Chmiel

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: inne znaczenia słowa "chmiel".
Chmiel
Ilustracja
Kwiatostany żeńskie, czyli tzw. „szyszki” chmielu zwyczajnego
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad różowe
Rząd różowce
Rodzina konopiowate
Rodzaj chmiel
Nazwa systematyczna
Humulus L.
Sp. Pl. 1028. 1753[2]
Typ nomenklatoryczny
Humulus lupulus L.[2].
Multimedia w Wikimedia Commons
Plantacja chmielu w Kłodzku

Chmiel (Humulus L.) – rodzaj roślin pnących z rodziny konopiowatych. Należą do niego w zależności od ujęcia 3[3][4] lub 5[5] gatunków występujących w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Polsce rośnie dziko i uprawiany jest chmiel zwyczajny.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Pnące byliny lub rośliny jednoroczne owijające się szorstkimi pędami osiągającymi 6 m wysokości[4][6]. Nadziemna część bylin obumiera na zimę[7].
Liście
Skrętoległe, dłoniastowrębne[4].
Kwiaty
Rośliny dwupienne z drobnymi, zielonymi kwiatami męskimi i żeńskimi rozwijającymi się na różnych roślinach. Kwiaty męskie zebrane są w wielokrotnie rozgałęzionych wiechowatych kwiatostanach. Składają się z 5 rozpostartych, zielonkawych działek i 5 pręcików z okazałymi, zwisającymi pylnikami. Bezpłatkowe kwiaty żeńskie zebrane są w gęste, kłosowate kwiatostany. W kącie okazałych przysadek znajdują się po dwa kwiaty składające się z pojedynczego słupka z długim podwójnym znamieniem[4][6].
Owoce
Kuliste orzeszki o średnicy do 2 mm, barwy pomarańczowej do jasnobrązowej, rozwijające się u podstaw łusek tworzących szyszkokształtny owocostan[6]. Owocostan ten u H. scandens osiąga zwykle do 1,5–2 cm długości, u H. lupulus do 3 cm (u odmian do 6 cm), a największy jest u H. yunnanensis, u którego osiąga do 9 cm długości[8].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Synonimy[3]

Humulopsis Grudz., Lupulus Mill.

Pozycja systematyczna według APweb (2001...)

Rodzaj należący do rodziny konopiowatych (Cannabaceae Endl), kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Urticanae Takht. ex Reveal, rząd pokrzywowce (Urticales Dumort.), rodzina konopiowate (Cannabaceae Endl.), plemię Humuleae Dumort., rodzaj chmiel (Humulus L.)[9].

Gatunki flory Polski[10]
Inne gatunki[5]

W niektórych ujęciach odmiany w obrębie gatunku Humulus lupulus podnosi się do rangi odrębnych gatunków[5]:

Chmiel jest rodzajem siostrzanym dla konopi, a szacowany wiek rozdzielenia się tych rodzajów to około 28 milionów lat temu[11]

Uprawa i zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Chmielowe żniwa w Wielkopolsce

Chmiel zwyczajny jest przyprawą wykorzystywaną do produkcji piwa, a także niektórych leków, kosmetyków i likierów.

Zawarty w chmielu ksantohumol wykazuje działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwutleniające i przeciwnowotworowe (głównie wobec raka płuca, jelita grubego, piersi, jajnika, prostaty i nowotworów mózgu jak glejak wielopostaciowy i nerwiak zarodkowy).[12]

Polska jest czwartym pod względem wielkości producentem chmielu w Unii Europejskiej oraz szóstym na świecie (wyprzedzają ją Stany Zjednoczone, Chiny, Niemcy, Czechy i Słowenia). W 2009 r. zbiory chmielu w Polsce wyniosły prawie 3700 ton i były o ponad 7 proc. większe od zbiorów w 2008 r. Chmiel uprawiany jest na obszarze 2166 ha. Produkcją tą zajmuje się ok. 1000 gospodarstw. Chmielowym zagłębiem Polski jest Lubelszczyzna, w samej gminie Wilków ponad 600 gospodarstw uprawia 40% całej krajowej produkcji chmielu[13]. Plantacje znajdują się także na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce. Uprawia się na go ziemiach żyznych (takich jak mady), dobrze nasłonecznionych. Wolno rosnący chmiel (tzw. "dziki chmiel") można znaleźć w wielu siedliskach, m.in. na skrajach lasów, np. w Puszczy Wkrzańskiej (Wzniesienia Szczecińskie).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Zobacz hasło chmiel w Wikisłowniku

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
  2. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  3. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-02-18].
  4. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 147. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b c Humulus (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-02-18].
  6. ↑ a b c Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 1992, s. 26-27. ISBN 83-85444-06-8.
  7. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  8. ↑ Humulus. W: Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-04-13].
  9. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Humulus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05].
  10. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ John M. McPartland, William Hegman, Tengwen Long, Cannabis in Asia: its center of origin and early cultivation, based on a synthesis of subfossil pollen and archaeobotanical studies, „Vegetation History and Archaeobotany”, 2019, DOI: 10.1007/s00334-019-00731-8 (ang.).
  12. ↑ Iwaniuk P., Terlecka P. Ksantohumol – przeciwnowotworowy prenyloflawonoid zawarty w chmielu zwyczajnym (Humulus lupulus L.). W: Chwil M., Skoczylas M.M. (red.). Współczesne badania nad stanem środowiska i leczniczym wykorzystaniem roślin. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, s. 81-88. Dostępny w: https://wydawnictwo.up.lublin.pl/e-ksiazka
  13. ↑ Ponad 350 gospodarstw straciło uprawy chmielu w wyniku powodzi. Portalspożywczy.pl, 03.07.2010. [dostęp 2010-07-04].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chmiel&oldid=62452517”