Nil: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Wycofano edycje użytkownika 95.160.153.79 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Pikador. |
Znaczniki: usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Inne znaczenia|rzeki w Afryce|[[Nil (ujednoznacznienie)|inne znaczenia]]}} |
|||
{{Rzeka infobox |
|||
|nazwa = Nil |
|||
|zdjęcie = River-Nile-near-Aswan.jpg |
|||
|opis zdjęcia = Nil niedaleko [[Asuan]]u |
|||
|kontynent = Afryka |
|||
|państwo = {{Państwo|EGY}}<br />{{Państwo|SDN}}<br />{{państwo|Sudan Południowy}}<br />{{Państwo|UGA}}<br />{{Państwo|TZA}}<br />{{Państwo|RWA}}<br />{{Państwo|BDI}}<br />{{Państwo|ETH}} |
|||
|lokalizacja = |
|||
|rodzaj cieku = rzeka |
|||
|długość = 6 650<ref name="britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/415347/Nile-River za Encyclopedia Britannica]</ref> |
|||
|spadek = |
|||
|powierzchnia zlewni = 2 870 000 |
|||
|średni przepływ = 2 830 |
|||
|miejsce przepływu = |
|||
|źródło: miejsce = |
|||
|źródło: wysokość = |
|||
|źródło: współrzędne = 2°16′55,92″S 29°19′52,32″E |
|||
|ujście: recypient = [[Morze Śródziemne]] |
|||
|ujście: miejsce = <small>([[delta rzeki|delta]] w północnym [[Egipt|Egipcie]])</small> |
|||
|ujście: wysokość = |
|||
|ujście: współrzędne = 30°10′16″N 31°08′28″E |
|||
|mapa = River Nile map.svg |
|||
|opis mapy = |
|||
|szlak = |
|||
|commons = Category:Nile |
|||
}} |
|||
[[Plik:Nile River and delta from orbit.jpg|thumb|250px|Delta Nilu – zdjęcie satelitarne]] |
|||
'''Nil''' ([[łacina|łac.]] ''Nilus'', [[Język grecki|gr.]] Νεῖλος, [[język arabski|arab.]] النيل) – najdłuższa [[rzeka]] na [[Ziemia|Ziemi]]<ref name="britannica" /> (według niektórych źródeł, najdłuższa jest [[Amazonka]] i ta wersja pojawia się coraz częściej w nowych opracowaniach<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.palkiewicz.com/ekspedycje/index.php?p=zrodl_amaz|tytuł=Źródło Amazonki zlokalizowane|autor=Jacek Pałkiewicz|data dostępu=2008-11-12}}</ref>) w środkowej i północno-wschodniej [[Afryka|Afryce]], przecinająca wszystkie strefy klimatyczne kontynentu. Płynie na obydwu półkulach; źródło znajduje się na 2°16′55.92″S, 29°19′52.32″E, a ujście na 31°N. Licząca prawie 3 mln km² powierzchnia [[dorzecze|dorzecza]], na kontynencie afrykańskim ustępuje jedynie dorzeczu rzeki [[Kongo (rzeka)|Kongo]]. |
|||
== Historia == |
|||
Życie starożytnych Egipcjan skupiało się wokół delty i doliny dolnego Nilu. Pierwszą próbę odnalezienia źródeł rzeki podjęto już za czasów Nerona w [[54]]-[[68]] r. n.e. Jednak dopiero podróże europejskich naukowców w [[XIX wiek]]u dostarczyły informacji o rzece i obszarach wokół niej. Pierwszymi podróżnikami, którzy dotarli w okolice [[Jezioro Wiktorii|Jeziora Wiktorii]] byli [[Richard Francis Burton|Richard Burton]] i [[John Hanning Speke|John Speke]]. Zaplanowali oni swoją ekspedycję od strony jeziora [[Tanganika (jezioro)|Tanganika]], odwrotnie niż robiono to dotychczas. Wyprawa narodziła hipotezę, iż Nil wypływa z Jeziora Wiktorii. Kolejnym podróżnikiem, który odkrył [[Lualaba (rzeka)|Lualabę]], początek Konga, mylnie uznawany za początek Nilu, był [[David Livingstone]]. Rzeczywiste źródło Nilu odnalazł [[Henry Morton Stanley]], który dzięki dokładnym badaniom wokół Jeziora Wiktorii, odnalazł [[kagera|Kagerę]]. |
|||
Polskim podróżnikiem związanym z Nilem był [[Leon Cienkowski]]. W [[1847]] r. dotarł do górnego biegu [[Nil Biały|Nilu Białego]]. |
|||
== Bieg Nilu == |
|||
=== Nil górny === |
|||
