Sarkofagi z kościoła Wszystkich Świętych w Pszczynie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
sarkofagi z kościoła Wszystkich Świętych w Pszczynie
Ilustracja
Sarkofag Anny Marii von Promnitz
Rodzaj

sarkofag

Data powstania

1582-1664

Medium

blacha

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Pszczyna

Lokalizacja

Kościół Wszystkich Świętych

Multimedia w Wikimedia Commons

Sarkofagi z kościoła Wszystkich Świętych w Pszczynie – zespół zabytkowych, metalowych sarkofagów rodziny von Promnitz odkryty w 1996 roku podczas prac konserwatorskich prowadzonych w kościele Wszystkich Świętych w Pszczynie. W skład zespołu wchodzi 13 sarkofagów wykonanych z cyny lub miedzi, z bogatymi zdobieniami malarskimi i rzeźbiarskimi.

Historia odkrycia[edytuj | edytuj kod]

W 1996 roku w trakcie prac konserwatorskich prowadzonych w kościele Wszystkich Świętych w Pszczynie odkryto zamurowane wejście do krypty. Za zgodą proboszcza i pod nadzorem konserwatorów zabytków, krypta została otworzona. Wewnątrz krypty znajdowało się 13 zdobionych sarkofagów. Jako pierwszy do wnętrza krypty wszedł konserwator dzieł sztuki Tomasz Trzos, późniejszy inicjator, koordynator i wykonawca (wraz z żoną, konserwatorem dzieł sztuki dr Agnieszką Trzos) prac konserwatorskich zabytkowych sarkofagów[1]. Ze względu na brak środków na zabezpieczenie i konserwację znaleziska, pomieszczenie po pierwszym otwarciu zostało ponownie zamknięte[2].

Konserwacja zabytkowych sarkofagów rozpoczęła się dziesięć lat później. Prace rozpoczęto od wykonania otworu w posadzce kościoła i odsłonięcia zamurowanego okna krypty, które miało służyć jako droga wydobywania poszczególnych trumien[2]. W 2006 roku prof. Wiesław Barabasz z Krakowa wykonał badania mikrobiologiczne i mykologiczne, następnie kryptę odgrzybiono i zdezynfekowano w celu zapewnienia bezpieczeństwa konserwatorom zabytków[3]. W celu usystematyzowania prac sarkofagom nadano numery od 1 do 13[3]. O kolejności wydobycia znalezisk i poddaniu pracom konserwatorskim decydował stan zachowania obiektu[4]. Jako pierwszy wyjęto sarkofag nr 12[3].

Krypta kościoła Wszystkich Świętych w Pszczynie nosi ślady wielokrotnych rabunków i plądrowania. Trumny i szczątki ludzkie były poprzemieszczane, co dodatkowo utrudniło pracę konserwatorom zabytków i antropologom[3]. Stan obecnej wiedzy (2023 rok) potwierdza, że zostali tam pochowani: Erdman I Leopold von Promnitz, Weighardt von Promnitz, Urszula von Schaffgotsch, Anna Maria von Promnitz, Zygfryd II von Promnitz, Joanna von Promnitz oraz pięcioro dzieci z rodu von Promnitz, nieznanych z imienia. W jednym z sarkofagów (nr 12) złożono przemieszane szczątki pochodzące z kilku niezidentyfikowanych pochówków, osoba pochowana w ostatnim z sarkofagów nie została zidentyfikowana[5].

Sarkofagi[edytuj | edytuj kod]

Sarkofag Erdmana I Leopolda von Promnitz[edytuj | edytuj kod]

sarkofag Erdmana I Leopolda von Promnitz po pracach konserwatorskich

Erdman I Leopold von Promnitz zmarł 18 stycznia 1664 roku[6]. Cynowy sarkofag, w którym został pochowany, wydobyto z krypty jako drugi. Stan zachowania obiektu był katastrofalny: brakowało dna, ściany były mocno zdeformowane, skrzynia pokryta była naroślami korozji, brakowało części elementów dekoracyjnych, w tym panoplii (których ślady zachowały się w formie negatywów)[4]. Nie zachowały się herby zdobiące wieko, ale udało się odczytać inskrypcje z nazwiskami herbowymi, które pomogły w pierwszej identyfikacji zmarłego[7]. Rozpoznanie zmarłego potwierdził napis na wysklepieniu wieka odsłonięty po usunięciu nawarstwień, w czasie prac konserwatorskich[6]. Wewnątrz zachowały się fragmenty tkanin, które pozwoliły konserwatorom zrekonstruować szatę grobową hrabiego. Zachowały się fragmenty jedwabiu, z którego wykonane było obicie trumny od wewnątrz, materac i poduszki[8], co świadczy o randze zmarłego[9]. Znaleziono również dwa medaliki, w tym jeden posrebrzany[10].

Sarkofag Zygfryda II von Promnitz[edytuj | edytuj kod]

Sarkofag Zygfryda II von Promnitz po pracach konserwatorskich

Cynowy sarkofag Zygfryda II von Promnitz (zm. 19 grudnia 1650 roku) został wyjęty z krypty w 2009 roku. Nie zachowały się na nim możliwe do odczytania inskrypcje[11]. Identyfikację zmarłego umożliwiły przedmioty znalezione wewnątrz: dzwonek z napisem znajdujący się pod poduszką i bransoleta zaręczynowa z przedstawieniem dwóch splecionych w uścisku dłoni[12]. Zachował się również strój zmarłego[13].

Sarkofag Weighardta von Promnitz[edytuj | edytuj kod]

Sarkofag Weighardta von Promnitz z widocznym popiersiem zmarłego - stan po pracach konserwatorskich

Weighardt von Promnitz, syn Zygfryda II von Promnitza i jego żony Małgorzaty Katarzyny Kolowrat, zmarł w 1646 roku, w wieku 7 lat. Zmarłego określa inskrypcja zachowana na skrzyni. Sarkofag poddano pracom konserwatorskim w 2011 roku[14]. Jego wieko ozdobione jest odlewem popiersia zmarłego. W Polsce jest to jedyny znany (według stanu wiedzy na 2019 rok) portret natrumienny pochodzący z XVII wieku wykonany tą techniką[15].

Sarkofag Urszuli von Schaffgotsch[edytuj | edytuj kod]

Sarkofag Urszuli von Schaffgotsch, żony Zygfryda von Promnitza został wydobyty i zakonserwowany jako pierwszy. W trakcie prac okazało się, że szczątki Urszuli prawdopodobnie zostały w nieokreślonej przeszłości przeniesione do sarkofagu nr 12. W trumnie Urszuli znaleziono obrączkę (ślubną?), pierścionek ozdobiony intaglio oraz różaniec[16]. Konserwacja obiektu miała miejsce w 2010 roku[17].

Sarkofag Anny Marii von Promnitz[edytuj | edytuj kod]

Wieko sarkofagu Anny Marii von Promnitz po pracach konserwatorskich
Sarkofag dziecięcy nr 3 po pracach konserwatorskich
Sarkofag dziecięcy nr 4 po pracach konserwatorskich

Badania sarkofagu Anny Marii von Promnitz (zm. 7 czerwca 1620 roku) rozpoczęły się w 2010 roku. Wykonano go z miedzi, posiada na wieku inskrypcję: imię i nazwisko oraz datę i godzinę śmierci. Pierwszą identyfikację zmarłej umożliwiły herby na trumnie: herb ojca „w głowie” (rodu von Promnitz), herb matki „w nogach” (rodu von Schaffgotsch)[18] oraz herby babek ze strony ojca i matki[17]. Rozpoznanie potwierdziła inskrypcja na wysklepieniu wieka, odsłonięta i odczytana w trakcie prac konserwatorskich[17]. Wewnątrz znaleziono trzy złote pierścienie[18]. Badania dostarczyły również wiedzy na temat roślin stosowanych do wypełniania poduszek i materacy trumiennych, w przypadku pochówku Anny Marii były to przede wszystkim owocostany chmielu[19].

Sarkofag Joanny von Promnitz[edytuj | edytuj kod]

Sarkofag wykonany z miedzi zawiera prawdopodobnie szczątki Joanny von Promnitz, siostry Stanisława i Karola. Ma prostą formę, ozdobiony jest krzyżem na wieku. Pozostałą dekorację stanowią skoble (gwoździe w kształcie litery U) i antaby, a także nitowane łączenia blach. Wewnątrz znaleziono obrączkę z inskrypcją[20]. Pochodzi z 1582 roku, jest to najstarszy datowany sarkofag pochodzący z krypty rodowej Promnitzów w Pszczynie[21].

Sarkofagi dziecięce[edytuj | edytuj kod]

W krypcie znajdowało się pięć sarkofagów dziecięcych z pochówkami dzieci z rodu von Promnitz. Obiekt nr 3 wykonany z miedzi zawiera szczątki córki Małgorzaty Katarzyny Kolowrat i Zygfryda II von Promnitza (identyfikacja na podstawie herbów „w głowie” i „w nogach”)[22]. Sarkofag nr 4, również miedziany, to prawdopodobnie miejsce pochówku chłopca. Na nim zachował się jedynie herb ojca (rodu von Promnitz), inskrypcje (cytaty z Biblii: wersety Psalmów 139 i 22) oraz dekoracje w formie gwiazd[22]. W kolejnej trumnie, oznaczonej numerem 5, pochowane zostało dziecko Abrahama von Promnitza i Anny Marii[23]. Obiekty oznaczone numerami 7 i 8 zawierają niezidentyfikowane pochówki. W sarkofagu nr 7 pochowana jest prawdopodobnie dziewczynka w wieku 10-11 lat[24], trumna nr 8 zawierała szczątki dziecka w wieku między 18 a 24 miesiącem życia[25].

Sarkofag cynowy nr 12[edytuj | edytuj kod]

W sarkofagu zidentyfikowano szczątki co najmniej 6 osób różnego wieku i płci. Znajdowały się również w nim również fragmenty skór i tkanin[23]. Obiekt był poddany pracom konserwatorskim w 2018 roku[25].

Sarkofag miedziany nr 13[edytuj | edytuj kod]

Sarkofag miedziany wypełniony wapnem jest jednym z najstarszych znalezisk w krypcie, datowanym (przez analogię do sarkofagu Joanny) na 1582 rok. Być może został w nim pochowany Stanisław von Promnitz, bratanek Baltazara von Promnitza, lub Karol von Promnitz[26].

Konserwatorzy i badacze[edytuj | edytuj kod]

Badania i konserwację zabytkowych sarkofagów rodu von Promnitz z krypty w kościele Wszystkich Świętych w Pszczynie prowadzili:

  • prof. Wiesław Barabasz – mykolog i mikrobiolog,
  • dr hab. Henryk Głąb – antropolog[27],
  • dr Małgorzata Kępa – antropolog,
  • archeolodzy: dr Mirosław Furmanek, Sławomir Kulpa, Adrian Podgórski,
  • dr hab. Małgorzata Grupa – specjalista w dziedzinie konserwacji zabytkowych tkanin,
  • Agata Sady – paleobotanik,
  • dr Norbert Mika – historyk,
  • dr Agnieszka Trzos – konserwator dzieł sztuki,
  • Tomasz Trzos – konserwator dzieł sztuki[28].

Po konserwacji[edytuj | edytuj kod]

Sarkofagi rodu von Promnitz, po zakończonej w 2018 roku konserwacji, zostały przekazane jako depozyt do Muzeum Zamkowego w Pszczynie, gdzie (2023 rok) są prezentowane na wystawie Memento Mori. Pochówki Panów Pszczyńskich[28]. Równocześnie trwają prace adaptacyjne mające na celu przystosowanie krypty rodowej von Promnitzów w kościele Wszystkich Świętych oraz sąsiadującego z nią pomieszczenia do celów wystawienniczych[29][30]. Docelowo planowana jest ich ekspozycja w podziemiach kościoła[30].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Renata Botor / Tygodnik Echo / pless.pl, pless.pl: Porządkują kryptę i historię - Pszczyna [online], www.pless.pl [dostęp 2023-10-26] (pol.).
  2. ↑ a b Trzos 2014 ↓, s. 49.
  3. ↑ a b c d Trzos 2014 ↓, s. 50.
  4. ↑ a b Trzos 2009 ↓, s. 15-16.
  5. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 148.
  6. ↑ a b Trzos 2023 ↓, s. 149.
  7. ↑ Trzos 2009 ↓, s. 18.
  8. ↑ Trzos 2014 ↓, s. 52.
  9. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 151.
  10. ↑ Trzos 2014 ↓, s. 53.
  11. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 154.
  12. ↑ Trzos 2014 ↓, s. 54-55.
  13. ↑ Trzos 2014 ↓, s. 55.
  14. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 157.
  15. ↑ Trzos 2019 ↓, s. 446.
  16. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 159.
  17. ↑ a b c Trzos 2023 ↓, s. 161.
  18. ↑ a b Trzos 2014 ↓, s. 57.
  19. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 163.
  20. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 166-167.
  21. ↑ Trzos 2019 ↓, s. 447.
  22. ↑ a b Trzos 2023 ↓, s. 165.
  23. ↑ a b Trzos 2023 ↓, s. 170.
  24. ↑ Trzos 2023 ↓, s. 167.
  25. ↑ a b Trzos 2023 ↓, s. 168.
  26. ↑ Trzos 2019 ↓, s. 441-442.
  27. ↑ Szczątki częścią zamkowej ekspozycji [online], Portal Wyborcza.pl, 28 lutego 2007 [dostęp 2023-10-10] (pol.).
  28. ↑ a b Memento Mori. Pochówki Panów Pszczyńskich [online], Muzeum Zamkowe w Pszczynie [dostęp 2023-10-10].
  29. ↑ Trzos 2019 ↓, s. 453.
  30. ↑ a b Trzos 2023 ↓, s. 171.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Agnieszka Trzos: Przebieg prac konserwatorskich prowadzonych przy sarkofagu cynowym Erdmana I Leopolda von Promnitz. W: Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego. T. 1: Badania-Odkrycia-Konserwacje. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2009. ISBN 978-8385871-57-6.
  • Agnieszka Trzos: Stan badań i prac konserwatorskich prowadzonych przy zespole sarkofagów metalowych (cynowych i miedzianych, bogato polichromowanych, złoconych i srebrzonych) pochodzących z krypty grobowej rodziny von Promnitz w kościele pw. Wszystkich Świętych w Pszczynie. W: Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego. T. 6: Dom - zabytkowa architektura mieszkalna. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2014. ISBN 978-83-939745-0-4.
  • Agnieszka Trzos: Sarkofagi metalowe w rodowej krypcie Promnitzów w podziemiach kościoła Wszystkich Świętych w Pszczynie. W: Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego. T. 11: Parki. Ogrody. Cmentarze. Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2019. ISBN 978-83-952833-2-1.
  • Agnieszka Trzos: Sarkofagi cynowe z grobów królewskich na Wawelu oraz mauzoleów rodzin Promnitzów w Pszczynie i Hochbergów w Świebodzicach. Konserwacja i restauracja, technika, technologia.... Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2023. ISBN 978-83-231-5102-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarkofagi_z_kościoła_Wszystkich_Świętych_w_Pszczynie&oldid=71616796”