Pałac Zamoyskich w Zamościu: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 18:32, 3 lut 2012

Szablon:Zabytek infobox

Pałac Zamoyskich w Zamościu – dawna rezydencja rodziny Zamoyskich w zachodniej części Starego Miasta (ul. Akademicka) w Zamościu.

Dawny pałac założyciela miasta, Jana Zamoyskiego przechodził wiele etapów przebudowy, przez co obecnie nie jest już tak okazałą budowlą jak dawniej.

Pałac renesansowy

Był to pierwszy obiekt, jaki zaczęto budować po założeniu miasta. Pierwsza budowa trwała w latach 1579 – 1586, a projekt pałacu wykonał Bernardo Morando. Wówczas pałac posiadał odrębne mury oddzielające go od pozostałej części miasta, miał formę prostokąta o długości ok. 60 m, dwie kondygnacje, wieżę z tarasem oraz dwuskrzydłowe schody od strony Rynku Wielkiego. Po jego północnej stronie znajdowała się też pierwsza forma zamojskiego arsenału, nieco bardziej przesuniętego na wschód. Nieco później dobudowano za nim, po stronie zachodniej, niewielkie oficyny.

Pałac barokowy

W roku 1658 pałac spłonął, dlatego po 1660 w stylu już barokowym odbudował go III ordynat zamojski Jan zwany Sobiepanem. Niedługo później odbyła się w pałacu polska prapremiera "Cyda" Corneille`a w tłumaczeniu Andrzeja Morsztyna. W latach 1689-1690 Sobiepan polecił rozbudowę rezydencji, którą wykonał Jan Michał Link.

Pałac późnobarokowy

W latach 1747-1751 nastąpiła większa późnobarokowa przebudowa za czasów Tomasza Antoniego Zamoyskiego. Prowadzili ją Jan Andrzej Bem i Jerzy de Kawe. Podczas niej m.in. obniżono wieżę, usunięto attykę i pozbawiono pałac dekoracji. Pałac został połączony z tylnymi oficynami, a od strony frontowej dobudowano po bokach dwie dłuższe oficyny, prostopadle położone do jego głównej części, zakończone niewielkimi piętrowymi budynkami, pomiędzy którymi biegły mury z wyniosłą bramą z żelaznymi kratami, tworząc w ten sposób okazały dziedziniec pałacu. Główny gmach wieńczył wysoki barokowy dach mansardowy.

Pałac klasycystyczny

Po 1803 roku, za sprawą XII ordynata Stanisława Kostki Zamoyskiego, styl pałacu zmieniono w klasycystyczny.
W 1821 roku pałac został sprzedany władzom państwowym i w 1831 roku przebudowano go na szpital wojskowy przez co ostatecznie utracił swój zabytkowy wygląd, podobnie jak wiele innych obiektów podczas modernizacji zamojskiej twierdzy. Podczas tej przebudowy pałac został nieco podwyższony, uproszczono jego dach, ale pozbawiono go też wielu elementów wystroju zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz. Urządzono tu dodatkowo niewielką kaplicę prawosławną na potrzeby okupujących Zamość Rosjan. Od roku 1918 mieszczą się tu sądy, natomiast w budynkach dobudowanych od tyłu (zachodnia strona), wokół podwórza, znajdują się mieszkania. Planowana jest renowacja tego ważnego dla miasta budynku.

Zachował się dziedziniec, na którym w II poł. XIX wieku urządzony został ogród, który dostępny był głównie dla żołnierzy, w okresie międzywojennym przekształcony został w park. W oficynie prawej (tej od strony północnej) w czasach II RP znajdowała się drukarnia. Po 1945 roku była to jedyna niezniszczona drukarnia na ziemiach polskich po prawej stronie Wisły. Drukowano tu pierwsze dzienniki urzędowe, książki, plakaty i ogłoszenia.

