Tekst źródłowy strony Pszów

{{Polskie miasto infobox
 |nazwa                     = Pszów
 |dopełniacz nazwy          = Pszowa
 |zdjęcie                   = Pszów Rynek.jpg
 |opis zdjęcia              = Centrum Pszowa
 |herb                      = POL Pszów COA.svg
 |flaga                     = POL Pszów flag.svg
 |dewiza                    = 
 |województwo               = śląskie
 |powiat                    = [[Powiat wodzisławski|wodzisławski]]
 |gmina                     = 
 |aglomeracja               = rybnicko-jastrzębska
 |data założenia            = 
 |prawa miejskie            = 1954–1975, 1994
 |stanowisko zarządzającego = 
 |zarządzający              = Piotr Kowol
 |powierzchnia              = 20,44
 |wysokość                  = 311
 |rok                       = 31.12.2019
 |liczba ludności           = 13 844<ref name="populacja2019">{{Cytuj |tytuł = Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2020-10-30 |opublikowany = demografia.stat.gov.pl |url = http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx}}</ref>
 |gęstość zaludnienia       = 677,3
 |strefa numeracyjna        = (+48) 32
 |kod pocztowy              = 44-370
 |tablice rejestracyjne     = SWD
 |kod mapy                  = powiat wodzisławski
 |współrzędne               = 50°2′42″N 18°23′26.16″E
 |TERYT                     = 2415011
 |SIMC                      = 0945083
 |hasło promocyjne          = 
 |adres urzędu miasta       = ul. Pszowska&nbsp;532<br />44-370 Pszów
 |commons                   = Category:Pszów
 |wikinews                  = 
 |wikicytaty                = 
 |wikisłownik               = Pszów
 |www                       = http://www.pszow.pl
 |bip                       = https://bip.gmpszow.finn.pl/pl
}}
'''Pszów''' ({{w języku|de|Pschow}}) – [[miasto]] w południowej [[Polska|Polsce]], w [[Województwo śląskie|województwie śląskim]], w [[Powiat wodzisławski|powiecie wodzisławskim]].

Pszów od XVIII w. jest jednym z głównych ośrodków pielgrzymkowych na Górnym Śląsku. W pobliżu miasta znajduje się zabytkowa [[Kalwaria Pszowska|Kalwaria]], a w [[Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie|pszowskiej bazylice]] znajduje się Obraz Matki Bożej Uśmiechniętej<ref name=kult>{{cytuj stronę|url=http://www.kultmaryjny.pl/pszow-niezwykle-sanktuarium/|tytuł=Pszów. Niezwykłe sanktuarium|opublikowany=kultmaryjny.pl|język=pl|data dostępu=2018-08-25}}</ref>.

Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 13 844 mieszkańców{{r|populacja2019}}.

== Położenie ==
Miasto położone jest na najwyższym wzniesieniu [[Płaskowyż Rybnicki|Płaskowyżu Rybnickiego]] (311 m n.p.m.), w bliskim położeniu takich miast jak: [[Wodzisław Śląski]], [[Radlin]], [[Rydułtowy]], [[Rybnik]], [[Racibórz]], [[Jastrzębie-Zdrój]], [[Żory]].

W Pszowie swoje źródła mają niewielka struga [[Sumina (struga)|Sumina]] oraz rzeka [[Nacyna]], dopływy [[Ruda (dopływ Odry)|Rudy]].

Do 1954 r. Pszów był siedzibą [[Pszów (gmina)|gminy Pszów]]. [[podział administracyjny Polski (1975–1998)|Według podziału administracyjnego Polski w latach 1975–1998]] Pszów należał do [[Województwo katowickie (1975–1998)|województwa katowickiego]], najpierw jako dzielnica [[Wodzisław Śląski|Wodzisławia Śląskiego]], a od 30 grudnia 1994 r.<ref>{{Dziennik Ustaw|1994|132|671}}.</ref> jako samodzielne miasto.

Historycznie Pszów leży na [[Górny Śląsk|Górnym Śląsku]] na [[Wodzisławskie Państwo Stanowe|ziemi wodzisławskiej]].

== Struktura powierzchni ==
Według danych z roku 2002<ref name=autonazwa1>{{cytuj stronę|url=http://www.regioset.pl/|tytuł=Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset|opublikowany=regioset.pl|język=pl|data dostępu=2010-09-14}}</ref> Pszów ma obszar 20,42 km², w tym:
* [[użytki rolne]]: 62%
* [[użytki leśne]]: 14%

Miasto stanowi 7,12% powierzchni [[Powiat wodzisławski|powiatu wodzisławskiego]].

== Podział administracyjny ==
Administracyjnie w obrębie miasta Pszowa została wydzielona jedna [[Dzielnica miasta|dzielnica]]:
* [[Krzyżkowice (Pszów)|Krzyżkowice]].

Dodatkowo można wyróżnić nazwy własne dla niektórych części Pszowa:
* [[Pszowskie Doły]],
* [[Kalwaria Pszowska|Kalwaria]],
* [[Stara Maszyna (Pszów)|Stara Maszyna]],
* [[Kozłowina]],
* [[Wrzosy (Pszów)|Wrzosy]].

