Takson: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
usunięcie szablonu {{bibliografia}} |
m r2.7.1) (Robot dodał ko:분류군 |
||
Linia 147: | Linia 147: | ||
[[ga:Tacsón]] |
[[ga:Tacsón]] |
||
[[gl:Taxon]] |
[[gl:Taxon]] |
||
[[ko:분류군]] |
|||
[[hy:Տաքսոն]] |
[[hy:Տաքսոն]] |
||
[[hr:Takson]] |
[[hr:Takson]] |
Wersja z 11:23, 9 lip 2012
Takson – jednostka taksonomiczna zdefiniowana przez taksonomów w systematyce organizmów jako grupa organizmów (populacja lub grupa populacji) zwykle uznawanych za filogenetycznie spokrewnione, wyróżniających się konkretną cechą różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu[1]. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach filogenetycznych, mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów[2].
Każdemu taksonowi przypisywana jest unikalna nazwa naukowa. W klasycznej systematyce ewolucyjnej określana jest też ranga konkretnej kategorii systematycznej danego taksonu. W kladystyce wyróżniane są jednostki taksonomiczne nazywane kladami, które często nie mieszczą się w stosunkowo wąskim zakresie kategorii systematycznych.
Podział taksonów
Ze względu na pochodzenie wyróżnia się:
- takson monofiletyczny – obejmuje wszystkich potomków wspólnego przodka,
- takson polifiletyczny – obejmuje potomków różnych przodków,
- takson parafiletyczny – obejmuje część potomków wspólnego przodka,
Współczesna systematyka organizmów dąży do wyłonienia wyłącznie taksonów monofiletycznych.
Ze względu na złożoność wyróżnia się:
- takson monotypowy – obejmuje tylko jeden takson niższej rangi,
- takson politypowy – obejmuje co najmniej dwa taksony niższej rangi.
Nazewnictwo systematyczne
Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek taksonomicznych nadawane są nazwy naukowe:
- uninominalne (jednoczłonowe) dla taksonów o randze wyższej od gatunku, np. Ericaceae (rodzina wrzosowate);
- binominalne (dwuczłonowe, binomy) dla gatunku, złożone z nazwy rodzaju, do którego gatunek należy, i epitetu gatunkowego, określającego ściśle dany gatunek;
- trynominalne (trójczłonowe, trynomy) dla podgatunku, złożone z nazwy gatunku, w którym wyróżniono ten podgatunek oraz specyficznej dla niego nazwy podgatunkowej.
Nazwy naukowe są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, ponieważ często wywodzą się z łaciny lub są zlatynizowanymi nazwami pochodzącymi z innych języków.
Zwyczaj nadawania nazw łacińskich narodził się w czasach, gdy łacina była językiem powszechnie stosowanym przez ludzi nauki. Zasady nazewnictwa biologicznego są określane przez odpowiednie kodeksy nazewnictwa botanicznego i zoologicznego. Kodeksy te regulują zasady naukowego nazewnictwa roślin i zwierząt, nie omawiając nazewnictwa w innych językach. Mimo tego, że dla dużej części organizmów istnieją rodzime odpowiedniki nazwy naukowej, wiele roślin i zwierząt określa się mianem tradycyjnym, często bardzo odmiennym od nazwy naukowej. Przykładem może być Vaccinium myrtillus, czyli borówka czernica (polska nazwa zwyczajowa), zwana powszechnie borówką lub czarną jagodą.
- Osobne artykuły:
Pełna nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy danego taksonu, np.:
- Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991.
Często spotykana w nazwach naukowych duża litera L. oznacza, że autorem danej nazwy jest Karol Linneusz, szwedzki systematyk, który spopularyzował binominalne nazewnictwo gatunków.
- Osobne artykuły:
Przyrostki nazw
Dla taksonów powyżej rodzaju nazwy systematyczne tworzy się zazwyczaj z użyciem nazwy typowego rodzaju, dodając do niego standardowy przyrostek (sufiks), np. rodzaj Rosa (róża), rodzina Rosaceae (różowate), rząd Rosales (różowce). Przyrostki te zależą od królestwa i zebrane są w poniższej tabeli.
Takson / Ranga | Rośliny | Glony | Grzyby | Zwierzęta | Bakterie[3] |
---|---|---|---|---|---|
Gromada | -phyta | -mycota | |||
Podgromada | -phytina | -mycotina | |||
Klasa | -opsida | -phyceae | -mycetes | -ia | |
Podklasa | -idae | -phycidae | -mycetidae | -idae | |
Nadrząd | -anae | ||||
Rząd | -ales | -ales | |||
Podrząd | -ineae | -ineae | |||
Infrarząd | -aria | ||||
Nadrodzina | -acea | -oidea | |||
Rodzina | -aceae | -idae | -aceae | ||
Podrodzina | -oideae | -inae | -oideae | ||
Plemię | -eae | -ini | -eae | ||
Podplemię | -inae | -ina | -inae |
Uwagi:
- Dla zwierząt standardowe przyrostki ustalone są tylko dla taksonów nadrodziny i niższych (artykuł 29.2 ICZN).
- Nazwy taksonów wyższych od rodziny mogą być tworzone na podstawie typowego rodzaju lub też być opisowe, np. Magnoliophyta, Angiospermae, Dicotyledones.
Zobacz też
- ↑ Glossary. W: Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej: International Code of Zoological Nomenclature. Wyd. czwarte. Londyn: 1999. ISBN 0-85301-006-4. (ang.).
- ↑ Krzysztof Spalik: Klasyfikacja biologiczna. [w:] Krótki kurs systematyki [on-line]. Zielnik Wydziału Biologii UW. [dostęp 2010-02-23]. (pol.).
- ↑ Bacteriologocal Code (1990 Revision)
Bibliografia
- Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. Wrocław: Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.