, 1973, s. 171-174.
  2. a b Barbara Jaroszewicz-Kleindienst: Čech Svatopluk, w: Literatury zachodniosłowiańskie czasu przełomów 1890-1990. Katowice: Śląsk, 1999, s. 66-68.
  3. Henryk Batowski: Świętopełk Czech (1846-1908), Myśl Narodowa, 1 maja 1928. wbc.poznan.pl. s. 176-177. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).
  4. Alena Hájková: Czech symbolist poetry, w: Anna Balakian (red.), The Symbolist Movement in the Literature of European Languages. books.google.pl, 1982. s. 618. [dostęp 2017-02-24]. (ang.).
  5. Josef Král: Česká prosodie. scans.library.utoronto.ca, 1909. s. 195-197. [dostęp 2017-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-25)]. (cz.).
  6. Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 387. ISBN 978-83-233-4066-9.
  7. Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 175. ISBN 978-83-233-4066-9.
  8. Jakub Říha: Rým a strofika v českém verši, obzvláště u Jana Nerudy. is.cuni.cz, 2015. s. 100. [dostęp 2017-02-24]. (cz.).
  9. Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 88. ISBN 978-83-233-4066-9.
  10. Svatopluk Čech: Pieśni niewolnika; z oryg. czeskiego przeł. Maciej Szukiewicz.. katalog.rajska.info, 1929. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).
  11. Jerzy Ślizinski: Z polsko-czesko-slowackich stosunków kulturalnych na przestrzeni wieków. eprints.lib.hokudai.ac.jp. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).
  12. Svatopluk Čech: Pieśń niewolnika. Śpiew XV, w: Panteon wielkich twórców poezji i prozy: antologja literatury powszechnej. T. 2. cyfrowa.chbp.chelm.pl. s. 763-765. [dostęp 2017-02-24]. (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
  • Svatopluk Čech: Písně otroka. web2.mlp.cz. [dostęp 2017-02-24]. (cz.).