W Pszowie są cztery osiedla:
* [[Osiedle Józefa Tytki]],
* [[Osiedle Grunwaldzkie (Pszów)|Osiedle Grunwaldzkie]],
* [[Osiedle Tadeusza Kościuszki (Pszów)|Osiedle Tadeusza Kościuszki]],
* [[Osiedle Alojzego Biernackiego]].

== Demografia ==
{| align="left"
|
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="left" width="327px" style="font-size: 90%; margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; text-align:center;"
| colspan = 7| struktura ludności<br /><small>dane z 31 XII 2010<ref name="ludnosc31122010BDL">{{cytuj stronę | url = http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks| tytuł = Ludność. Stan ludności i ruch naturalny. Ludność wg grup wieku i płci (Stan w dniu 31 XII 2010 r.)| autor = Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego| data = 2014-10-05| język = pl| data dostępu = 2015-08-13}}</ref></small>
|-
!Opis ||colspan=2| Ogółem ||colspan=2| Kobiety ||colspan=2| Mężczyźni
|-
|jednostka || osób || % || osób || % || osób || %
|-
|populacja || 14447 || 100 || 7358 || 50,9 || 7089 || 49,1
|-
|gęstość zaludnienia ||colspan=2| 707 ||colspan=2| 360 ||colspan=2| 347
|}
|
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="right" width="410px" style="font-size: 90%; margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; text-align:center;"
| colspan = 6| wykształcenie<br /><small>dane z [[Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002|Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku]]<ref name="NSP2002">{{cytuj stronę | url = http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks| tytuł = Narodowy Spis Powszechny 2002 – Ludność. Wykształcenie ludności. Ludność wg płci i poziomu wykształcenia| autor = Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego| data = 2014-10-05| język = pl| data dostępu = 2015-08-13}}</ref></small>
|-
! !! brak !! podstawowe !! zawodowe !! średnie !! wyższe
|-
|osób || 200 || 3697 || 4314 || 2688 || 713
|-
|kobiet || 108 || 2301 || 1673 || 1514 || 377
|-
|mężczyzn || 92 || 1396 || 2641 || 1174 || 336
|}
|}
{{clear}}
Pszów liczy ponad 14 tys. mieszkańców i plasuje się na 45. miejscu pod tym względem wśród [[Miasta w województwie śląskim|miast województwa śląskiego]].

{| align="center"
|
<timeline>
ImageSize = width:600 height:300
PlotArea = left:40 right:40 top:20 bottom:20
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
Colors =
 id:gray1 value:gray(0.9)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:20000
ScaleMajor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:gray1
PlotData =
 bar:1995 color:gray1 width:1
 from:0 till: 15048 width:15 text: 15048 textcolor:red fontsize:8px
 bar:2000 color:gray1 width:1
 from:0 till: 14221 width:15 text: 14221 textcolor:red fontsize:8px
 bar:2005 color:gray1 width:1
 from:0 till: 14025 width:15 text: 14025 textcolor:red fontsize:8px
 bar:2010 color:gray1 width:1
 from:0 till: 14447 width:15 text: 14447 textcolor:red fontsize:8px
</timeline>
|}
W Pszowie na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety<ref>{{cytuj stronę | url = http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks | tytuł = Bank Danych Lokalnych | data = 2014-08-10 | opublikowany = Główny Urząd Statystyczny | język = pl | data dostępu = 2015-08-13}}</ref>.
{| align="center"
|
<timeline>
ImageSize = width:800 height:370
PlotArea = left:70 right:15 top:30 bottom:50
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = justify
Colors =
 id:gray1 value:gray(0.9)
 id:blue1 value:rgb(0.5,0.5,1) legend:mężczyźni
 id:red1 value:rgb(1,0.5,0.5) legend:kobiety
 id:green1 value:rgb(0,1,0)
Legend = orientation:horizontal top:370 left:195

DateFormat = yyyy
Period = from:-800 till:800
ScaleMajor = unit:year increment:100 start:-800 gridcolor:gray1
PlotData =

 bar:85+ color:blue1 width:1
 from:-34 till:0 width:12 text:34 textcolor:black fontsize:8px
 bar:85+ color:red1 width:1
 from:1 till:127 width:12 text:127 textcolor:black fontsize:8px

 bar:80-84 color:blue1 width:1
 from:-72 till:0 width:12 text:72 textcolor:black fontsize:8px
 bar:80-84 color:red1 width:1
 from:1 till:155 width:12 text:155 textcolor:black fontsize:8px

 bar:75-79 color:blue1 width:1
 from:-166 till:0 width:12 text:166 textcolor:black fontsize:8px
 bar:75-79 color:red1 width:1
 from:1 till:257 width:12 text:257 textcolor:black fontsize:8px

 bar:70-74 color:blue1 width:1
 from:-298 till:0 width:12 text:298 textcolor:black fontsize:8px
 bar:70-74 color:red1 width:1
 from:1 till:361 width:12 text:361 textcolor:black fontsize:8px