Pomnik

Obecnie przed dawnym pałacem Zamoyskich urządzono skwer z nielicznymi drzewami, na którym od 2005 roku, bliżej ulicy Akademickiej, wznosi się pomnik Jana Zamoyskiego, dosiadającego konia i trzymającego w prawej ręce buławę. Wcześniej, przed pałacem znajdowało się niewielkie, kamienne popiersie tego hetmana, wykonane przed wojną przez Jakuba Juszczyka. Pierwotnie stało na terenie dawnego ZOO, a w latach 80. ustawiono je pod dawnym pałacem. Przed 1939 rokiem Zamoyscy planowali wystawienie pod pałacem Janowi Zamoyskiemu okazałego pomnika. Miała go wykonać Maria Rychterowa (rzeźbiarka z Warszawy, prawdopodobnie zginęła w ramach akcji AB wraz z ojcem profesorem lwowskim), ale wojna te plany przekreśliła.

Bibliografia

A. Klimek, Pałac Jana Zamoyskiego w Zamościu, praca doktorska opracowana pod kierunkiem prof. dr hab. Wiktora Zina, Kraków 1971
A. Klimek, Rezydencja Jana Zamoyskiego w Zamościu, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t.25, s.107-114, rok 1980
J. Kowalczyk, Zamość. Przewodnik, Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Zabytek infobox
-[[Plik:Dawny pałac3.JPG|thumb|300px|right|Dawny Pałac Zamoyskich w Zamościu]]
+ |nazwa            = Pałac Zamoyskich w Zamościu
+ |nazwa oryg       =
+ |numer rejestru   = A/323
+ |rejestr          =
+ |zdjęcie          = Dawny pałac3.JPG
+ |opis zdjęcia     =
+ |wielkość zdjęcia =
+ |miejsce          = Zamość, ul. Akademicka 1
+ |data             = 1579, XVIII, XIX wiek
+ |architekt        = Bernardo Morano, Jan Michał Link, Jan Andrzej Bem, Jerzy de Kawe
+ |data zabytek     = 7.06.1985
+ |commons          =
+ |stopniN= |minutN= |sekundN =
+ |stopniE= |minutE= |sekundE =
+ |stopniW= |minutW= |sekundW =
+ |stopniS= |minutS= |sekundS =
+}}
+[[Plik:Zamosc - 48.JPG|thumb|300px|right|Pałac Zamoyskich]]
+[[Plik:Pomnik zamoyskiego7.JPG|thumb|250px|right|Pomnik J. Zamoyskiego i dawny Pałac Zamoyskich w Zamościu]]
+[[Plik:Stary Zamoyski2.jpg|thumb|100px|right|Dawne popiersie J. Zamoyskiego dłuta [[Jakub Juszczyk|Jakuba Juszczyka]]]]
 '''Pałac Zamoyskich w Zamościu''' – dawna rezydencja rodziny Zamoyskich w zachodniej części [[Osiedle Stare Miasto (Zamość)|Starego Miasta]] ([[Ulica Akademicka w Zamościu|ul. Akademicka]]) w [[Zamość|Zamościu]].
 Dawny pałac założyciela miasta, [[Jan Zamoyski|Jana Zamoyskiego]] przechodził wiele etapów przebudowy, przez co obecnie nie jest już tak okazałą budowlą jak dawniej.
+=== Pałac renesansowy ===
 Był to pierwszy obiekt, jaki zaczęto budować po założeniu miasta. Pierwsza budowa trwała w latach [[1579]] – [[1586]], a projekt pałacu wykonał [[Bernardo Morando]]. Wówczas pałac posiadał odrębne mury oddzielające go od pozostałej części miasta, miał formę prostokąta o długości ok. 60 m, dwie kondygnacje, wieżę z [[taras (architektura)|tarasem]] oraz dwuskrzydłowe schody od strony [[Rynek Wielki (Zamość)|Rynku Wielkiego]]. Po jego północnej stronie znajdowała się też pierwsza forma zamojskiego [[Arsenał Zamojski|arsenału]], nieco bardziej przesuniętego na wschód. Nieco później dobudowano za nim, po stronie zachodniej, niewielkie oficyny.
+=== Pałac barokowy ===
