Stwierdzenie nieważności małżeństwa

Stwierdzenie nieważności małżeństwa – instytucja prawa kanonicznego, polegająca na zbadaniu w trybie procesowym, czy małżeństwo zostało zawarte zgodnie z normami prawa kanonicznego. Prawo kanoniczne wyróżnia trzy grupy powodów przez które małżeństwo może zostać uznane za nieważnie zawarte:

• przeszkody zrywające,
• wady zgody małżeńskiej,
• wady formy zawarcia małżeństwa.

W przypadku uznania przez sąd kościelny, że małżeństwo jest obciążone jedna z wyżej wymienionych wad zaczyna być ono uważane za nieważne od samego początku. W efekcie wierny może zawrzeć nowe małżeństwo kościelne z inną osobą.

Kodeks Prawa Kanonicznego stwierdza, że „małżeństwo mogą zawierać wszyscy, którym prawo tego nie zabrania”. Ograniczenia mogą pochodzić zarówno ze strony prawa Bożego (naturalnego i pozytywnego), jak i ze strony prawa ludzkiego, a więc także kanonicznego. W związku z tym pojawia się pojęcie przeszkody małżeńskiej.

Przeszkodą, w szerokim znaczeniu, jest okoliczność, która na mocy prawa Bożego lub ludzkiego nie pozwala zawrzeć małżeństwa ważnie lub godziwie. Okoliczność ta może dotyczyć nie tylko osoby, lecz także zgody małżeńskiej oraz formy zawarcia małżeństwa. Przeszkoda w ścisłym znaczeniu, to pewne określone cechy osobiste i okoliczności rzeczowe, które nie pozwalają osobom nimi obarczonym na ważne zawarcie małżeństwa, dotyczą one bezpośrednio danej osoby. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich dodaje, iż przeszkoda, choćby dotyczyła tylko jednej strony, czyni jednak małżeństwo nieważnym.

Te przeszkody w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. nazwano zrywającymi. Kodeks Jana Pawła II z 1983 r. wymienia 12 takich przeszkód (zrywających). Przeszkody małżeńskie podzielono na:

• publiczne
• tajne.

Z uwagi na pochodzenie wyróżnia się:

• przeszkody z prawa Bożego (impotencja, pokrewieństwo w pierwszym stopniu linii prostej, istniejący węzeł małżeński)
• z prawa kościelnego - będą nimi pozostałe przeszkody wymienione przez KPK.

Dzieli się też miedzy innymi przeszkody na:

• absolutne (zabraniają małżeństwa w sposób absolutny z kimkolwiek - istniejący węzeł małżeński lub święcenia)
• względne (nie pozwalają na małżeństwo jedynie z określonymi osobami - np. pokrewieństwo lub powinowactwo).

Przeszkody zrywające

• Wiek
• Pokrewieństwo
• Powinowactwo
• Różna wiara
• Impotencja (uprzednia i trwała)
• Święcenia
• Wieczysty publiczny ślub czystości
• Małżonkobójstwo
• Węzeł małżeński
• Uprowadzenie
• Przyzwoitość publiczna
• Pokrewieństwo prawne

Wady zgody małżeńskiej

• Brak wystarczającego używania rozumu
• Poważny brak rozeznania oceniającego co do praw i obowiązków małżeńskich
• Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej
• Zgoda warunkowa
• Bojaźń
• Wprowadzenie w błąd
• Przymus
• Błąd co do osoby
• Błąd co do przymiotu osoby
• Błąd co do przymiotów małżeństwa
• Symulacja całkowita lub częściowa

Wady formy zawarcia małżeństwa

Wady formy zawarcia małżeństwa - gdy naruszone zostały przepisy dotyczące zachowania formy zawarcia małżeństwa (forma zwyczajna i nadzwyczajna).

Bibliografia

• Ks. Edmund Przekop, Przewodnik duszpasterski według Kodeksu Jana Pawła II
• Ks. Tadeusz Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II
• Wojciech Góralski, Kanoniczne prawo małżeńskie
• Ks. Piotr-Mieczysław Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.