Tiglat-Pileser III

Alabastrowa płaskorzeżba przedstawiająca Tiglatpilesara III, z pałacu Tiglatpilesara w mieście Kalchu, pochodząca z lat 80. VIII wieku p.n.e.

Tiglatpilesar III,Tiglatpilezar III,Teglatfalasar III – król Asyrii w latach 745-727 p.n.e. oraz Babilonii 729 - 727 p.n.e., pod imieniem Pulu. Władzę w państwie objął w wyniku przewrotu pałacowego, który obalił Aszurnirariego V w 745 p.n.e..Jego żoną była królowa Yaba.

Wprowadził wiele reform w dziedzinie administracji i wojskowości, które przywróciły Asyrii silną pozycję militarną i ekonomiczną na Bliskim Wschodzie.

Wstąpienie na tron

Nieznanego pochodzenia, w jednej ze swoich inskrypcji, chcąc potwierdzić sowje prawa do tronu objętego w wyniku uzurpacji przedstawia siebie jako potomka Adadnirariego III. Brak innych źródeł uniemożliwia zweryfikowanie jego powiązań z wcześniejszą dynastią. 13 Ajaru 745 p.n.e. zorganizował przewrót pałacowy w Kalchu. Legalnie panujący Aszurnirari V został zamordowany wraz z całą rodziną.

Reorganizacja państwa

W momencie objęcia władzy Asyria znajdowała się w trudnym położeniu. Utraciła władzę nad zachodnimi prowincjami, a pogranicze górskie na północy dostało się pod panowanie Urartu. W celu usprawnienia działania aparatu państwa zreformował administrację podbitych prowincji, gdzie mianował namiestników różnego stopnia. Rola poszczególnych prowincji i ranga ich asyryjskich rezydentów bardzo się różniły. Jednym z nich był bêl pihâti("pan prowincji") lub šaknu. Urzędnicy z tym tytułem byli osobistymi przedstawicielami króla, którzy zajmowali się zadaniami z zakresu poboru podatków czy wojskowości na danym obszarze.

Podzielił prowincje na mniejsze obwody qannu(przypuszczalnie "pierścień") rządzone przez rab alani. Każdy taki obwód zawierał większe miasto i jego okolicę. Podobnie jak bêl pihâti prowincji qannu też miał do dyspozycji kontyngent wojska.

Powołał też armię zawodową - pułk królewski, obok armii podstawowej. W jego skład wchodzili głównie najemnicy z prowincji peryferyjnych. Za czasów jego rządów konnica w znacznym stopniu wyparła wozy bojowe.

Tiglatpilesar zainicjował, kontynuowany przez jego następców, zwyczaj masowych deportacji i przemieszania ludów: m.in. ludność Hamy w góry Zagros czy Babilończyków do Asyrii. Przyczyniło się to do "arameizacji" Imperium.

Kampanie do Syrii

W roku 744 p.n.e. liczni wasale syryjscy podnieśli bunt i zawiązali koalicję przeciw Asyrii. Należeli do niej m.in. król Damaszku Rezin (Rasjan), król Hamatu Enilu, król Karkemisz Pisiris, król Kue Urikki, król Sam'al Panammu oraz władca państwa Arpad. Tiglatpilesar odniósł zwycięstwo nad koalicją w bitwie pod Kištan nad Eufratem. W 736 p.n.e., po trzyletnim oblężeniu, Asyryjczycy zdobyli Arpad.

W 732 p.n.e. zbuntował się król Damaszku Razin. Tiglatpilesar zdobył miasto i zabił buntownika. Państwo damasceńskie zostało inkorporowane do Asyrii - rządził nim odtąd gubernator. Pozwoliło to ograniczyć wpływy Urartu w Syrii.

Wojna z Urartu

W latach 739 p.n.e. i 736 p.n.e. Tiglatpilesar III wykorzystał osłabienie Urartu i zajął pograniczne prowincje w kraju Nairi.

W 735 p.n.e. Tiglatpilesar III wyprawił się przeciw Urartu i spustoszył jego terytorium. Król Sarduri II wraz z syryjskimi sojusznikami został pokonany w bitwie nad Eufratem. Asyryjczycy nie zdołali jednak zdobyć Tuszpy, ani innych ważnych miast.

Narzucenie zwierzchności Judzie w źródłach biblijnych

Królestwo Judy zaatakowane przez koalicję Edomu i miast filistyńskich zwróciło się do Tiglatpilesara III z prośbą o pomoc wojskową (Druga Księga Kronik 28; 16-21).Achaz prowadził politykę proasyryjską, co naraziło go na ataki sąsiadów, włącznie z Izraelem (Druga Księga Królewska 16; 5-9). Król asyryjski pokonał i zhołdował koalicjantów, a Achazowi za okazaną pomoc nakazał zapłacić daninę. W asyryjskiej terminologii było to tzw. kitru - należność za pomoc wojskową udzieloną będącemu w opresji lennikowi. Jego władzę uznali także władcy Filistynów.

Relacje z Babilonią

Na początku swojego panowania zorganizował kilka kampanii na południe do Babilonii, w której koczownicze plemiona chaldejskie były źródłem ciągłej anarchii. Sprzyjał proasyryjskiemu królowi Babilonii Nabunasirowi, utrzymując z nim pokojowe kontakty zwalczając jednocześnie Chaldejczyków. Podobną politykę kontynuował w stosunku do jego następcy Nabunadinzeriego. Sytuacja uległa zmianie po objęciu władzy w Babilonie przez chaldejskiego uzurpatora Ukinizera.

W 731 p.n.e. zaangażował się w interwencję w Babilonii, gdzie chaldejski szejk Ukinizer z plemienia Bit-Amukkani obalił poprzedniego uzurpatora, Nabu-szum-ukina. Tiglatpilesar wkroczył do Babilonii, zmusił do posłuchu władców plemion i państewek aramejskich i chaldejskich, jednak sam uzurpator schronił się w mieście Sipa, a pora roku uniemożliwiła Asyryjczykom obleganie go.

W 729 p.n.e. Tiglatpilesar zdobył miasto Sipa kładąc kres uzurpacji Ukinizera. Powróciwszy do Babilonu koronował się na króla jako Pulu, co uczeni interpretują jako formę skrótu imienia Tiglat-Pilesar. W ten sposób ustanowił unię personalną między Asyrią a Babilonią. Aby przyciągnąć do siebie elity babilońskie i uzyskać akceptację ludności, składał ofiary w babilońskich świątyniach, prowadził liberalną politykę ekonomiczną i trzymał w ryzach Chaldejczyków.