Wiersz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m {{Kontrola autorytatywna}} |
XDDD Znaczniki: usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
* Nic XDDD |
|||
{{Inne znaczenia|elementu [[liryka|liryki]]|[[Wiersz (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}} |
|||
'''Wiersz''' (także: '''mowa wiązana''', '''oratio vincta''') – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo [[proza|prozy]]; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której [[wers]] (linijka wiersza wyodrębniona [[Intonacja (językoznawstwo)|intonacyjnie]] i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki [[stylistyka|stylistyczne]] w funkcji [[poezja|poetyckiej]], [[impresja|impresywnej]] lub [[ekspresja|ekspresywnej]]. |
|||
== Budowa wiersza == |
|||
Na [[układ stroficzny|budowę wiersza]] składają się: |
|||
* liczba [[strofa|strof]] |
|||
* liczba wersów w strofie |
|||
* liczba [[sylaba|sylab]] (zgłosek) w każdym wersie |
|||
* [[rym]]y (z uwzględnieniem wszystkich cech) |
|||
* rytm (regularności w rozkładzie akcentów ) |
|||
== Rodzaje wierszy == |
|||
Wiersze (ogólnie) dzieli się na dwa podtypy: |
|||
* '''wiersz systemowy''' – występują w nim przynajmniej dwie cechy stałe (tzw. "constansy") np. stały układ stóp metrycznych w strofach (ew. strofoidach) i regularne rymy żeńskie. Przykładem wiersza systemowego może być ''Arcymistrz'' [[Adam Mickiewicz|A. Mickiewicza]] |
|||
* '''wiersz nie-systemowy''' – występuje w nim jedna cecha stała (tzw. "constansa") lub mniej. Przykładem takiego utworu może być wiersz ''Drzewa'' [[Wojciech Bonowicz|W. Bonowicza]] |
|||
Ze względu na strofikę wyróżniamy wiersz: |
|||
* [[wiersz stroficzny|stroficzny]] – zbudowany z wyraźnie zaznaczonych strof, np. niektóre [[epigramat]]y, [[fraszka|fraszki]] |
|||
* [[wiersz stychiczny|stychiczny (ciągły)]] – zbudowany z ciągu wersów, bez podziału na strofy, np. bajka Ignacego Krasickiego "Dewotka" |
|||
* [[wiersz biały|biały]] – bez rymów w [[Klauzula (poezja)|klauzulach]] |
|||
* [[wiersz sylabiczny|sylabiczny]] |
|||
** jednakowa liczba sylab w każdym wersie |
|||
** stały [[akcent wyrazowy|akcent]] (na drugiej sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers |
|||
** średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe |
|||
** regularne rymy żeńskie |
|||
* [[wiersz sylabotoniczny|sylabotoniczny]] |
|||
** bardziej zrytmizowany niż wiersz sylabiczny |
|||
** jednakowa liczba sylab w wersie |
|||
** jednakowa liczba sylab akcentowanych w wersie i ich stałe miejsca |
|||
* [[wiersz toniczny|toniczny]] – Występuje w nim jednakowa liczba akcentów w każdym wersie, równocześnie ich rozkład nie jest stały. Na przykład w "Księdze ubogich" J. Kasprowicza, w strofie: "Umiłowanie ty moje! (dwa zestroje akcentowe)/ Kształty nieomal dziecięce! (trzy zestroje akcentowe)/ Skroń dotąd nie pomarszczona (trzy zestroje akcentowe)/ Białe, wąziutkie ręce" (trzy zestroje akcentowe). Dzięki regularnemu układowi zestrojów akcentowych w poszczególnych wersach wybija się rytm, tempo muzyczne strofy. Poeci, którzy stosowali wiersz toniczny, to m.in. [[Władysław Broniewski|W. Broniewski]], [[Julian Tuwim|J. Tuwim]], [[Kazimiera Iłłakowiczówna|K. Iłłakowiczówna]], [[Tadeusz Gajcy|T. Gajcy]]. |
|||
* [[wiersz wolny|wolny (intonacyjny, zdaniowy)]]; |
|||
** rym tworzą powtarzające się wersy |
|||
** długość wersów nie jest jednakowa |
|||
** intonacja wierszowa zamiast składniowej (stąd często stosowana przerzutnia) |
|||
** fazy intonacyjne pokrywają się ze składniowymi |
|||
** często rezygnacja z podziału na strofy (wiersze wolne często są wierszami stychicznymi) |
|||
** nie jest też wymogiem stosowanie rymów (stąd też są to najczęściej wiersze bezrymowe) |
|||
** poezja współczesna wykorzystuje najczęściej wiersz wolny |
|||
* [[wiersz nieregularny|nieregularny]] – utwór rytmicznie rozmaity; najważniejszą cechą kompozycji jest jej nieregularność, stosowana w celu zaskoczenia odbiorcy |
|||
* [[wiersz graficzny|graficzny]] – słowa bądź wersy tworzą ilustrację związaną z ruchem w sztuce ''arte prowera''; wiersz tworzy: krzyż, słowo, ilustrację, myśl |
|||
* poezja konkretna – [[Guillaume Apollinaire|Apollinaire]] (francuski poeta) nazwał swoje wiersze poezją konkretną; wersy tworzą ilustrację np. wieży Eiffla |
|||
* [[wiersz obrazkowy|wiersz obrazkowy (''carmen figuratum'', ''technopegnion'')]] – powstał na kanwie zabawy literackiej, rodzaj artystycznej rozrywki, w dobie staropolskiej tuż po zakończeniu antyku; wersy układały się na kształt przedmiotu, zjawiska o którym mówił utwór |
|||
* [[wiersz gobelinowy|gobelinowy]] – związany z literaturą XX wieku, obrazek kolażowy; Stanisław Czycz wprowadzał znaki graficzne: nuty, pięciolinie, słowo; nie trzeba ich czytać chronologicznie |
|||
== Zobacz też == |
|||
{{Wikicytaty|dopełniacz=o wierszu}} |
|||
* [[wiersz meliczny]], [[wiersz zdaniowy]] |
|||
* [[Metrum (poetyka)|metrum]] |
|||
* [[funkcje języka]] |
|||
* [[środki stylistyczne]] |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
||
Wersja z 10:03, 2 kwi 2017
- Nic XDDD