Sowa jarzębata

{{{nazwa łacińska}}}
{{{zoolog}}}
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt=Ilustracja|]]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta

{{Zwierzę infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | grafika = | TSN = | zoolog = | nazwa łacińska = Nieznane pola: "Nazwa zwyczajowa", "Rząd", "Gromada", "Commons", "Rodzaj", "Zoolog", "Gatunek", "Obrazek", "Typ", "Mapa", "Podgatunki", "Podtyp", "Rodzina", "Status_IUCN", "Podgromada", "Nadrząd" oraz "Łacińska".

Sowa jarzębata (Surnia ulula) - średni ptak drapieżny z rodziny puszczykowatych, zamieszkujący tajgę Eurazji (od Norwegii po Kamczatkę i Sachalin) i Ameryki Północnej. Ostatnio południowa granica zasięgu przesuwa się ku północy. Osiadła, ale niekiedy odbywa niewielkie wędrówki na południe.

Do Polski niegdyś (w XIX w. i 1. połowie XX wieku) nielicznie, ale regularnie zalatywała, najczęściej w okresie zimowym. Obecnie pojawia się w Polsce tylko wyjątkowo. Po II wojnie światowej obserwowano pojedyncze osobniki tylko trzykrotnie: w czerwcu 1970 r. (na Wolinie), od grudnia 2002 do marca 2003 (koło Białowieży) oraz od końca października 2006 do marca 2007 (na Bagnach Biebrzańskich, a następnie u ujścia Wisły).

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Sylwetka smukła z długim ogonem i stosunkowo małą głową (jak na sowę). Skrzydła krótkie, spiczaste. W locie przypomina krogulca, ale odróżnia się większą głową. Obie płci ubarwione jednakowo. Duża, wyraźna szlara, w pobliżu dzioba szara, dalej ku bokom głowy przechodzi w białą, zaś na skraju ciemna. Oczy żółte. Wierzch ciała ciemnobrązowy, pokryty białymi plamami, które układaja się w nieregularne, poprzeczne pasy. Na barkówkach duża, jasna plama. Pierś i brzuch białe z gęstym, cienkim poprzecznym prążkowaniem, które nadaje sowie "jarzębaty" (jastrzębiowaty) wygląd. Lotki brązowe pokryte białymi plamami. Ogon długi, z poprzecznymi białymi prążkami. Nogi silnie opierzone. Na karku jasny rysunek imitujący oczy, sprawiający wrażenie "drugiej twarzy".

Rozmiary

dł. ciała ok. 38-40 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 78-80 cm

Waga

waga ok. 280-370 g

Głos

Alarmuje cienkim "kikiki...", podobnym do głosu sokoła. Terytorialny śpiew (wydawany przez samca na wiosnę, zarówno w dzień, jak i w nocy) to dźwięczne, wibrujące trele, przypominające ćwierkanie lub bulgotanie.

Zachowanie

Aktywna głównie za dnia (zresztą na północy zasięgu latem noce nie są ciemne). Lot prostolinijny, z naprzemiennym szybowaniem i dynamicznymi uderzeniami skrzydeł. Często siedzi na czubku drzewa, obserwując teren. Przyjmuje wtedy postawę wyprostowaną i kiwa ogonem. Mało płochliwa. Nietowarzyska, przebywa głównie samotnie lub z partnerem lęgowym.

Środowisko

Tajga i inne świetliste lasy iglaste, a także mieszane i brzozowe. Zazwyczaj zwarty drzewostan graniczy z otwartymi przestrzeniami: doliną rzeczną, torfowiskiem, pogorzeliskiem, porębą czy przecinką. Na południowym skraju zasięgu występuje również w lasach górskich.

Pożywienie

Gryzonie, głównie lemingi i norniki, oraz drobne ptaki wielkości drozda. Wyjątkowo chwyta też płazy i ryby. Poluje z zasiadki, również w dzień. Doskonały słuch pozwala sowie jarzębatej upolować gryzonie poruszające się pod pokrywą śniegu.

Lęgi

pisklęta sowy jarzębatej

Wyprowadza jeden lęg w roku, od kwietnia do początku maja. Podczas sezonu lęgowego pary są monogamiczne.

Gniazdo

W dziupli, naturalnej lub po dzięciole czarnym, albo na szczycie złamanego drzewa.

Jaja i wysiadywanie

Samica składa 5-13 jaj w odstępach 1-2 dniowych. Jaja są wysiadywane począwszy od pierwszego jaja przez ok. 25-30 dni wyłącznie przez samicę, która jest w tym czasie karmiona przez samca.

Pisklęta

Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 23-30 dniach. W wieku 5-6 tygodni potrafią już latać. Pod koniec sierpnia usamodzielniają się. Dojrzałość płciową osiągają pod koniec pierwszego roku życia.

Status i ochrona

Gatunek nie jest zagrożony wg danych IUCN (status LC - least concern).

W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą.

Zobacz też

• ptaki Polski

Bibliografia

• Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław 2003, ISBN 83-919626-1-X, s. 466
• Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, Świat Książki, Warszawa 2003, ISBN 83-7311-826-8, s. 236
• Klaus Richarz, Anne Puchta Ptaki - Przewodnik, Muza SA, Warszawa 2006, ISBN 83-7495-018-8, ISBN 978-83-7495-018-3, s. 250
• Peter Hayman, Rob Hume Ptaki drapieżne, Muza SA, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7495-075-6, s. 138-139