Bitwa pod Linköping: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Bitwa: skład wojska, źródła/przypisy |
|||
| Linia 34: | Linia 34: | ||
Stångebro to rejon 2 mostów na rzece [[Stångån]], znanych jako ''Stora Stångebro'' i ''Lilla Stångebro'', obecnie w [[Linköping]], w [[XVI wiek]]u poza miastem. |
Stångebro to rejon 2 mostów na rzece [[Stångån]], znanych jako ''Stora Stångebro'' i ''Lilla Stångebro'', obecnie w [[Linköping]], w [[XVI wiek]]u poza miastem. |
||
Wojska Zygmunta III Wazy liczyły 6 tys. żołnierzy, w skład których wchodziła nadworna i zaciężna piechota węgierska w liczbie 1200 żołnierzy pod dowództwem [[Kasper Bekiesz|Kaspera Bekiesza]], jego syna László i Caspara Horwatta, niemiecka piechota zaciężna pod dowództwem Petera Gottberga, Hildebranda Creutza i Foyta, zaciężna jazda królewska pod dowództwem [[Jan Wejher|Jana Weyhera]] i 6 polskich dział<ref>http://kadrinazi.blogspot.co.uk/2010/06/muszkietnicy-i-hajduki-wyprawa-zygmunta.html</ref><ref>http://kadrinazi.blogspot.co.uk/2014/01/szwedzka-gowa-na-sposob-wegierski.html</ref>. |
|||
| ⚫ | Wojska królewskie zostały uszykowane do walki po dotarciu na miejsce, ale książę Karol uchylił się od starcia. Do starcia doszło 5 października rankiem. Wojska Karola Sudermańskiego nadeszły od strony wschodniej rankiem próbując zająć mosty. Na tę wieść wojska Zygmunta III Wazy |
||
| ⚫ | Wojska królewskie zostały uszykowane do walki po dotarciu na miejsce, ale książę Karol uchylił się od starcia. Do starcia doszło 5 października rankiem. Wojska Karola Sudermańskiego nadeszły od strony wschodniej rankiem próbując zająć mosty. Na tę wieść wojska Zygmunta III Wazy wyszły z miasta i do spotkania doszło w rejonie 2 mostów. Obie armie składały się głównie z piechoty z niewielkim udziałem [[jazda|kawalerii]], jednak przewagę królowi dawała polska jazda biegła w walce na [[broń biała|białą broń]]. Poranna mgła sprzyjała ukryciu sił przed oczami wroga, co wykorzystał Karol Sudermański. |
||
Pierwsze zaatakowały oddziały księcia Karola (pod dowództwem Andersa Lennartssona i Samuela Nilssona) odnosząc szybkie zwycięstwo w rejonie ''Stora Stångebro'' i wypierając wojska królewskie za rzekę. Po przegrupowaniu ruszyły na ''Lilla Stångebro'', gdzie oddziały króla Zygmunta III Wazy zajęły już dogodną pozycję obronną na wschodnim brzegu rzeki. Tutaj walki były bardziej zacięte, a o porażce króla zadecydował brak polskiej kawalerii, która akurat zajęta była powstrzymywaniem wroga na innym odcinku. |
Pierwsze zaatakowały oddziały księcia Karola (pod dowództwem Andersa Lennartssona i Samuela Nilssona) odnosząc szybkie zwycięstwo w rejonie ''Stora Stångebro'' i wypierając wojska królewskie za rzekę. Po przegrupowaniu ruszyły na ''Lilla Stångebro'', gdzie oddziały króla Zygmunta III Wazy zajęły już dogodną pozycję obronną na wschodnim brzegu rzeki. Tutaj walki były bardziej zacięte, a o porażce króla zadecydował brak polskiej kawalerii, która akurat zajęta była powstrzymywaniem wroga na innym odcinku. |
||
| Linia 40: | Linia 42: | ||
W rezultacie zginęło ok. 2000 zwolenników króla, z czego duża część utopiła się przy przeprawie przez rzekę. Sam król wraz z wojskiem dostał się do niewoli, gdy część szwedzkich stronników króla nieoczekiwanie zmieniła stronę pod sam koniec bitwy, a pozostałe wojska królewskie wycofały się do Kalmaru. |
W rezultacie zginęło ok. 2000 zwolenników króla, z czego duża część utopiła się przy przeprawie przez rzekę. Sam król wraz z wojskiem dostał się do niewoli, gdy część szwedzkich stronników króla nieoczekiwanie zmieniła stronę pod sam koniec bitwy, a pozostałe wojska królewskie wycofały się do Kalmaru. |
||
7 października doszło do zawarcia i zaprzysiężenia układu w Linköping, gdzie książę złożył przysięgę na wierność królowi, a król miał nie dyskryminować swoich przeciwników i wycofać wojska cudzoziemskie<ref name="wis"/>. |
7 października doszło do zawarcia i zaprzysiężenia układu w Linköping, gdzie książę złożył przysięgę na wierność królowi, a król miał nie dyskryminować swoich przeciwników i wycofać wojska cudzoziemskie<ref name="wis"/>. |
||
== Po bitwie == |
== Po bitwie == |
||
Wersja z 13:02, 20 sty 2014
| wyprawa Zygmunta III Wazy do Szwecji 1598-1599 | |||
 {{{opis grafiki}}} | |||
| Czas |
{{{czas}}} | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium |
Szwecja | ||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo wojsk Karola Sudermańskiego | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie świata  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} | |||
Bitwa pod Linköping (lub bitwa pod Stångebro) – bitwa rozegrana 7 października (25 września według kalendarza juliańskiego) 1598[1], w czasie wyprawy króla polskiego i szwedzkiego Zygmunta III Wazy do Szwecji w obliczu jawnego buntu Karola Sudermańskiego.
Geneza
Po śmierci Jana III Wazy w 1592 r. tron Szwecji objął katolicki Zygmunt III Waza, król polski i wielki książę litewski. Odmówiono mu jednak koronacji aż do czasu przyjęcia wyników zjazdu kleru luterańskiego w Uppsali, który zdecydował, że Szwecja jest krajem protestanckim. W rezultacie Zygmunt III podpisał 19 lutego 1594 r. „królewskie zaręczenie”, w którym przyrzekał stanom szwedzkim zachować wolność religijną dla wyznania luterańskiego i monopol na wysokie stanowiska dla luteran. Po podpisaniu tego aktu został koronowany na króla i odpłynął do Polski, pozostawiając władzę w rękach regenta Karola Sudermańskiego i senatorów.
Wobec sprzecznych decyzji na tle politycznym, militarnym i religijnym, powstała w 1595 r. w czasie riksdagu w Söderköping konfederacja stanów niższych, po stronie króla opowiedziała się Finlandia, szlachta szwedzka i Sztokholm. Król wysłał poselstwo do Szwecji, w wyniku którego w czasie riksdagu w Arboga w 1597 . Karol Sudermański utrwalił swoją władzę jako regent i pomimo braku poparcia zajął południową Szwecję. W międzyczasie (25 listopada 1596 – 24 lutego 1597) fińscy stronnicy króla zajęci byli powstaniem fińskiego chłopstwa przeciwko wprowadzeniu osobistego poddaństwa[2].
Ostatecznie w 1598 roku, za zgodą polskiego Sejmu, król wyruszył ze zbrojną interwencją do Szwecji na czele wojsk najemnych niemieckich i węgierskich, wspartych polską artylerią. Przewóz zapewniły mu statki holenderskie i angielskie zajęte w Gdańsku. 3 sierpnia flotylla licząca 85 okrętów, w tym 6 królewskich, a w większości zarekwirowanych, ruszyła do Szwecji i częściowo została rozproszona przez burzę[1].
10 sierpnia flota króla zajęła Kalmar[1] i popłynęła dalej na północ. Król utracił kontakt z korpusem Flemminga, który miał wesprzeć go uderzeniem z Finlandii. Pomimo wygranej bitwy pod Stegeborgiem, oddziały króla znalazły się w niekorzystnej sytuacji i wycofały do Linköping dnia 2 października[1].
Bitwa
Stångebro to rejon 2 mostów na rzece Stångån, znanych jako Stora Stångebro i Lilla Stångebro, obecnie w Linköping, w XVI wieku poza miastem.
Wojska Zygmunta III Wazy liczyły 6 tys. żołnierzy, w skład których wchodziła nadworna i zaciężna piechota węgierska w liczbie 1200 żołnierzy pod dowództwem Kaspera Bekiesza, jego syna László i Caspara Horwatta, niemiecka piechota zaciężna pod dowództwem Petera Gottberga, Hildebranda Creutza i Foyta, zaciężna jazda królewska pod dowództwem Jana Weyhera i 6 polskich dział[3][4].
Wojska królewskie zostały uszykowane do walki po dotarciu na miejsce, ale książę Karol uchylił się od starcia. Do starcia doszło 5 października rankiem. Wojska Karola Sudermańskiego nadeszły od strony wschodniej rankiem próbując zająć mosty. Na tę wieść wojska Zygmunta III Wazy wyszły z miasta i do spotkania doszło w rejonie 2 mostów. Obie armie składały się głównie z piechoty z niewielkim udziałem kawalerii, jednak przewagę królowi dawała polska jazda biegła w walce na białą broń. Poranna mgła sprzyjała ukryciu sił przed oczami wroga, co wykorzystał Karol Sudermański.
Pierwsze zaatakowały oddziały księcia Karola (pod dowództwem Andersa Lennartssona i Samuela Nilssona) odnosząc szybkie zwycięstwo w rejonie Stora Stångebro i wypierając wojska królewskie za rzekę. Po przegrupowaniu ruszyły na Lilla Stångebro, gdzie oddziały króla Zygmunta III Wazy zajęły już dogodną pozycję obronną na wschodnim brzegu rzeki. Tutaj walki były bardziej zacięte, a o porażce króla zadecydował brak polskiej kawalerii, która akurat zajęta była powstrzymywaniem wroga na innym odcinku.
W rezultacie zginęło ok. 2000 zwolenników króla, z czego duża część utopiła się przy przeprawie przez rzekę. Sam król wraz z wojskiem dostał się do niewoli, gdy część szwedzkich stronników króla nieoczekiwanie zmieniła stronę pod sam koniec bitwy, a pozostałe wojska królewskie wycofały się do Kalmaru.
7 października doszło do zawarcia i zaprzysiężenia układu w Linköping, gdzie książę złożył przysięgę na wierność królowi, a król miał nie dyskryminować swoich przeciwników i wycofać wojska cudzoziemskie[1].
Po bitwie
Król Zygmunt III Waza odzyskał wolność, lecz za cenę wydania swoich szwedzkich stronników, m.in. kanclerza Eryka Sparre. Wojska koalicji opuściły Sztokholm, który już wkrótce zajął książę Karol Sudermański.
Pozbawiony silnej floty, a tym samym posiłków, król musiał wrócić do Rzeczypospolitej, nie mając ani sił ani środków na tę wojnę, którą rozpoczął na czele części wojsk 30 października 1598 roku. Wkrótce w rękach króla został tylko Kalmar (obsadzony przez silną, głównie polską załogę), ale zdobyty został 12 maja 1599 przez wojska księcia (twierdzę poddano, gdy skończyły się zapasy żywności).
W lipcu 1599 Zygmunt III Waza został zdetronizowany, za to uznano jego syna Władysława, pod warunkiem, że w ciągu 6 miesięcy 4-letni Władysław na zawsze opuści Polskę i zerwie wszelkie kontakty z rodziną oraz zostanie w Szwecji wychowany w wierze luterańskiej.
W czasie riksdagu w Linköping w 1600 Karol Sudermański został obwołany królem, od 1603 zwał siebie Karolem IX. 19 marca 1600 arystokratycznych stronników króla osądzono i skazano na śmierć, po czym wyroki wykonano.
W wyniku bitwy rozwiązana została unia polsko-szwedzka, a Szwecja stała się stronnikiem sił protestanckich w Europie, co było nie bez znaczenia w czasie wojny trzydziestoletniej. I Rzeczpospolita jeszcze wielokrotnie prowadziła wojny ze Szwecją (wojna polsko-szwedzka toczona z przerwami w latach 1600-1629, potop szwedzki), aż do III wojny północnej, gdy Szwecja utraciła status mocarstwa na rzecz Rosji.
Zobacz też
- ↑ a b c d e Henryk Wisner: Zygmunt III Waza. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1991, 2006, s. 82-84. ISBN 83-04-04801-9.
- ↑ (fin. Nuijasota, szw. Klubbekriget)
- ↑ http://kadrinazi.blogspot.co.uk/2010/06/muszkietnicy-i-hajduki-wyprawa-zygmunta.html
- ↑ http://kadrinazi.blogspot.co.uk/2014/01/szwedzka-gowa-na-sposob-wegierski.html
Linki zewnętrzne
- Mówią wieki Kircholm 1605, Gambit hetmański (pol.)
- Potop polski (pol.)
- http://www.edu.linkoping.se/stangebro/register.htm bitwa pod Stångebro 1598 (szw.)