Pas kontuszowy: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 22:20, 26 paź 2019

Pas kontuszowy – pas o długości od 3 do 4,5 m i szerokości 40 cm noszony przez szlachtę w Koronie i na Litwie do kontusza.

Jego typowa forma ustaliła się późno, bo dopiero w XVIII wieku. W tym właśnie czasie pas kontuszowy osiągnął apogeum popularności, choć już w XVII w. był ważnym składnikiem ubioru szlachty na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jak znaczna część ówczesnego ubioru został zapożyczony z kultury Wschodu (Turcja, Persja). Szlachcic owijał się pasem kilka razy, przy czym końce zakładano misternie, by pas nie został pognieciony. Bywały pasy jednostronne, dwustronne i czterostronne, w zależności od opracowania wzoru. Zakończenie pasa, zwykle o dużym wzorze, zwano g ł o w ą; środkowe pola, najczęściej o wzorze drobnym - wciążem. Poprzeczne paski dzielące wciąż zwano pólkami, zewnętrzny, obramiający ornament to szlaczek^[1]. Pasy składano wzdłuż, przy czym jedna strona, bardziej ozdobna, była noszona od święta, a druga, skromniejsza, na co dzień. Często do pasa zawieszano rapcie do szabli.

Początkowo pasy kontuszowe sprowadzano z zagranicy, pierwsze polskie manufaktury (zwane persjarniami) je wytwarzające powstały w XVII wieku. Znanym ośrodkiem produkcji był Słuck i czasem pasy kontuszowe są nazywane pasami słuckimi, aczkolwiek równie znaną była manufaktura w Kobyłce. Oprócz pasów słuckich i kobyłeckich uznaniem cieszyły się też pasy lipkowskie.

Persjarnią w Słucku kierował w latach 1758-1776 polski Ormianin Jan Madżarski (Owannes Madżarjanc), po nim kierownictwo przejął jego syn, Leon Madżarski, który kierował persjarnią do roku 1807.

Znane persjarnie istniały również w Grodnie, Sokołowie, Korcu, Krakowie, Gdańsku i od 1771 r. w Przeworsku gdzie fabrykę jedwabiu założyła Zofia Lubomirska.^[2]

Pasy wykonywano najczęściej z jedwabiu, były bogato zdobione - w droższe wplatano złote i srebrne nici (złotogłów). Tkano je w bogate kolorystycznie wzory, chętnie wykorzystując motywy orientalne, ale także zachodnie i - bardzo często - polskie ludowe.

Pas mówił wiele o jego właścicielu. Określał nie tylko status społeczny i materialny szlachcica (najpiękniejsze pasy osiągały horrendalne ceny), ale nawet wyznanie. Kolor pasa i jego węzeł oraz wzór niosły dodatkowe informacje. I tak złoty pas noszono w czasach pokoju, a karmazynowy obowiązywał w czasie wojen.

Zobacz też

uczkur

Przypisy

↑ Maria Kałamajska-Saeed: ABC.Polskie pasy kontuszowe. Warszawa: KiW, 1987, s. 10. ISBN 83-03-01759-4.
↑ Janusz Motyka: Przeworsk i okoliczne gminy. Przewodnik. Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2010. ISBN 978-83-61746-40-9.

Literatura

Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1969.

Maria Taszycka: Polskie pasy kontuszowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 83-08-01039-3.
Jan Samek: Polskie rzemiosło artystyczne Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1984, ISBN 83-221-0170-8

[1] Maria Kałamajska-Saeed: ABC.Polskie pasy kontuszowe. Warszawa: KiW, 1987, s. 10. ISBN 83-03-01759-4.

[2] Janusz Motyka: Przeworsk i okoliczne gminy. Przewodnik. Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2010. ISBN 978-83-61746-40-9.

[1]

[2]

@@ Linia 2: / Linia 2: @@
 [[Plik:Polish noblemen scarf 18th century.jpg|mały|180px|lewo|Pas kontuszowy słucki]]
-'''Pas kontuszowy''' – [[pas]] o długości od 3 do 4,5 m i szerokości 40 cm noszony przez [[Szlachta w Polsce|polską szlachtę]] do [[kontusz]]a.
+'''Pas kontuszowy''' – [[pas]] o długości od 3 do 4,5 m i szerokości 40 cm noszony przez [[Szlachta w Polsce|szlachtę]] w Koronie i na Litwie do [[kontusz]]a.
+Jego typowa forma ustaliła
-Używano go głównie w [[XVII wiek|XVII]] i [[XVIII wiek]]u. Jak znaczna część ówczesnego ubioru został zapożyczony z kultury Wschodu ([[Turcja]], [[Iran|Persja]]). Szlachcic owijał się pasem kilka razy, przy czym końce zakładano misternie, by pas nie został pognieciony. Bywały pasy jednostronne, dwustronne i czterostronne, w zależności od opracowania wzoru. Zakończenie pasa, zwykle o dużym wzorze, zwano g ł o w ą; środkowe pola, najczęściej o wzorze drobnym - wciążem. Poprzeczne paski dzielące ''wciąż'' zwano ''pólkami'', zewnętrzny, obramiający ornament to ''szlaczek''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Kałamajska-Saeed|imię= Maria|autor link= |tytuł= ABC.Polskie pasy kontuszowe| rozdział= | nazwisko r= | imię r= | autor r link= |wydawca= KiW|miejsce= Warszawa|rok= 1987|strony= 10|isbn= 8303017594}}</ref>. Pasy składano wzdłuż, przy czym jedna strona, bardziej ozdobna, była noszona od święta, a druga, skromniejsza, na co dzień. Często do pasa zawieszano [[rapcie]] do [[Szabla|szabli]].
+się późno, bo dopiero w XVIII wieku. W tym właśnie czasie pas kontuszowy osiągnął apogeum popularności, choć już w XVII w. był ważnym składnikiem ubioru szlachty na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jak znaczna część ówczesnego ubioru został zapożyczony z kultury Wschodu ([[Turcja]], [[Iran|Persja]]). Szlachcic owijał się pasem kilka razy, przy czym końce zakładano misternie, by pas nie został pognieciony. Bywały pasy jednostronne, dwustronne i czterostronne, w zależności od opracowania wzoru. Zakończenie pasa, zwykle o dużym wzorze, zwano g ł o w ą; środkowe pola, najczęściej o wzorze drobnym - wciążem. Poprzeczne paski dzielące ''wciąż'' zwano ''pólkami'', zewnętrzny, obramiający ornament to ''szlaczek''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Kałamajska-Saeed|imię= Maria|autor link= |tytuł= ABC.Polskie pasy kontuszowe| rozdział= | nazwisko r= | imię r= | autor r link= |wydawca= KiW|miejsce= Warszawa|rok= 1987|strony= 10|isbn= 8303017594}}</ref>. Pasy składano wzdłuż, przy czym jedna strona, bardziej ozdobna, była noszona od święta, a druga, skromniejsza, na co dzień. Często do pasa zawieszano [[rapcie]] do [[Szabla|szabli]].
 Początkowo pasy kontuszowe sprowadzano z zagranicy, pierwsze polskie [[Manufaktura (zakład przemysłowy)|manufaktury]] (zwane '''persjarniami''') je wytwarzające powstały w [[XVII wiek]]u. Znanym ośrodkiem produkcji był [[Słuck]] i czasem pasy kontuszowe są nazywane pasami ''słuckimi'', aczkolwiek równie znaną była manufaktura w [[Kobyłka|Kobyłce]]. Oprócz pasów słuckich i kobyłeckich uznaniem cieszyły się też pasy [[Lipków|lipkowskie]].