 bar:65-69 color:blue1 width:1
 from:-273 till:0 width:12 text:273 textcolor:black fontsize:8px
 bar:65-69 color:red1 width:1
 from:1 till:373 width:12 text:373 textcolor:black fontsize:8px

 bar:60-64 color:blue1 width:1
 from:-317 till:0 width:12 text:317 textcolor:black fontsize:8px
 bar:60-64 color:red1 width:1
 from:1 till:377 width:12 text:377 textcolor:black fontsize:8px

 bar:55-59 color:blue1 width:1
 from:-437 till:0 width:12 text:437 textcolor:black fontsize:8px
 bar:55-59 color:red1 width:1
 from:1 till:492 width:12 text:492 textcolor:black fontsize:8px

 bar:50-54 color:blue1 width:1
 from:-589 till:0 width:12 text:589 textcolor:black fontsize:8px
 bar:50-54 color:red1 width:1
 from:1 till:539 width:12 text:539 textcolor:black fontsize:8px

 bar:45-49 color:blue1 width:1
 from:-578 till:0 width:12 text:578 textcolor:black fontsize:8px
 bar:45-49 color:red1 width:1
 from:1 till:594 width:12 text:594 textcolor:black fontsize:8px

 bar:40-44 color:blue1 width:1
 from:-518 till:0 width:12 text:518 textcolor:black fontsize:8px
 bar:40-44 color:red1 width:1
 from:1 till:508 width:12 text:508 textcolor:black fontsize:8px

 bar:35-39 color:blue1 width:1
 from:-499 till:0 width:12 text:499 textcolor:black fontsize:8px
 bar:35-39 color:red1 width:1
 from:1 till:484 width:12 text:484 textcolor:black fontsize:8px

 bar:30-34 color:blue1 width:1
 from:-529 till:0 width:12 text:529 textcolor:black fontsize:8px
 bar:30-34 color:red1 width:1
 from:1 till:533 width:12 text:533 textcolor:black fontsize:8px

 bar:25-29 color:blue1 width:1
 from:-634 till:0 width:12 text:634 textcolor:black fontsize:8px
 bar:25-29 color:red1 width:1
 from:1 till:601 width:12 text:601 textcolor:black fontsize:8px

 bar:20-24 color:blue1 width:1
 from:-558 till:0 width:12 text:558 textcolor:black fontsize:8px
 bar:20-24 color:red1 width:1
 from:1 till:557 width:12 text:557 textcolor:black fontsize:8px

 bar:15-19 color:blue1 width:1
 from:-480 till:0 width:12 text:480 textcolor:black fontsize:8px
 bar:15-19 color:red1 width:1
 from:1 till:409 width:12 text:409 textcolor:black fontsize:8px

 bar:10-14 color:blue1 width:1
 from:-376 till:0 width:12 text:376 textcolor:black fontsize:8px
 bar:10-14 color:red1 width:1
 from:1 till:349 width:12 text:349 textcolor:black fontsize:8px

 bar:5-9 color:blue1 width:1
 from:-341 till:0 width:12 text:341 textcolor:black fontsize:8px
 bar:5-9 color:red1 width:1
 from:1 till:293 width:12 text:293 textcolor:black fontsize:8px

 bar:0-4 color:blue1 width:1
 from:-390 till:0 width:12 text:390 textcolor:black fontsize:8px
 bar:0-4 color:red1 width:1
 from:1 till:349 width:12 text:349 textcolor:black fontsize:8px
</timeline>
|}

== Nazwa ==
Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od [[Język polski|polskiej]] nazwy ''„[[Pies|psa]]”'' -''”von pies = Hund”''{{r|Adamy}}. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we [[Wrocław]]iu jako najwcześniejszą wymienia ją w formie – ''„Pzów”'' podając jej znaczenie ''„Hunddorf”'', czyli po polsku ''„Wieś psów”''{{r|Adamy}}. Niemcy [[Germanizacja|zgermanizowali]] nazwę na ''Pschow''{{r|Adamy}} w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje nazwę ''Pschow'', a także kilka wcześniejszych historycznych nazw miejscowości we fragmencie ''„fruher Psu, Psw, Psuv, 1306 Psov, 1350 Pschw, 1561 Pschow”''{{odn|Triest|1865|s=769}}.

== Historia ==
Zaskakująca wzmianka źródłowa pojawiła się w 973 r. dotycząca granic [[Archidiecezja praska|biskupstwa praskiego]] podająca nazwę plemienia ''[[Pszowianie|Psouane]]''. Wzmiankę tę niekiedy stara się powiązać z Pszowem<ref>P. Porwoł, Zamczysko na Kotówce, Wodzisław Śląski 2023, s. 41-47</ref>. Pierwsza wzmianka dotycząca Pszowa pochodzi z 1265 roku<ref name="Hojka">{{cytuj książkę | tytuł = O początkach Wodzisławia Ślaskiego| autor = Piotr Hojka| wydawca = Wydawnictwo Nowiny| miejsce = Racibórz| rok = 2023| strony = 48| isbn = 978-83-954738-5-2}}</ref>.

=== Kalendarium ===
[[Plik:Pszow coal mine business tracks.JPG|thumb|[[Kopalnia Węgla Kamiennego Anna|KWK Anna w Pszowie]], tuż po zamknięciu kopalni w 2012 roku]]
* 1265 r. – występuje po raz pierwszy nazwa miejscowości w formie „''Psov''”, 20 stycznia Pszów uzyskuje [[Lokacja (historia)|lokację]] jako wieś książęca na prawie niemieckim, pierwszym wolnym sołtysem został Richulf;
* 1293 r. – został wybudowany pierwszy drewniany kościółek pod wezwaniem Świętego Krzyża, którego pierwszym kapłanem był notowany po łacinie Jasco{{odn|Triest|1865|s=769}};
* ok. 1350 r. – wybudowano murowany kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych;
* ok. 1380 r. – rycerz [[Czetrycz]] dzierżawił dobra pszowskie;
* 1506 r. – Pszów przeszedł na własność dzierżawcy [[Bartłomiej Zdar|Bartłomieja Zdara]] z [[Chobolice|Chobolic]];
* ok. 1544 r. – właścicielem Pszowa został [[Wacław Siedlicki]] z [[Choltice|Choltic]], właściciel ten starał się wprowadzić [[luteranizm]];
* 1628 r. – umowny koniec [[Reformacja|reformacji]] w Pszowie – powrót [[katolicyzm]]u;
* 1667 r. – [[Anna Wilkowa]], mieszkanka Pszowa, została skazana na śmierć przez spalenie na stosie w [[Racibórz|Raciborzu]] jako czarownica;
* 1682 r. – dziedzicem Pszowa został baron [[Krzysztof Welczek]];
* 1692 r. – pierwsza wzmianka potwierdzająca istnienie szkoły w Pszowie;
* 1696 r. – najstarsza wiadomość o karczmie w Pszowie;
* 1719 r. – właścicielem Pszowa został [[Jan Bernard Welczek]] z [[Wielkie Dębieńsko|Wielkiego Dębieńska]];
* 1722 r. – sprowadzono kopię obrazu [[Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej|Matki Boskiej Częstochowskiej]];
* 1743–1746 r. – budowa późnobarokowego [[Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie|kościoła pod wezwaniem Narodzenia Matki Boskiej]], rozwój ruchu pielgrzymkowego;
* ok. 1769 r. – wieś stała się własnością [[Jan Karol Lichnowski|Jana Karola Lichnowskiego]];
* 1788 r. – Pszów został sprzedany hr. [[Wilhelm Adolf Lichnowski|Wilhelmowi Adolfowi Lichnowskiemu]];
* 1802–1803 r. – eksploatacja gipsu szklanego, produkcja wapna oraz potażu;
* 1803 r. – dziedzicem Pszowa został [[Gustaw de Wrochem]];
* 1805–1807 r. – wybudowano pierwsze murowane probostwo;
* 1806 r. – w [[Zawada (Wodzisław Śląski)|Zawadzie]] odkryto źródła siarczane;
* 1810 r. – został założony folwark „''Wrzosy''”;
* 1811 r. – wybuch powstania chłopskiego w Pszowie, rozebrano drewniany kościółek Świętego Krzyża oraz zlikwidowano przyległy cmentarz;
* 1812–1815 r. – w wojnie prusko-francuskiej z Pszowa zginęło 10 osób;
* 1830 r. – wybudowano drogę prowadzącą z [[Wodzisław Śląski|Wodzisławia]] przez Pszów, [[Krzyżkowice]], [[Rzuchów (województwo śląskie)|Rzuchów]] do [[Racibórz|Raciborza]];
* 1832 r. – na rynku pszowskim postawiono figurę św. Jana Chrzciciela, wybudowano piec wapienniczy oraz parowy młyn do mielenia wapna, wydano pierwsze zezwolenie na eksploatację węgla dla [[Augustyn Ferdynand Fritz|Augustyna Ferdynanda Fritza]];
* 1843 r. – rozpoczęto eksploatację węgla pod nazwą [[Kopalnia Węgla Kamiennego Anna|„kopalni »Anna«”]];
* 1847 r. – rozpoczęto budowę pierwszej wieży na kościele;
* 1848 r. – powstała samodzielna gmina [[Pszowskie Doły]];
* 1850 r. – zakończono budowę drugiej wieży na kościele;
* 1855 r. – rozwój kopalni Anna – drążenie szybu „Jan”;
* 1856 r. – wielki pożar strawił 21 domów i 22 stodoły;
* 1858 r. – rozpoczęto budowę Drogi Krzyżowej oraz kaplicy pod wezwaniem Świętego Krzyża w obrębie kościelnego placu;
* 1860 r. – właścicielem Pszowa został [[Ferdynand Jan Wit]] zwany Von Doeringiem, poświęcono miejsce pod nowy cmentarz (obecnie ulica Paderewskiego);
* 1861 r. – wybudowano nową szkołę w Pszowie, ukazała się pierwsza monografia wsi w opracowaniu [[Paweł Skwara|ks. Pawła Skwary]] i [[August Wolczyk|Augusta Wolczyka]];
* 1865 r. – wybudowano Zakład zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Św. Karola Boromeusza;
* 1867 r. – wieś została zakupiona przez [[Fryderyk Węgierski|Fryderyka Węgierskiego]];
* 1872 r. – powstał pierwszy Urząd Pocztowy;
* 1882 r. – wybudowano napowietrzną kolejkę linową łączącą [[Kopalnia Węgla Kamiennego Anna|kopalnię „Anna”]] ze [[Rydułtowy (stacja kolejowa)|stacją kolejową w Rydułtowach]]
* 1885 r. – wybudowano drogę prowadzącą z [[Czernica (województwo śląskie)|Czernicy]] przez [[Rydułtowy]], [[Łapacz (województwo śląskie)|Łapacz]], Pszów do [[Wodzisław Śląski|Wodzisławia]];
* 1901 r. – rozpoczęto budowę drogi łączącej [[Pszowskie Doły]] z [[Syrynia|Syrynią]];
* 1904 r. – [[Jan Węgierski|hr. Jan Węgierski]] sprzedał majątek Pszów i [[Kokoszyce]] Bankowi Polskiemu w Poznaniu;
* 1905 r. – rozpoczęto budowę osiedla patronackiego kopalni „Anna” tzw. „Familoki”<ref>[[Michał Bulsa]], ''Patronackie osiedla robotnicze. Tom 2: Zagłębie Dąbrowskie, Ziemia Rybnicka, Ziemia Wodzisławska'', Łódź 2023, s. 151.</ref>;
* 1907 r. – powstała [[Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie]];
* 1910 r. – został wybudowany Dom Gminny (obecny Urząd Miasta);
* 1911 r. – rozpoczęto budowę kanalizacji w Pszowie (deszczówka);
* 1914 r. – została wybudowana linia kolejowa z kopalni „Anna” do [[Olza (wieś)|Olzy]];
* 1915 r. – poświęcono nowe miejsce na cmentarz na tzw. „Przymiarkach”;
* 1922 r. – wraz z częścią [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]], Pszów został włączony do [[Polska|Polski]];
* 1923 r. – zniesiono obszar dworski w Pszowie;
* 1924 r. – została założona pierwsza apteka, powstał Klub Sportowy „Unia”;
* 1927 r. – gmina [[Pszowskie Doły]] z powrotem została przyłączona do Pszowa;
* 1929 r. – ukończono budowę i poświęcono [[Kalwaria Pszowska|Wielką Kalwarię Pszowską]], oddano do użytku nową szkołę podstawową (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1);
* 1929 r. – powstała [[Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach]];
* 1932 r. – wybudowano obecne probostwo;
* 1934 r. – poświęcono nowo wybudowany kościół pod wezwaniem Serca Jezusowego w Krzyżkowicach;
* 1935 r. – został wybudowany obecny stadion sportowy;
* 1939 r. – ukazała się kronika [[Konstanty Kowol|Konstantego Kowola]];
* 1945 r. – odbudowano budynki zniszczone podczas działań drugiej wojny światowej, przystąpiono do regulacji ulic i placów;
* 1950 r. – została oddana do użytku nowo wybudowana szkoła zawodowa pod nazwą Szkoła Przemysłowa Górnicza;
* 1954 r. – Pszów otrzymał prawa miejskie;
* 1967 r. – rozpoczął działalność Dom Kultury;
* 1975 r. – Pszów włączono do [[Wodzisław Śląski|Wodzisławia Śląskiego]];
* 1994 r. – Pszów uzyskał ponownie prawa miejskie (30 grudnia);
* 1997 r. – kościół NNMP został odznaczony tytułem i godnością Bazyliki Mniejszej;
* 2001 r. – otwarcie sztucznego lodowiska;
* 2003 r. – oddano do użytku miejską oczyszczalnię ścieków;
* 2004 r. – połączenie [[Kopalnia Węgla Kamiennego Anna|KWK Anna]] z [[Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy|KWK Rydułtowy]], powstaje [[Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna]];
* 2007 r. – obchody 100-lecia istnienia [[Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie|Ochotniczej Straży Pożarnej w Pszowie]];
* 2012 r. – wygaszenie Ruchu „Anna” [[Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna|kopalni Rydułtowy-Anna]].

== Zabytki ==
[[Plik:Bazylika Narodziena NMP w Pszowie.jpg|thumb|[[Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie|Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny]]]]
* [[Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie|Bazylika mniejsza pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny]], barokowa z XVIII w.;
* ParkAny dawna [[Kopalnia Węgla Kamiennego Anna|Kopalnia ''Anna'']], z 1842 r. arch. [[Hans Poelzig]]. Działała do 2012 r. Obecnie rozbudowywana strefa rekreacyjno-edukacyjna.
* [[Kalwaria Pszowska]]
* budynek dawnej dyrekcji [[Kopalnia Węgla Kamiennego Anna|KWK „Anna”]] (ul. P. Skwary 27)<ref>[http://wkz.katowice.pl/uslugi/rejestr-zabytkow/spis-obiektow-wpisanych-do-rejestru-zabytkow/rejestr-zabytkow-nieruchomych-a ''Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 października 2022 r.)''] {{lang|pl}} wkz.katowice.pl [dostęp 2022-10-14]</ref>

== Transport ==
=== Transport drogowy ===
* [[Droga wojewódzka nr 933]] ([[Wodzisław Śląski]] – Pszów – [[Rzuchów (województwo śląskie)|Rzuchów]]).
* Na północ od granicy miejscowości znajduje się [[droga wojewódzka nr 935]], która łączy się na ulicy Pszowskiej w [[Rzuchów (województwo śląskie)|Rzuchowie]] z [[Droga wojewódzka nr 933|drogą wojewódzką nr 933]].

=== Komunikacja miejska ===
Komunikacja miejska w Pszowie jest mocno rozdrobniona. Miasto należy do [[Międzygminny Związek Komunikacyjny|Międzygminnego Związku Komunikacyjnego]]. Ponadto na teren miasta wjeżdżają linie trzech innych organizatorów: [[Komunikacja miejska w Rybniku|Komunikacja Miejska Rybnik]] (linia 10), Komunikacja Miejska Wodzisław Śląski, a także autobusy PKS Racibórz (dofinansowane przez Starostwo Powiatowe w Wodzisławiu Śląskim). Nie istnieje żadna forma integracji taryfowo-biletowej, ani żadne planowe skomunikowania pomiędzy autobusami różnych organizatorów.

=== Kolej ===
W Pszowie do 2012 r. istniała stacja kolejowa [[Pszów (stacja towarowa)|Pszów]] obsługująca do 1974 r. ruch pasażerski oraz do 2012 r. ruch towarowy KWK Anna. Obecnie najbliższą stacją kolejową z ruchem lokalnym i międzynarodowym jest [[Wodzisław Śląski (stacja kolejowa)|stacja w Wodzisławiu Śląskim]] oddalona ok. 8 km. od miasta.

== Handel ==
Miasto posiada własne [[Targowisko|targowisko miejskie]], a także kilka [[supermarket]]ów i [[dyskont]]ów.

== Hotele ==
* Gościniec Pszowski (dawniej Hotel Miejski)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.hotel-pszow.pl/ | tytuł = Strona parkingowa domeny hotel-pszow.pl | opublikowany = hotel-pszow.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20090228205746/http://www.hotel-pszow.pl/ | zarchiwizowano = 2009-02-28}}.</ref>, ul. Romualda Traugutta;
* Hotel Sportowy<ref>{{Cytuj stronę | url = http://ts-gornik.ksu.pl/ | tytuł = Gościniec sportowy | opublikowany = ts-gornik.ksu.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20090611112714/http://ts-gornik.ksu.pl/ | zarchiwizowano = 2009-06-11}}.</ref>, ul. Ignacego Jana Kraszewskiego 90.

== Edukacja ==
=== Przedszkola ===
* Przedszkole Publiczne nr 1 im. Misia Uszatka, [[Osiedle Grunwaldzkie (Pszów)|os. Grunwaldzkie]], ul. Juranda ze Spychowa 1
* Przedszkole Publiczne nr 2, [[Osiedle Józefa Tytki]] 1
* Przedszkole Publiczne nr 3, ul. Generała Władysława Andersa 8
* Przedszkole Publiczne nr 4 (do 29 kwietnia 2009&nbsp;r.: filia Przedszkola Publicznego nr 3), ul. Armii Krajowej 50

=== Szkoły podstawowe ===
* Szkoła Podstawowa nr 1 im. kpt. Lucjana Szenwalda ul. Romualda Traugutta 12<ref>[http://sp1.pszow.pl/ Szkoła podstawowa nr 1].</ref>
* Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi, ul. Karola Miarki 16
* Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Armii Krajowej 56
* Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Niepodległości 99<ref>[http://sp4.pszow.pl/ Szkoła podstawowa nr 4].</ref> (dawniej gimnazjum)

=== Szkoły ponadpodstawowe ===
* Zespół Szkół Ponadpodstawowych (dawniej: Zespół Szkół Zawodowych), ul. Romualda Traugutta 32<ref>[http://zspszow.slask.pl/ zspszow.slask.pl].</ref>:
** Technikum,
** Branżowa Szkoła I stopnia<ref>{{Cytuj |tytuł = Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Pszowie |data = 2023-03-13 |data dostępu = 2023-08-02 |opublikowany = Platforma Edukacyjna Powiatu Wodzisławskiego |url = https://www.powiatwodzislawski.pl/oswiata/oswiata/wykaz-szkol-i-placowek/zespol-szkol-ponadgimnazjalnych-w-pszowie |dostęp = o}}</ref>

Miasto posiada także świetlicę środowiskową<ref>{{Cytuj stronę | url = http://pszow.pl/portal3/index.php?option=com_content&task=view&id=50&Itemid=72 | tytuł = Miasto Pszów – edukacja | opublikowany = pszow.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20090903005536/http://pszow.pl/portal3/index.php?option=com_content&task=view&id=50&Itemid=72 | zarchiwizowano = 2009-09-03}}.</ref>.

== Kultura ==
* Miejski Ośrodek Kultury w Pszowie<ref>[http://mokpszow.prv.pl/ MOK Pszów].</ref>, ul. Romualda Traugutta 1
* Biblioteka Publiczna Miasta Pszowa (siedziba główna i dwie filie):
** Biblioteka Publiczna, ul. Romualda Traugutta 1
*** filia Biblioteki Publicznej, [[Osiedle Józefa Tytki]] 9
*** filia Biblioteki Publicznej, [[Krzyżkowice (Pszów)|Krzyżkowice]], ul. Armii Krajowej 50
* Kino MOK Pszów, ul. Romualda Traugutta 1

== Stowarzyszenia działające w mieście ==
{{Dopracować|sekcja|źródła=2011-11}}
* Stowarzyszenie „Pomóżmy sobie”;
* [[Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie]];
* [[Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach]];
* [[Górnik Pszów|Towarzystwo Sportowe „Górnik Pszów”]];
* Ludowy Klub Sportowy „Naprzód 37” Krzyżkowice;
* [[Towarzystwo Przyjaciół Pszowa]]:
** Zespół Regionalny „Pszowiki”,
** Sekcja Turystyki Rowerowej,
** Konfraternia Rycerska Sua Sponte,
** Koło Dzieci Niepełnosprawnych,
** Zespół tańca z ogniem „Feniks”;
* Stowarzyszenie „Praworządność i rozwój”;
* Miejski Uczniowski Klub Sportowy „Jedynka”;
* Koło Gospodyń Wiejskich – Pszów;
* Koło Gospodyń Wiejskich – Krzyżkowice;
* Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych – Koło Pszów;
* Wojewódzki Związek Pszczelarzy – Koło Pszów;
* Skat Klub Czarni Krzyżkowice;
* Skat Klub OSP Pszów;
* Stowarzyszenie Stanu Średniego;
* Polski Związek Krótkofalowców Sekcja Pszów;
* [http://hdkpck.pszow.pl/ PCK Klub Honorowych Dawców Krwi przy KWK „Anna”];
* Chór Mieszany „Cecilianum” Krzyżkowice;
* Chór Mieszany „Cecylia” Pszów;
* Zespół Kameralny „Ad libitum”;
* Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Hufca Ziemi Wodzisławskiej – Szczep SMOKI;
* Polski Związek Działkowców POD „Jedność”;
* Polski Związek Działkowców POD „Przyszłość”;
* Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Miejskie;
* Zespół taneczny „Diablo”;
* Zespół taneczny „Tornado”;
* Grupa teatralna „Desire”<ref>{{Cytuj stronę | url = http://pszow.pl/portal3/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=74 | tytuł = Miasto Pszów – Organizacje pozarządowe | opublikowany = pszow.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20090903005120/http://pszow.pl/portal3/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=74 | zarchiwizowano = 2009-09-03}}.</ref>.

== Wspólnoty wyznaniowe ==
* [[Kościół łaciński|Kościół rzymskokatolicki]]:
** [[Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Pszowie|parafia Najświętszego Serca Pana]]
** [[Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie|parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny]]
** [[Parafia Zmartwychwstania Pańskiego w Pszowie|parafia Zmartwychwstania Pańskiego]]
* [[Świadkowie Jehowy]]:
** zbór Pszów<ref>{{jw|data dostępu=2018-10-20}}</ref>

== Sport ==
[[Plik:Pszów-lodowisko.jpg|thumb|Sztuczne lodowisko w Pszowie]]
Na terenie miasta znajdują się następujące obiekty sportowe:
* stadion Sportowy TS „[[Górnik Pszów]]” (płyta główna i 2 boiska treningowe);
* boisko LKS „Naprzód 37” Krzyżkowice;
* sztuczne lodowisko wraz z obiektami towarzyszącymi (korty tenisowe, skate park itp.);
* sale sportowe oraz boiska szkolne przy wszystkich szkołach;
* hala sportowa na terenie KWK Rydułtowy-Anna Ruch II;
* korty do tenisa ziemnego;
* oznakowane ścieżki rowerowe.
* "Orlik"

=== Trasy rowerowe ===
'''''{{szlak rowerowy|żółty}} trasa rowerowa nr 316Y'''''
* Przebieg: Olza – Odra – Rogowiec – Bluszczów – Buków – Lubomia – Światłowiec – Szybik – Zawada – Syrynka – Czyżowice – Gorzyce – Uchylsko – Gorzyczki – Turza Śląska – Turzyczka – Wodzisław Śląski
* Kolor: żółty
* Długość: 52 km

'''''{{szlak rowerowy|niebieski}} trasa rowerowa nr 317N'''''
* Przebieg: Racibórz – Kornowac – Krzyżkowice – Pszów – Kokoszyce – Wodzisław Śląski – Radlin
* Kolor: niebieski
* Długość: 16,5 km

'''''{{szlak rowerowy|czarny}} trasa rowerowa 317S'''''
* Przebieg: Pszów – Zawada
* Kolor: czarny
* Długość: 3,7 km

'''''{{szlak rowerowy|czerwony}} trasa rowerowa nr 320C'''''
* Przebieg: Rybnik – Orzepowice, Ośrodek „Kotwica” – Zebrzydowice – Blizowiec – Skraj Czernicy – Rydułtowy – Krzyżkowice – Światłowiec
* Kolor: czerwony
* Długość: 22 km

'''''{{szlak rowerowy|żółty}} trasa rowerowa nr 321S'''''
* Przebieg: Skraj Rydułtów – Pszowskie Doły
* Kolor: żółty
* Długość: 2 km

'''''{{szlak rowerowy|zielony}} trasa rowerowa nr 322Z'''''
* Przebieg: Skraj Rydułtów – Kalwaria – Pszowskie Doły – Skraj Krzyżkowiec
* Kolor: zielony
* Długość: 5 km

'''''{{szlak rowerowy|żółty}} trasa rowerowa nr 323Y (Szlak pielgrzymkowy)'''''
* Przebieg: Pszów – Os. Biernackiego – Głożyny – Radlin – Obszary – Jankowice Rybnickie
* Kolor: żółty
* Długość: 17,4km<ref>{{Cytuj stronę | url = http://pszow.enginepro.pl/ | tytuł = Pszów – trasy rowerowe – mapa | opublikowany = pszow.enginepro.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20090328023527/http://pszow.enginepro.pl/ | zarchiwizowano = 2009-03-28}}.</ref>

=== Szlaki turystyczne ===
'''''{{szlak|niebieski}} szlak krzyżkowicki (szlak przez Grodzisko [[Golęszycy|Gołężyców]])'''''
* Przebieg: Grabówka – Grodzisko Gołężyców – Krzyżkowice
* kolor: niebieski
* Długość: 6 km

== Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla rozwoju miasta ==
'''Miasto Pszów posiada pięcioro honorowych obywateli. Są nimi:'''
* Henryk Rzodeczko – były długoletni Naczelnik Gminy Pszów (od 30 listopada 1945 r.);
* [[Jan Paweł II]] – papież (od 28 lutego 1998 r.);
* ks. Infułat Lucjan Lamża – lekarz (od 26 czerwca 2008 r.);
* ks. Prałat Józef Fronczek;
* [[Jan Hawel|Jan Wincenty Hawel]] – polski&nbsp;[[kompozytor]],&nbsp;[[dyrygent]]&nbsp;i&nbsp;[[pedagog]].

'''Miasto nadaje również odznakę „Zasłużony dla rozwoju miasta Pszów”. Zostali nią dotychczas uhonorowani:'''
* [[Kopalnia Węgla Kamiennego Anna|Kopalnia Węgla Kamiennego „Anna”]] w Pszowie
* ks. prof. dr hab. [[Jerzy Szymik]]
* [[Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie]]
* Orkiestra Dęta KWK „Anna” w Pszowie
* Henryk Topisz
* Maksymilian Hojka
* [[Łzy|Zespół Muzyczny „Łzy”]]
* Franciszek Grzegorzek
* członkowie Pracowniczego Ogrodu Działkowego „Jedność”
* Ignacy Basztoń
* [[Zbigniew Kicka]]
* Adam Porwoł
* [[Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach]]
* Janina Szkudlińska
* ks. inf. Lucjan Lamża
* [[Jan Hawel|Jan Wincenty Hawel]]
* NSZZ Solidarność przy KWK „Anna”
* [http://hdkpck.pszow.pl/ Klub Honorowych Dawców Krwi PCK przy KWK „Anna”]

== Prasa ==
* Pszowik
* Zeszyty Pszowskie
* Wiadomości Pszowskie

== Sąsiednie gminy ==
[[Kornowac (gmina)|Kornowac]], [[Lubomia (gmina)|Lubomia]], [[Radlin]], [[Rydułtowy]], [[Wodzisław Śląski]]

== Zobacz też ==
* [[Pszów (stacja towarowa)]]
* [[Dekanat Pszów]]
* [[Pszów (gmina)|gmina Pszów]]
* [[Franciszek Chrószcz]]

== Przypisy ==
<references>
* <ref name=Adamy>{{Adamy1888|s=60}}</ref>
</references>

== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę | url = http://www.rownet.pl/serwis/artykuly/bm.html | tytuł = Historia kołem się toczy – Bolesław Mojżesz | opublikowany = rownet.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20070716100555/http://www.rownet.pl/serwis/artykuly/bm.html | zarchiwizowano = 2007-07-16}}
* {{Cytuj stronę | url = http://pszow.enginepro.pl/ | tytuł = Mapa ścieżek rowerowych na terenie miasta Pszów | opublikowany = pszow.enginepro.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20090328023527/http://pszow.enginepro.pl/ | zarchiwizowano = 2009-03-28}}
* [http://lodowisko.pszow.pl/ Lodowisko w Pszowie] - oficjalna witryna
* {{SgKP|IX|259|Pszów}}

{{Powiat wodzisławski}}
{{Powiat wodzisławski (dawny)}}
{{Miasta województwa śląskiego}}
{{Gminy górnicze}}
{{Pszów}}
{{Związek Gmin i Powiatów Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego z siedzibą w Rybniku}}

[[Kategoria:Pszów| ]]
[[Kategoria:Miasta w województwie śląskim]]
[[Kategoria:Miasta w Polsce, którym nadano prawa miejskie w XX wieku]]