Wątek (architektura)

Fragment muru z cegłami ułożonymi w wątek wendyjski

Wątek, wiązanie – sposób ułożenia cegieł lub kamieni w murze, rozróżniany po sposobie ułożenia ich główek i wozówek.

Wątki ceglane

Wątki ceglane (chronologicznie) to:

Wątek wendyjski

Wątek holenderski

• wendyjski (słowiański) - w Polsce w XIII wieku, znikł ostatecznie około 1420 roku; składa się z dwóch powtarzalnych warstw, w których dwie wozówki przedzielone są jedną główką. Przesunięcie spoin poprzecznych pionowych wynosi 1/4 długości cegły. Odmianą wiązania wendyjskiego jest tzw. wendyjski wątek ozdobny. Cegły tworzą geometryczny ornament w licu ściany w postaci ukośnych pasów, rombów itp. Do wykonania wzorów używano cegieł zendrówek (cegieł mocno wypalonych, aż do granicy zeszklenia, o powierzchni znacznie ciemniejszej i błyszczącej). Stosowany efemerycznie w niektórych budynkach nowożytnych jak np. kościół w Gołębiu i zamek w Tykocinie.
• gotycki (polski) - stosowany od XIV do XVI wieku; dzisiaj stosowany tylko przy odbudowie obiektów zabytkowych. Wiązanie uzyskuje się przez powtarzanie dwóch warstw, w których na przemian układane są cegły główką i wozówką do lica muru. W licu muru można wyodrębnić obrazy kowadełka i krzyża ułożone obok siebie. Spoiny przesunięte są o 1/4 długości cegły.
• holenderski - stosowany w Holandii od XV do XVI wieku; sporadycznie w Polsce w XVII w. Powtarzano dwie warstwy: główkową i warstwę w której układano na przemian cegły główką i wozówką. Uzyskiwano przesunięcie spoin poprzecznych o 1/4 cegły.
• kowadełkowy (blokowy lub pospolity) - od XVI wieku i nadal stosowany; składa się z dwóch, powtarzalnych warstw cegieł: główkowej i wozówkowej. Przesunięcie pionowych spoin poprzecznych o 1/4 długości cegły daje obraz kowadełka w licu muru. Przesunięcie uzyskuje się przez ułożenie w zakończeniu muru cegieł dziewiątek (3/4 cegły).
• krzyżowy (krzyżykowy, wenecki) - od XVII wieku; ułożony, podobnie jak w wiązaniu kowadełkowym, z dwóch powtarzalnych warstw: główkowej i wozówkowej. Przesunięcie widocznych w licu spoin pionowych (spoiny poprzeczne) daje obraz krzyża. Inny niż w wiązaniu kowadełkowym wzór spoin w licu muru uzyskuje się przez ułożenie w co drugiej warstwie wozówkowej jednej cegły ułożonej główką do lica muru.
• forteczny (twierdzowy bądź angielski) - używany w 2. połowie XIX wieku przy budowie fortec; cegły ułożone warstwami wyłącznie główkowymi, przesuniętymi o 1/2 szerokości cegły.
• wielorzędowe (wielowarstwowe, amerykańskie) - polega na powtarzaniu 4 - 5 warstw wozówkowych przedzielonych w warstwie szóstej warstwą główkową. W licu muru widoczne są ułożone wozówki przesunięte o 1/2 długości cegły (przesunięcie spoin poprzecznych), jednak brak jest przewiązania (przesunięcia) spoin pionowych podłużnych wewnątrz muru, przewiązanie następuje dopiero po ułożeniu warstwy główkowej.

Wątki kamienne w starożytności

Sposób wykonywania murów zależał od zaawansowania technologicznego, głównie metod obróbki kamienia oraz sposobów łączenia (na sucho lub na zaprawę). Zasadniczy podział wyznacza stopień obrobienia materiału czyli kamienia:

• mur cyklopowy-kamień łamany, tylko wstępnie obrobiony
• mur poligonalny - kamień obrobiony w wieloboczne bryły,nieregularny
• mur ciosowy- kamień obrobiony w prostopadłościenne bloki, układane warstwami

W starożytnym Rzymie w odniesieniu do murów używa się słowa opus:

• opus incertum - ciosy kamienne nieregularne, układane w nierówne pod względem wysokości warstwy
• opus reticulatum (układ sieciowy) - ciosy w postaci sześcianów ułożonych skośnie w stosunku do powierzchni gruntu, przez co przypominają romby
• opus spicatum (w jodełkę) - ciosy ułożone skośnie dłuższymi bokami; dwie warstwy tworzą wzór przypominający choinkę
• opus isodomum - ciosy są w miarę regularne, warstwy równe, zbliżonej wysokości
• opus quadratum - ciosy w postaci sześcianów bądź prostopadłościanów ułożonych podstawą równolegle do powierzchni gruntu

• Wątki mieszane:
  • opus listatum (mixtum) - ciosy kamienne przekładane cegłami
  • opus pseudoisodomum - wypełnienie drobnymi kamieniami
  • opus caementicum - wypełnienie drobnym kamieniem zalanym zaprawą

Wątki kamienne w budownictwie średniowiecznym

• grand appareil - z regularnych ciosów
• petit appareil - ciosy obrobione tylko do wykonania głównych elementów konstrukcyjnych, reszta muru drobny, małoobrobiony kamień

Wątki ceglane w budownictwie średniowiecznym

• opus emplectum - (opus emplectum) starannie oblicowane obie strony muru, środek wypełniony mieszaniną wapna, gruzu i kamienia.