Przerzutkowate
| Machilidae[1] | |
| Grassi, 1888 | |
| Okres istnienia: trias środkowy–dziś | |
 samica Pedetontus unimaculatus | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
przerzutkowate |
Przerzutkowate[2], przerzutki[3] – rodzina owadów z rzędu przerzutek i nadrodziny Machiloidea. W zapisie kopalnym znane są od triasu środkowego[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Owady o wydłużonym, wrzecionowatym w zarysie ciele porośniętym u starszych stadiów łuskami, a u młodszych szczecinkami i włoskami. Długość ciała u form współczesnych dochodzi do 23 mm[5], ale zwykle nie przekracza 12 mm[2], natomiast formy kopalne osiągać mogły nawet 80 mm długości[4]. Głowa zaopatrzona jest w duże oczy złożone i przyoczka[5][6]. W przeciwieństwie do Meinertellidae głaszczki szczękowe oraz przynajmniej nasadowe człony czułków porośnięte są łuskami[5][7]. Tułów jest garbato wysklepiony, a jego tergity wypuszczają na boki paranota nakrywające pleuryty. Sternity są większe niż u Meinertellidae. Śródtułów i zatułów wyposażone są w wyrostki rylcowe[5]. Odwłok zbudowany jest z 11 segmentów oraz zwieńczony parą długich przysadek odwłokowych oraz długą przysadką końcową (szczeciną terminalną)[5][6]. Sternity segmentów od drugiego do siódmego są duże, trójkątne i wchodzą głęboko między regiony biodrowe[6]. Urosternity segmentów od drugiego do piątego mają jedną lub dwie pary woreczków biodrowych[7].
Zachowanie i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Przerzutki te zamieszkują siedliska wilgotne i ciepłe, w tym ściółkę i butwiejącą materię roślinną[2]. Szczególnie liczne wśród Machilidae są gatunki petrofilne, bytujące na skałach i wśród rumoszu skalnego[5]. Są roślinożercami. Odżywiają się glonami, porostami i mszakami[2][5]. Przemieszczają się szybko biegając i skacząc. Dożywają średnio 4 lat[2], liniejąc przez całe życie. Występują u nich tańce godowe. Przekazywanie spermy może się odbywać bezpośrednio lub z wykorzystaniem utkanej przez samca nici[5].
Przedstawiciele rodziny rozmieszczeni są głównie na półkuli północnej. Brak ich reprezentantów w Ameryce Południowej, południowej części Afryki i Australii[5].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Takson ten wprowadzony został w 1888 roku przez Giovanniego Battistę Grassiego[8]. Obejmuje około 300 opisanych gatunków umieszczanych w ponad 40 rodzajach[5]. Dzieli się na dwie podrodziny oraz kilka rodzajów niesklasyfikowanych do żadnej z nich[1][9]:
- Machilinae Grassi, 1888
- Petrobiinae Paclt, 1970
- podrodzina: incertae sedis
- †Gigamachilis Montagna et al., 2017
- †Onychomachilis Pierce 1951
- Praemachilis Silvestri 1904
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Machilidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Wielka encyklopedia zwierząt. Horyzonty, 2021, s. 23. ISBN 978-83-66729-66-7.
- ↑ Konstatny Strawiński, Gromada: Owady – Insecta, [w:] Eugeniusz Grabda (red.), Zoologia. Bezkręgowce, tom II, część pierwsza (wydanie drugie zmienione), Warszawa: PWN, 1985.
- ↑ a b M. Montagna, J.T. Haug, L. Strada, C. Haug, M. Felber, A. Tintori. Central nervous system and muscular bundles preserved in a 240 million year old giant bristletail (Archaeognatha: Machilidae). „Scientific Reports”. 7 (46016), s. 1-9, 2017. DOI: 10.1038/srep46016.
- ↑ a b c d e f g h i j Romuald Pomorski, Maria Sterzyńska, Wanda M. Weiner: rząd: przerzutki – Archaeognatha. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 89-102.
- ↑ a b c Jan Stach: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. III-V Pierwogonki – Protura, Widłogonki – Diplura, Szczeciogonki – Thysanura. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1955.
- ↑ a b Matthew L. Bowser: Key and checklist of the bristletails (Microcoryphia) of America north of Mexico. 9 maja 2012. [dostęp 2014-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-06)].
- ↑ Machilidae. [w:] GBIF Secretariat [on-line]. GBIF Backbone Taxonomy. [dostęp 2023-10-14]. (ang.).
- ↑ Family Machilidae Grassi 1888 (jumping bristletail). [w:] Fossilworks. Gateway to the Paleobiology Database [on-line]. [dostęp 2023-10-26].