Riksantikvarieämbetet

Biuro główne Riksantikvarieämbetet w Sztokholmie przy Storgatan 41

Riksantikvarieämbetet (ang. Swedish National Heritage Board, pol. Narodowa Rada Dziedzictwa) – państwowy organ zajmujący się zagadnieniami ochrony zabytków w Szwecji. Większość jego wydziałów mieści się w Sztokholmie i w Visby. Organ podlega Ministerstwu Kultury, a jego zadania określa rząd.

Historia

XVII wiek

Pierwszy urząd ds. dziedzictwa narodowego został ustanowiony 20 maja 1630 roku przez króla Gustawa II Adolfa, który pod wpływem swego nadwornego lekarza, Johannesa Bureusa, jednego z najbardziej znanych XVII-wiecznych runologów, zainteresował się zabytkami. Johannes Bureus podróżował po całym kraju odrysowując kamienie runiczne, zbierał monety i stare kroniki, oprawne książki, listy i rękopisy. Działania te stworzyły podstawę do XVII-wiecznych badań nad zabytkami, a ich kontynuacja do dnia dzisiejszego przyczyniła się do stworzenia ochrony dziedzictwa kulturowego. W 1666 roku Johan Hadorph, siódmy z kolei dyrektor ówczesnego urzędu ds. ochrony zabytków zainicjował dzieło „Placat och Påbudh, Om Gamble Monumenter och Antiquiteter”, które było pierwszą w Szwecji próbą stworzenia prawa o ochronie zabytków (fornminneslag) i najstarszym tego typu rozporządzeniem w Europie, jeśli nie liczyć niektórych przepisów prawnych w Watykanie. Potrzeba ochrony była uzasadniona, ponieważ wiele zabytków zostało uszkodzonych w wyniku poszukiwania w nich skarbów lub, jak w przypadku kurhanów, na skutek używania ich jako w ceglanych pieców. Wraz z wejściem w życie nowego rozporządzenia kanclerz królewski Magnus Gabriel De la Gardie założył w 1666 roku w Uppsali Antikvitetskollegium (Kolegium ds. Starożytności). Na jego czele stanął Johan Hadorph. Kolegium to w 1692 roku zostało przekształcone w Antikvitetsarkiv (Archiwum Starożytności) i stało się częścią kancelarii królewskiej.

XVIII wiek

Wraz ze śmiercią króla Karola XII w 1718 roku i zmierzchem mocarstwowej roli Szwecji zainteresowanie zabytkami i ich utrzymaniem osłabło. W ślad za tym zaczęło spadać znaczenie Antikvitetsarkivet. W 1780 roku większa część jego zasobów została przekazana do Kungliga biblioteket (Biblioteki Królewskiej) i Riksarkivet (Archiwum Państwowego). Na bazie tego, co pozostało, król Gustaw III w 1786 roku założył Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien (Królewską Akademię Literatury, Historii i Starożytności) - potocznie zwaną Vitterhetsakademien. Nowa instytucja przejęła zbiory i obowiązki Antikvitetsarkivet, a jego dyrektor został sekretarzem Akademii.

XIX wiek

Brak zaangażowania w badanie zabytków i opiekę nad nimi przeciągnął się na wiek XIX. Dopiero objęcie urzędu dyrektora przez Johana Gustafa Liljegrena w 1826 roku ożywiło działalność Vitterhetsakademien, która zyskała status najwyższego organu państwowego ds. zabytków, a jej dyrektor otrzymał uprawnienia wykonawcze. Działalność Akademii uległa rozszerzeniu, zorganizowano liczne badania archeologiczne, m.in. w Birce i w Visby. W 1867 roku weszło w życie nowe rozporządzenie ws. zabytków, wprowadzające m.in. karalność za uszkodzenie wszelkich typów zabytków trwałych. Wzmocniono ochronę kościołów, które nie mogły być rozbierane lub przebudowywane bez zgody Akademii.

XX wiek

Kolejne lata przyniosły rozszerzenie działalności na polu ochrony zabytków poza Sztokholm, co z kolei stworzyło potrzebę zorganizowanej współpracy między stolicą a resztą kraju. Historyk sztuki i architekt Sigurd Curman, który w 1923 roku objął stanowisko dyrektora dziedzictwa narodowego, stworzył centralny, kierowniczy urząd z nowymi funkcjami. Regionalne muzea w całym kraju zostały wzmocnione poprzez powołanie regionalnych dyrektorów ds. ochrony zabytków (landsantikvarie). Byli oni zatrudniani przez te muzea, a równocześnie ponosili odpowiedzialność za zadania wyznaczone przez stołeczny Riksantikvarieämbetet (Narodowa Rada Dziedzictwa), który tę nazwę otrzymał w 1938 roku. W 1936 roku Vitterhetsakademien z Curmanem jako sekretarzem zebrała się po raz pierwszy w jednym z wyremontowanych pomieszczeń na Östermalm w Sztokholmie. W 1943 roku zostało otwarte nowo wybudowane Historiska Museet (Muzeum Historyczne), które na inaugurację swej działalności zaprezentowało wystawę Tiotusen år i Sverige (Dziesięć tysięcy lat w Szwecji).

Wraz z rozwojem społecznym ujawniły się negatywne strony tego procesu. Przeprowadzane na dużą skalę wyburzenia w szwedzkich miastach w latach 60. poruszyły opinię publiczną. W efekcie wzrosła świadomość ekologiczna oraz zainteresowanie ochroną i zachowaniem zabytków. Riksantikvarieämbetet został zreorganizowany, a Vitterhetsakademien zaprzestała działalności w zakresie ochrony zabytków w 1975 roku. Wprowadzono pojęcie krajobrazu kulturowego, a termin zabytek (fornlämning) rozszerzono na dziedzictwo kulturowe (kulturarv). Zmieniony sposób postrzegania dziedzictwa kulturowego prezentuje także Kulturminneslagen (Ustawa o ochronie zabytków) z 1998 roku.

Cel działalności

Nadrzędnym celem działalności Riksantikvarieämbetet jest troska o wartości kulturowe i ich wykorzystanie w zrównoważonym rozwoju społeczeństwa. Do zadań organu należy m.in. stymulowanie badań i tworzenie bazy wiedzy na temat krajobrazu kulturowego, zabytków kultury i artefaktów, jak również prowadzenie działalności informacyjnej i doradczej. Ma on również za zadanie ochronę krajobrazu kulturowych i jego popularyzację, prowadzenie działalności archiwalnej i bibliotecznej, prowadzenie badań archeologicznych na zlecenie i pomaganie muzeom w zachowywaniu zbiorów muzealnych. Organ zarządza krajową bazą danych dotyczących informacji kulturalnej i historycznej. Podstawą jego pracy jest wiedza o dziedzictwie kulturowym i o tych procesach zachodzących w społeczeństwie, w ramach których wiedza ta jest rozwijana i wykorzystywana. Ważnym zadaniem jest informowanie i udostępnianie wiedzy o dziedzictwie kulturowym. Riksantikvarieämbetet jest także zobowiązany do wspierania i koordynowania działań Regionalnych Rad Administracyjnych oraz rozwijania metod monitoringu i ewaluacji kształtowania krajobrazu kulturowego na poziomach krajowym, regionalnym i lokalnym. Organ wydaje ekspertyzy, publikuje poradniki dotyczące dokumentacji i konserwacji oraz przyznaje granty na konserwację, zdobywanie wiedzy i upowszechnianie informacji o dziedzictwie. Główne biuro Riksantikvarieämbetet mieści się w Sztokholmie przy Storgatan 41 w dawnym budynku kawalerii królewskiej Kungliga Livgardet till häst. Idea przejęcia tego budynku na potrzeby Riksantikvarieämbetet wyszła w 1923 roku od jego ówczesnego dyrektora Sigurda Curmana.

Aktualnym dyrektorem (riksantikvarie) Riksantikvarieämbetet jest (od 1 marca 2012) Lars Amréus.

Finansowanie

Riksantikvarieämbetet dysponuje kwotą 250 milionów koron rocznie na działania związane z dziedzictwem kulturowym, z czego 70% wykorzystuje się na konserwację najcenniejszych zabytków architektury, a 30% służy wspieraniu różnych form aktywności w zakresie dziedzictwa – popularyzacji, pozyskiwaniu informacji o dziedzictwie, zwiększaniu społecznego dostępu do obiektów zabytkowych.

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna Riksantikvarieämbetet (szw. • ang.)