Warsztat tkacki

Poziomy warsztat tkacki - tkanie jedwabiu

Warsztat tkacki – proste urządzenie do wytwarzania tkanin.

Wszystkie czynności konieczne do wytworzenia tkaniny wykonywane są przez tkacza. Przy obsłudze warsztatu tkackiego, tkacz używa rąk do wprowadzania wątku do przesmyku i przybijania (dociskania) wątku do krawędzi tkaniny oraz nóg do zmiany przesmyku. Z tego powodu obecnie w odniesieniu do warsztatu tkackiego często używa się nazwy krosno ręczne.

Rozwój konstrukcji

Trudno określić datę powstania pierwszej tkaniny, ale prawdopodobnie pierwsze wyroby przypominające tkaniny powstawały już ponad 7500 lat temu. Warsztaty miały wówczas prymitywną formę. Były to dwa pionowe słupy, do których w górnej części przymocowana była pozioma belka. Do tej belki przywiązywano pasma skórzanych rzemieni, lian, lub łyka, które stanowiły osnowę. Pomiędzy tymi elementami przeplatano podobny materiał (wątek) uzyskując wyroby przypominające tkaninę. Wyroby te nie miały jednak cech tkaniny, ponieważ ich długość ograniczona była do kilkudziesięciu centymetrów. Dopiero opanowanie przędzenia pozwoliło na uzyskanie osnowy o większej długości, co nadało powstającym wyrobom cech dzisiejszej tkaniny.

Przędzenie pierwotnie odbywało się ręcznie przy użyciu bardzo prymitywnych narzędzi: kądziel i wrzeciono. Powstanie ok. XI wieku kołowrotka pozwoliło przyspieszyć proces przędzenia i uzyskać przędzę lepszej jakości – bardziej równomierną. Opanowanie techniki przędzenia pozwoliło na wykonanie osnów o znacznej długości nawijanych na wał osnowowy, co z kolei umożliwiło tworzenie wyrobów, mających już wszystkie cechy tkaniny. Jednak w dalszym ciągu poważną trudność sprawiało wprowadzanie wątku. Przeplatano wątek pod pierwszą nitką osnowy, następnie nad drugą, pod trzecią itd. Wątek przeplatany był więc pod nieparzystymi i nad parzystymi nitkami osnowy. W kierunku przeciwnym sposób przeplatania był zmieniany i w ten sposób powstawała tkanina w najbardziej popularnym splocie płóciennym.

Następnym ułatwieniem było odkrycie tzw. bardka. Umożliwiało ono tworzenie przesmyku a więc znacznie ułatwiało wprowadzanie wątku i przyspieszało proces tkania. Poprawił się również wygląd tkaniny. Na drewnianej konstrukcji (ramie) zamocowane były dwa wałki: na jednym była nawinięta osnowa, na drugim nawijano utworzoną tkaninę. Pomiędzy tymi wałkami umieszczone było bardko, wątek przybijano najpierw cienką listwą później wielozębnym grzebieniem lub samym bardkiem. Był to już układ, podobny do występującego w typowym warsztcie tkackim i we współczesnych krosnach.

Kolejnym etapem tego rozwoju było zbudowanie poziomego warsztatu tkackiego, który był pierwowzorem późniejszych krosien tkackich. Powstał już prosty mechanizm przesmykowy ale wątek wprowadzano nadal przekładając czółenko przez przesmyk ręcznie. W roku 1733 John Kay skonstruował urządzenie, które częściowo zmechanizowało proces wprowadzania wątku do przesmyku. Był to pierwszy mechanizm przerzutowy znacznie przyspieszający proces tkania. Mechanizm ten napędzany był ręcznie przez tkacza za pomocą układu sznurów i dźwigni. Powstały już wyrzutnie czółenkowe, które w zmodyfikowanej formie zastosowane w krosnach mechanicznych przetrwały do późnych lat 70-tych XX wieku.

Warsztat tkacki, mimo zbudowania w 1786 roku krosna mechanicznego i późniejszej znacznej jego rozbudowy, nie został wycofany z użytku. Służył jeszcze wiele lat w rzemiośle, a dzisiaj chętnie wykorzystywany przez twórców ludowych i artystów do wykonywania tkanin dekoracyjnych i artystycznych.

Odmiany

Warsztaty tkackie wykonywane były w dwóch wersjach:

Poziomy warsztat tkacki

• poziomy warsztat tkacki – do produkcji tzw. tkanin metrażowych, tj. tkanin o znacznej długości. Warsztat taki ma następującą konstrukcję:
  1. drewniany szkielet w kształcie prostopadłościanu
  2. specjalna ławka dla tkacza.
  3. wałek osnowowy
  4. nitki osnowy
  5. przewał
  6. drążki rozdielcze - rozdzielające nitki osnowy
  7. rama nicielnicy
  8. struna nicielnicowa
  9. czółenko
  10. przesmyk
  11. tkanina
  12. przedpiersień
  13. bidło
  14. ułożyskowanie bidła
  15. belka bidła
  16. podnóżki nicielnicowe
  17. wałek tkaninowy
• pionowy warsztat tkacki – do wytwarzania tkanin dekoracyjnych o ograniczonej długości np. gobelinów. Tkanie gobelinu przypomina malowanie obrazu, a pionowy układ ułatwia twórcy wykonywanie tkaniny i obserwowanie efektów swojej pracy, dlatego artyści chętnie używają tego typu warsztatów.