Polski Atlas Etnograficzny

Polski Atlas Etnograficzny – atlas etnograficzny obejmujący zasięgiem cały obszar Polski w granicach po 1945.

Specyfiką Atlasu jest prezentowanie w nim przede wszystkim informacji pochodzących z przeprowadzanych na jego potrzeby badań terenowych.

Historia

Początki prac nad atlasem sięgają okresu międzywojennego i prac Kazimierza Moszyńskiego nad Atlasem kultury ludowej w Polsce. Po wojnie przejęło je Towarzystwo Ludoznawcze. W III 1947 r. w Krakowie odbyła się konferencja z udziałem polskich etnografów i przedstawicieli nauk pokrewnych, na której zatwierdzono plan Atlasu. W latach 1948–1952 prace nad atlasem prowadzone były we współpracy z Uniwersytetem Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie, a w latach 1952–1953 z Uniwersytetem Poznańskim. W 1953 r. prace zostały przejęte przez Instytut Historii Materialnej Polskiej Akademii Nauk (najpierw w ramach Uniwersytetu Poznańskiego, a po przeprowadzce Józefa Gajka do Wrocławia - na Uniwersytecie Wrocławskim).

Pierwszym redaktorem naczelnym atlasu był Józef Gajek, pełniąc tę funkcję również po przejściu na emeryturę w 1972. Wówczas kierownikiem zespołu został Janusz Bohdanowicz, który po śmierci Gajka został także redaktorem naczelnym (od 1988 r.). W 1998 funkcję tę przejął Zygmunt Kłodnicki. W 2020 roku redaktorką naczelną "Komentarzy do Polskiego Atlasu Etnograficznego" została Anna Drożdż. Formalnym opiekunem zbiorów atlasowych od 2017 roku jest Agnieszka Pieńczak.

Po powodzi w 1997 r. archiwum atlasu mieści się w Cieszynie, w Filii Uniwersytetu Śląskiego - obecnie jest to Instytut Nauk o Kulturze UŚ (dawniej: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej) na Wydziale Sztuki i Nauk o Edukacji.

Materiały źródłowe

Zgodnie z ustaleniami konferencji z 1955 r. oraz wytycznymi Komisji do spraw PAE, podstawę źródłową Atlasu stanowiły materiały z badań terenowych zbieranych przez wykwalifikowanych etnografów, materiały z ankiet wypełnianych przez korespondentów terenowych oraz materiały z literatury i archiwów.

Sieć badań

Cechą odróżniającą Polski Atlas Etnograficzny od większości europejskich atlasów tego rodzaju jest oparcie się na stałej sieci miejscowości. Sieć ta, złożona z 338 wsi, została określona w latach 1953-1954 (na podstawie reprezentatywnego stanu rozwoju kulturalnego wsi oraz ich równomiernego rozmieszczenia). Niektóre z nich zostały w późniejszych latach zamienione na miejscowości znajdujące się w bliskim sąsiedztwie.

Obok stałej sieci wykorzystywano sieć zapasową, zawierającą wsi bezpośrednio sąsiadujące ze stałymi punktami, przeznaczoną do prowadzenia badań uzupełniających.

Publikacje

Początkowo zakładano, że obok opracowań kartograficznych równolegle ukazywać będą się tomy komentarzy. Ze względu na ograniczenia kadrowe i finansowe oraz szybką modernizację wsi zdecydowano się na skupienie się na części kartograficznej.Od roku 1956 do 1981 opublikowano 6 zeszytów Atlasu (bez wydanego w 1958 r. zeszytu próbnego) z 9 przygotowanych do publikacji. Od 1993 do 2013 roku wydawane kolejne tomy ogólnopolskiej serii "Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego" (pierwsze pięć tomów opublikowało Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, kolejne - również Uniwersytet Śląski w Katowicach). Do tej pory wydano 13 woluminów serii; w planie są kolejne poświęcone między innymi pożywieniu ludowemu w obecnym województwie śląskim

Ze względu na brak środków, 1986 r. Komitet Redakcyjny Atlasu podjął decyzję o publikowaniu opracowań tekstowych zamiast opracowań kartograficznych. Tzw. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego wydawane są od 1993 r. przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Linki zewnętrzne

• Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego