Mikuláš Galanda
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość |
słowacka |
| Dziedzina sztuki |
malarstwo, grafika |
| Epoka | |
Mikuláš Galanda (ur. 4 maja 1895 w Turčianskich Teplicach, zm. 5 czerwca 1938 w Bratysławie) – słowacki malarz i grafik, jeden z prekursorów słowackiego modernizmu.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 4 maja 1895 roku w Turčianskich Teplicach[1] w rodzinie Margity i Štefana Galandów[2]. W latach 1914–1916 studiował w akademii sztuk pięknych w Budapeszcie[1] u prof. D. Raksányiego, po czym wrócił na Słowację, gdzie pracował jako urzędnik[3]. W 1919 roku wydał z bratem trzy numery magazynu ilustrowanego „Hárman”, do którego stworzył ilustracje w stylu art déco narysowane charakterystyczną, cienką kreską znaną z jego późniejszych prac[2].
W 1922 roku uczęszczał do Wyższej Szkoły Rzemiosła Artystycznego w Pradze na zajęcia prowadzone przez V.H. Brunnera[1], po czym w latach 1923–1927 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Pradze w pracowniach Augusta Brömsego i F. Thielego[1][3]. W połowie lat 20. współpracował z redakcją magazynu lewicowej inteligencji „DAV”[1], tworząc m.in. siedem prac do pierwszego numeru[3]. Z tego okresu pochodzi także cykl litografii Láska v meste[3].
Za namową Ľudovíta Fulli w 1929 roku powrócił do Bratysławy[3], po czym wyjechał na krótki pobyt studyjny do Paryża[1]. Od 1930 roku uczył na wydziale grafiki, reklamy i rysunku żurnalowego Školy umeleckých remesiel[1][3]. Na uczelni pozostał do końca życia[1]. Wraz z Fullą, z którym dzielił pracownię[4], wydał w latach 1930–1932 czterotomowe[3] Súkromné listy Fullu a Galandu – pierwszy[1] słowacki manifest modernistyczny[1][3][4]. Obaj artyści jako pierwsi na Słowacji zaczęli podejmować temat abstrakcji w malarstwie: Fulla stworzył pierwszy abstrakcyjny obraz Ruže a svah (pracę później zamalował), po czym Galanda dołączył do eksperymentów[4]. Jego prace miały charakter organiczny, a Fulli geometryczno-konstruktywizujący[4]. W 1937 roku Galanda zdobył srebrny medal na Wystawie Światowej w Paryżu[1]. Tego samego roku uczestniczył także w Biennale w Wenecji[3].
Galanda należał do prekursorów modernizmu na Słowacji. W jego wczesnych dziełach widać jeszcze wpływ secesji i zainteresowanie twórczością Edvarda Muncha. Do lat 1926–1927 skupiał się na grafice[3], a około 1929 roku zainteresował się możliwościami typografii. Zaprojektował m.in. utrzymaną w konstruktywistycznym duchu okładkę tomiku poetyckiego Demontáž Jána Poničana i po raz pierwszy na Słowacji zastosował w projekcie wyłącznie minuskułę[4]. Jego twórczość figuratywną charakteryzuje płynna kreska i połączenie tradycyjnych tematów z nowoczesną formą. Nie bał się eksperymentów z nowymi środkami wyrazu: w jego dojrzałych pracach widać elementy kubizmu i własnej interpretacji fowizmu. Dużą wagę przywiązywał do wymiaru emocjonalnego sztuki. W manifeście z 1930 roku stwierdził, iż „funkcją sztuki malarskiej jest tworzenie nowej rzeczywistości emocjonalnej”[3]. W 1932 roku wkroczył w okres różowy, malując obrazy w technice olejnej w odcieniach różu, które wyrażały jego własną radość i zachwyt nad kobiecym pięknem, miłością i macierzyństwem. Z kolei mniej osobiste prace z lat 1932–1933, przedstawiające m.in. zbójników i drwali na tle gór, utrzymane zostały w ciemnej tonacji. Kobiety i kobiecość były wiodącym motywem jego twórczości, choć stworzył także dzieła dotykające tematów społecznych: biedy, czy ludzi ze zmarginalizowanych grup społecznych. W ostatnim roku życia poświęcił się pracy ze wzmożoną intensywnością[2]. Tworzył wtedy stylizowane, kameralne portrety wiejskich kobiet, dziewcząt i madonn[3] i planował wystawę gwaszy przedstawiających kobiece głowy[2].
Zmarł 5 czerwca 1938 roku w Bratysławie[1].
Twórczość Galandy wywarła znaczący wpływ na kolejne pokolenia słowackich artystów[2][3]. W 1957 roku powstała późnomodernistyczna grupa artystyczna Skupina Mikuláša Galandu, która odegrała ważną rolę w kształtowaniu się słowackich sztuk wizualnych. Ostatnia wystawa zbiorowa grupy odbyła się w 1969 roku w Berlinie; w 1972 roku artyści zostali poddani ostrej krytyce i wyrzuceni ze Związku Słowackich Artystów Plastyków[5].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Okładka czasopisma „DAV” projektu Galandy -
Zátišie s keramickými hrncami a jablkami, 1925–1927 -
Žena so zvončekami, ok. 1928 -
Chudobná rodina, ok. 1930 -
Zbojníci, ok. 1932 -
Po kúpeli, ok. 1932 -
Plačúce ženy, 1938
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l Galanda, Mikulas, [w:] Benezit Dictionary of Artists, t. 1, Oxford University Press, 2011 (ang.).
- ↑ a b c d e Zita Kostrová, Patrícia Lipková, Mikuláš Galanda – Turiec Gallery [online], Google Arts & Culture [dostęp 2021-03-22] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Mikuláš Galanda – zakladateľ slovenskej moderny, [w:] Zsófia Kiss-szemán, Viera Obuchová, Peter Paško, Galéria Nedbalka. Slovenské moderné umenie, 2012, s. 109, ISBN 978-80-970531-2-3 [dostęp 2021-03-22] (słow.).
- ↑ a b c d e Iva Mojžišová, Modernism and the School of Arts and Crafts in Bratislava, [w:] A reader in East-Central-European modernism, 1918-1956, Beata Hock, Klara Kemp-Welch, Jonathan L. Owen (red.), London: The Courtauld Institute of Art, 2019, s. 262–263, ISBN 978-1-907485-11-4.
- ↑ Galandovci – Skupina Mikuláša Galandu [online], Galéria Nedbalka [dostęp 2021-03-22] (słow.).