-Kolejne zmiany w jego architekturze przeprowadzono w II poł. [[XVII wiek|XVII]] wieku, po pożarze, jaki miał tu miejsce w roku [[1658]].
+W roku [[1658]] pałac spłonął, dlatego po 1660 w stylu już barokowym odbudował go III ordynat zamojski Jan zwany Sobiepanem. Niedługo później odbyła się w pałacu polska prapremiera "Cyda" Corneille`a w tłumaczeniu Andrzeja Morsztyna. W latach 1689-1690 Sobiepan polecił rozbudowę rezydencji, którą wykonał [[Jan Michał Link]].
+=== Pałac późnobarokowy ===
-W połowie następnego stulecia ([[XVIII wiek|XVIII]] wiek) nastąpiła jego większa, [[Architektura barokowa w Polsce|późnobarokowa]] przebudowa, m.in. wieżę obniżono i pozbawiono dekoracji, pałac został też połączony z tylnymi oficynami, a od strony frontowej dobudowano po bokach dwie dłuższe oficyny, prostopadle położone do jego głównej części, zakończone niewielkimi piętrowymi budynkami, pomiędzy którymi biegły mury z wyniosłą bramą z żelaznymi kratami, tworząc w ten sposób okazały dziedziniec pałacu. W oficynie prawej (tej od strony północnej) od międzywojnia znajdowała się drukarnia. Po wyzwoleniu była to jedyna niezniszczona drukarnia na ziemiach polskich po prawej stronie Wisły. Drukowano tu pierwsze dzienniki urzędowe, książki, plakaty i ogłoszenia.
+W latach 1747-1751 nastąpiła większa [[Architektura barokowa w Polsce|późnobarokowa]] przebudowa za czasów Tomasza Antoniego Zamoyskiego. Prowadzili ją [[Jan Andrzej Bem]] i [[Jerzy de Kawe]]. Podczas niej m.in. obniżono wieżę, usunięto attykę  i pozbawiono pałac dekoracji. Pałac został połączony z tylnymi oficynami, a od strony frontowej dobudowano po bokach dwie dłuższe oficyny, prostopadle położone do jego głównej części, zakończone niewielkimi piętrowymi budynkami, pomiędzy którymi biegły mury z wyniosłą bramą z żelaznymi kratami, tworząc w ten sposób okazały dziedziniec pałacu. Główny gmach wieńczył wysoki barokowy dach mansardowy.
+=== Pałac klasycystyczny ===
-Na początku [[XIX wiek|XIX]] wieku, za sprawą XII ordynata, [[Stanisław Kostka Zamoyski|Stanisława Kostki Zamoyskiego]], styl pałacu zmieniono w [[klasycyzm|klasycystyczny]], jednak niedługo po tym został sprzedany państwu carskiemu, przez co ostatecznie utracił swój zabytkowy wygląd, podobnie jak wiele innych obiektów podczas modernizacji [[Twierdza Zamość|zamojskiej twierdzy]].
+Po 1803 roku, za sprawą XII ordynata [[Stanisław Kostka Zamoyski|Stanisława Kostki Zamoyskiego]], styl pałacu zmieniono w [[klasycyzm|klasycystyczny]]. <br />
-[[Plik:Pomnik zamoyskiego7.JPG|thumb|250px|left|Pomnik J. Zamoyskiego i dawny Pałac Zamoyskich w Zamościu]]
-Podczas tej przebudowy pałac został nieco podwyższony, uproszczono jego dach, ale pozbawiono go też wielu elementów wystroju zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz, w celu utworzenia tu w roku [[1831]] szpitala wojskowego. Urządzono tu dodatkowo niewielką kaplicę [[prawosławie|prawosławną]].
+W 1821 roku pałac został sprzedany władzom państwowym i w 1831 roku przebudowano go na szpital wojskowy przez co ostatecznie utracił swój zabytkowy wygląd, podobnie jak wiele innych obiektów podczas modernizacji [[Twierdza Zamość|zamojskiej twierdzy]]. Podczas tej przebudowy pałac został nieco podwyższony, uproszczono jego dach, ale pozbawiono go też wielu elementów wystroju zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz. Urządzono tu dodatkowo niewielką kaplicę [[prawosławie|prawosławną]] na potrzeby okupujących Zamość Rosjan. Od roku [[1918]] mieszczą się tu sądy, natomiast w budynkach dobudowanych od tyłu (zachodnia strona), wokół podwórza, znajdują się mieszkania. Planowana jest renowacja tego ważnego dla miasta budynku.
-[[Plik:Stary Zamoyski2.jpg|thumb|100px|right|Dawne popiersie J. Zamoyskiego dłuta [[Jakub Juszczyk|Jakuba Juszczyka]]]]
-Zachowano natomiast dziedziniec, w jakim w II poł. tego wieku urządzony został ogród, który dostępny był głównie dla żołnierzy, w okresie międzywojennym przekształcony w park.
+Zachował się dziedziniec, na którym w II poł. XIX wieku urządzony został ogród, który dostępny był głównie dla żołnierzy, w okresie międzywojennym przekształcony został w park. W oficynie prawej (tej od strony północnej) w czasach II RP znajdowała się drukarnia. Po 1945 roku była to jedyna niezniszczona drukarnia na ziemiach polskich po prawej stronie Wisły. Drukowano tu pierwsze dzienniki urzędowe, książki, plakaty i ogłoszenia.
-Obecnie przed dawnym pałacem Zamoyskich urządzono skwer z nielicznymi drzewami, na którym od [[2005]] roku, bliżej ulicy Akademickiej, wznosi się [[Pomnik Jana Zamoyskiego w Zamościu|pomnik Jana Zamoyskiego]], dosiadającego konia i trzymającego w prawej ręce [[buława|buławę]]. Wcześniej, przed pałacem znajdowało się niewielkie, kamienne popiersie tego [[hetman]]a, wykonane przed wojną przez [[Jakub Juszczyk|Jakuba Juszczyka]]. Pierwotnie stało na terenie dawnego [[Ogród Zoologiczny w Zamościu|ZOO]], a w latach 80. ustawiono je pod dawnym pałacem. Przed wojną Zamoyscy planowali wystawienie pod pałacem Janowi Zamoyskiemu okazałego pomnika. Miała go wykonać Maria Rychterowa (rzeźbiarka z Warszawy, prawdopodobnie zginęła w ramach akcji AB wraz z ojcem profesorem lwowskim) ale wojna te plany przekreśliła.
+=== Pomnik ===
-Od roku [[1918]] mieszczą się tu sądy, natomiast w budynkach dobudowanych od tyłu (zachodnia strona), wokół podwórza, znajdują się mieszkania. Planowana jest renowacja tego ważnego dla miasta budynku.
+Obecnie przed dawnym pałacem Zamoyskich urządzono skwer z nielicznymi drzewami, na którym od [[2005]] roku, bliżej ulicy Akademickiej, wznosi się [[Pomnik Jana Zamoyskiego w Zamościu|pomnik Jana Zamoyskiego]], dosiadającego konia i trzymającego w prawej ręce [[buława|buławę]].
+Wcześniej, przed pałacem znajdowało się niewielkie, kamienne popiersie tego [[hetman]]a, wykonane przed wojną przez [[Jakub Juszczyk|Jakuba Juszczyka]]. Pierwotnie stało na terenie dawnego [[Ogród Zoologiczny w Zamościu|ZOO]], a w latach 80. ustawiono je pod dawnym pałacem. Przed 1939 rokiem Zamoyscy planowali wystawienie pod pałacem Janowi Zamoyskiemu okazałego pomnika. Miała go wykonać Maria Rychterowa (rzeźbiarka z Warszawy, prawdopodobnie zginęła w ramach akcji AB wraz z ojcem profesorem lwowskim), ale wojna te plany przekreśliła.
 == Bibliografia ==