Źródłową rzeką Nilu jest licząca około 420 km długości Kagera, mająca swój początek w miejscu połączenia się rzek [[Nyawarongu]], mającej początek w [[Rwanda|Rwandzie]] i [[Ruvubu|Ruvuvu]], wypływającej w [[Burundi]]. Kagera przecina wyżynne obrzeża Wielkiego Rowu Zachodniego. Płynie na podłożu wulkanicznym i napotykając liczne progi skalne, tworzy [[wodospad]]y. Po pokonaniu 400 km uchodzi do Jeziora Wiktorii, kilkadziesiąt kilometrów na północ od miasta [[Bukoba]], z którego na północ wypływa jako [[Nil Biały|Nil Wiktorii]]. Rozpoczyna swój bieg w północnej części cieśniny Rosebery, oddzielającej wyspę Buvuma od ugandyjskiego brzegu jeziora, a następnie płynie na północny zachód po krystalicznym podłożu, tworząc imponujące kaskady wodne. Dwie z nich mają postać potężnych wodospadów – Ripon i Owena. Po 200 km Nil Wiktorii wpływa do błotnistego jeziora [[Kioga]]. Następnie płynie do [[Jezioro Alberta|Jeziora Alberta]], przed którym tworzy [[Wodospad Murchisona]]. Wypływając z jeziora, nosi nazwę Nilu Alberta. Dalej opuszcza obszar Wyżyny Afrykańskiej i kieruje się na północ. |
|||
=== Kotliny === |
|||
[[Nil Biały|Nil Alberta]] kieruje się niemal prosto na północ wąską doliną [[Nimule]]. Po kilkuset kilometrach zatacza łuk i zaczyna płynąć na północny zachód. W tym miejscu wpada do niego jako prawy dopływ [[Aswa]]. Rzeka zaczyna płynąć na północ pod nazwą [[Nil Biały|Nil Górski]] (Bahr al-Dżabal). Na tym odcinku koryto rzeki jest żeglowne dla większych statków. Poniżej miejscowości [[Dżuba (miasto)|Dżuba]] wpływa na teren [[Kotlina Sudanu Wschodniego|Kotliny Sudanu Wschodniego]], a następnie pomiędzy 7 a 9°N wpada do kompleksu bagien [[Sudd|As-Sudd]] i rozgałęzia się na liczne odnogi. Wysoka temperatura powietrza w porze suchej sprawia, że Nil Górski niemal całkowicie znika z powierzchni ziemi jako samodzielna rzeka. Na tym odcinku Nil Górski traci około 2/3 zasobów wody. W [[Sudan Południowy|Sudanie Południowym]] przyjmuje duży lewy dopływ [[Bahr el Ghazal|Bahr al-Ghazal]]. Dzięki niemu staje się potężną rzeką i od tego momentu nosi nazwę Nil Biały (Al-Bahr al-Abjad). Początkowo płynie on równoleżnikowo na wschód. Dopiero po wchłonięciu prawego dopływu [[Sobat (rzeka)|Sobat]], zaczyna płynąć na północ. Następnie podąża przez wyschniętą równinę stanowiącą wschodni skraj [[Sahara|Sahary]] i dociera do stolicy [[Sudan]]u, [[Chartum]]u. W Chartumie łączy się ze swoim największym dopływem – [[Nil Błękitny|Nilem Błękitnym]] (Al-Bahr al-Azraq). Poniżej ujścia Nilu Błękitnego rzeka aż do ujścia płynie jako Nil. Wkracza na obszar wyżyny [[Bajuda]], gdzie przyjmuje kształt przypominający literę "S". W miejscu, w którym napotyka skały [[tarcza saharyjska|tarczy saharyjskiej]], tworzy [[katarakta (geologia)|katarakty]]. Na tym odcinku występuje ich sześć, oznaczonych cyframi rzymskimi w porządku rosnącym w górę rzeki. Są one spławne tylko w okresie wysokiego poziomu wody. Ostatnim większym dopływem Nilu jest [[Atbara (rzeka)|Atbara]]. W dalszej części Nil pokonuje ponad 2500 km przez pustynną część Sahary. W dolnym biegu rozszerza się, a przy ujściu do [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] tworzy rozległą [[delta rzeki|deltę]]. |
|||
=== Delta === |
|||
{{osobny artykuł|Delta Nilu}} |
|||
Nil wpływa do [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] rozległą [[Delta rzeki|deltą]] o powierzchni 22 000 km². Zaczyna się ona na przedmieściach [[Kair]]u, które od morza oddziela 175 km utworzonego przez rzekę lądu. Wzdłuż wybrzeża delta osiąga szerokość 220 km. