Rogatek (roślina)

Rogatek
	; Rogatek sztywny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Ceratophyllanae
Rząd	rogatkowce
Rodzina	rogatkowate
Rodzaj	rogatek
	Nazwa systematyczna
	Ceratophyllum L.; Sp. Pl. 2: 992. 1753; Gen. Pl. ed. 5, 428, 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Ceratophyllum demersum L.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rogatek (Ceratophyllum L.) – rodzaj roślin w rodzinie rogatkowatych. Jest jedynym żyjącym rodzajem tej rodziny. W zależności od ujęcia systematycznego zaliczanych jest tu od 3 do wielu gatunków^[4]. Baza Plants of the World Online wyróżnia 6 gatunków (2024)^[5]. Wcześniej w bazie The Plant List wyróżniane były cztery gatunki^[6]^[7]. Rośliny te spotykane są w wodach słodkich na całym świecie z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych^[4]^[7].

W Polsce występują w zależności od ujęcia systematycznego dwa lub trzy gatunki: rogatek sztywny C. demersum, krótkoszyjkowy C. submersum i skrzydełkowaty C. platyacanthum^[8] (ten ostatni bywa włączany do pierwszego w randze odmiany^[5] lub podgatunku^[9]).

Rośliny te nie mają większego znaczenia ekonomicznego. Bywają uprawiane w akwariach i zbiornikach wodnych do natleniania wody. Czasem są też bardzo kłopotliwe, gdy w miejscach ekspansji lub inwazji intensywnie rozrastają się, utrudniając przepływ wód w kanałach żeglugowych lub zasilających elektrownie wodne^[7]. Rośliny zapylane są przez wodę (hydrogamia) i nasiona przenoszone są także przez wodę^[7].

Morfologia

Pokrój: Hydrofity całkowicie zanurzone w wodzie, o pędach długości do 80 cm, pozbawione korzeni, formujące pąki zimujące^[4].
Liście: Silnie podzielone (1–4 razy), często sztywne i kruche^[10], na brzegu ząbkowane. Wyrastają w okółkach po 6–8^[4].
Kwiaty: Drobne, siedzące w kątach liści. Wsparte są okółkiem 8–15 równowąskich przysadek^[7]. Kwiaty są jednopłciowe – w kolejnych węzłach rozwijają się przemiennie kwiaty męskie i żeńskie^[4]. Kwiaty męskie występują skupione w główkach, kwiaty żeńskie – pojedynczo^[2]. Pozbawione są okwiatu. Pręciki w liczbie (3) 10–20 (50) wyrastają spiralnie^[4]^[7]. Pylniki są siedzące, otwierają się pęknięciami, łącznik między nimi jest przedłużony^[7]. Zalążnia jest górna, utworzona z jednego owocolistka, zwieńczona wydłużoną szyjką z niewielkim, siedzącym znamieniem^[4]^[7].
Owoce: Orzeszki z 2–3 kolcami i trwałą szyjką słupka^[7], zawierające pojedyncze nasiona^[4].

Systematyka

Rodzaj z monotypowej rodziny rogatkowatych, mającej niejasną pozycję w systemie. Analizy molekularne wskazują najczęściej jej siostrzaną pozycję w stosunku do dwuliściennych właściwych eudicots. Z drugiej strony istnieją skamieniałości przedstawiające rośliny o pośrednich cechach między rogatkowatymi i zieleńcowcami Chloranthales^[7]. Pod koniec drugiego dziesięciolecia XXI wieku potwierdzono w szeregu analiz bliskie pokrewieństwo rogatkowców z zieleńcowcami^[11], w niektórych badaniach wręcz wskazywano na siostrzaną relację tych rzędów, mających tworzyć wspólny klad (np. badania DNA mitochondrialnego^[12] oraz morfologii^[13]). Yang i in. (2020) stwierdzili, że w czasie jury najpierw oddzieliły się linie rozwojowe jednoliściennych, następnie magnoliowych, w czasie późnej jury – zieleńcowców, rogatkowców i w końcu już w kredzie nastąpiło różnicowanie w obrębie dwuliściennych właściwych^[14].

Synonimy taksonomiczne^[3]^[5]

Dichotophyllum Moench, Fassettia Mavrodiev, Hydroceratophyllon Séguier, Revatophyllum Röhling

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do rodziny rogatkowatych (Ceratophyllaceae Gray), rzędu rogatkowców, kladu magnoliowych w obrębie okrytonasiennych^[2]. Pozycja filogenetyczna rodzaju i rodziny jest problematyczna.

Wykaz gatunków^[5]

Ceratophyllum australe Griseb.
Ceratophyllum demersum L. – rogatek sztywny (w tym rogatek skrzydełkowaty var. platyacanthum)
Ceratophyllum echinatum A.Gray
Ceratophyllum muricatum Cham.
Ceratophyllum submersum L. – rogatek krótkoszyjkowy
Ceratophyllum tanaieticum Sapjegin

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-27] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 385. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d Ceratophyllum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-12] .
↑ Ceratophyllum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-26].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 212. ISBN 978-1-842466346.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 155-156. ISBN 83-0114342-8.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG., GordonG. Cheers GordonG., SueS. Forrester SueS., DeniseD. Greig DeniseD., Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ZengZ. Liping ZengZ., ZhangZ. Ning ZhangZ., MaM. Hong MaM., Advances and challenges in resolving the angiosperm phylogeny, „Biodiversity Science”, 22 (1), 2014, s. 21, DOI: 10.3724/SP.J.1003.2014.13189 [dostęp 2021-01-24] (ang.).
↑ Y. Qiu, L. Li, B. Wang, J. Xue, T.A. Hendry, R. Li, J.W. Brown, Y. Liu, G.T. Hudson, Z. Chen. Angiosperm phylogeny inferred from sequences of four mitochondrial genes. „J. Syst. Evol.”. 48, s. 391-425, 2010. DOI: 10.1111/j.1759-6831.2010.00097.x.
↑ P.K. Endress, J.A. Doyle. Reconstructing the ancestral angiosperm flower and its initial specializations. „Am. J. Bot.”. 96, s. 22-66, 2009.
↑ LingxiaoL. Yang LingxiaoL. i inni, Phylogenomic Insights into Deep Phylogeny of Angiosperms Based on Broad Nuclear Gene Sampling, „Plant Communications”, 1 (2), 2020, s. 100027, DOI: 10.1016/j.xplc.2020.100027, PMID: 33367231, PMCID: PMC7747974 [dostęp 2021-01-24] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-27] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].

[philips-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 385. ISBN 0-333-74890-5.

[powo-5] Ceratophyllum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-12] .

[tpl-6] Ceratophyllum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-26].

[christenhusz-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 212. ISBN 978-1-842466346.

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[klucz-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 155-156. ISBN 83-0114342-8.

[burnie-10] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG., GordonG. Cheers GordonG., SueS. Forrester SueS., DeniseD. Greig DeniseD., Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[zeng-11] ZengZ. Liping ZengZ., ZhangZ. Ning ZhangZ., MaM. Hong MaM., Advances and challenges in resolving the angiosperm phylogeny, „Biodiversity Science”, 22 (1), 2014, s. 21, DOI: 10.3724/SP.J.1003.2014.13189 [dostęp 2021-01-24] (ang.).

[12] Y. Qiu, L. Li, B. Wang, J. Xue, T.A. Hendry, R. Li, J.W. Brown, Y. Liu, G.T. Hudson, Z. Chen. Angiosperm phylogeny inferred from sequences of four mitochondrial genes. „J. Syst. Evol.”. 48, s. 391-425, 2010. DOI: 10.1111/j.1759-6831.2010.00097.x.

[13] P.K. Endress, J.A. Doyle. Reconstructing the ancestral angiosperm flower and its initial specializations. „Am. J. Bot.”. 96, s. 22-66, 2009.

[yang-14] LingxiaoL. Yang LingxiaoL. i inni, Phylogenomic Insights into Deep Phylogeny of Angiosperms Based on Broad Nuclear Gene Sampling, „Plant Communications”, 1 (2), 2020, s. 100027, DOI: 10.1016/j.xplc.2020.100027, PMID: 33367231, PMCID: PMC7747974 [dostęp 2021-01-24] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]