Okres Ubajd

Kultura Ubajd - kultura archeologiczna rozwijająca się na terenie starożytnej Mezopotamii w okresie 5000 - 3750 p.n.e., albo też według innej datacji: 5500-4000 p.n.e. Początkowo zasięgiem swym obejmowała tylko południową część tej krainy, a następnie zajęła północne jej obszary, będąc pierwszą kulturą prehistoryczną na terenie Mezopotamii o tak wielkim zasięgu terytorialnym.

Zasadniczo kultura Ubajd, pod względem chronologicznym podzielona jest na cztery fazy rozwojowe (1, 2, 3 i 4), które wyznaczono analizując m.in. stylistyczne zmiany w ceramice i tak też jest ona najczęściej prezentowana. Analizując jednakże dokładniej kultury archeologiczne w Mezopotamii od VII do IV tysiąclecia p.n.e. badacze podzilili okres Ubajd na więcej faz, bo aż na 6 - od 0 do 5:

• Ubajd 0, ok.6200/6100-5500 p.n.e - uważana za najwcześniejszą, jej stanowiska archeologiczne występują tylko w południowej Mezopotamii w okolicy Larsy;
• Ubajd 1 lub Eridu, ok. 5500-5000 p.n.e. - faza, rozwijająca się tylko na południu Mezopotamii, ale niecałej, gdyż stanowiska archeologiczne odkryto tylko w dolnym biegu Eufratu (Ur, Eridu);
• Ubajd 2 lub Hadżi Mohammed, ok. 5200-4800 p.n.e. - zasięg tej fazy objął już tereny całej południowej Mezopotamii;
• Ubajd 3, ok. 5000-4000 p.n.e. - ośrodek tej fazy znajdował się w dalszym ciągu na południu Mezopotamii, ale jej zasię sięgał już daleko na północ (m.in. aż do Niniwy i dalej w kierunku jeziora Urmia), czyli w tym przypadku mamy do czynienia z ogólnomezopotamską kulturą archeologiczną;
• Ubajd 4, ok. 4500-4000 p.n.e. - ściśle związana z poprzednią fazą o zasięgu ogólnomezopotamskim - w zasadzie różnica między tymi fazami (3 i 4) polega na stylistyce dekoracyjnej ceramiki, dlatego też niejednokrotnie traktowana jest całościowo jako kultura Ubajd wczesna i późna;
• Ubajd 5, ok. 4200-4000/3800 p.n.e. - jest to okres przejściowy miedzy kulturą Ubajd, a okresem Uruk, stąd też ramy chronologiczne tejże fazy zazębiają się zarówno z poprzednim, jak i następnym okresem; wydzielenie tej fazy budzi wśród wielu badaczy liczne kontrowersje.

Ludność ubajdzka wznosiła prostokątne domy z suszonej cegły, których centralnym punktem był dziedziniec. Domostwa miały prawie 200 m² powierzchni. Pojawiają się pierwsze świątynie stojące na platformach metrowej wysokości, które rozwinęły się w zigguraty - tym samym architektura nabrała pewnych cech monumentalizmu. Zmarłych chowano na cmentarzyskach w jednostkowych grobach, wyposażając nieboszczyków w biżuterię, ceramikę i żywność. Również w tym okresie opanowano sztukę nawadniania pól na większą skalę poprzez budowę skomplikowanej sieci kanałów - pozwoliło to na zagospodarowanie znacznej części nieużytków na terenach pustynnych, a to z kolei było jednym z czynników przyspieszających bardzo szybki rozwój społeczeństwa.

W okresie Ubajd nastąpiły ruchy migracyjne na terenach Mezopotamii, do której zaczęły napływać ludy pasterskie, w zasadzie nierozpoznawalne dla nas etnicznie, chociaż przypuszcza się, że były to ludy semickie. Być może wtedy też - u schyłku kultury Ubajd - do Mezopotamii przybyli Sumerowie (o ile byli oni ludnością napływową), którzy czerpali z dorobku okresu Ubajd, stwarzajac na terenie Mezopotamii wysoko rozwiniętą cywilizację.

Najważniejsze stanowiska: Eridu, Ur, Tell Auajli, Tell Madhur, Tepe Gawra, Tell Abada i Kejt Kasim.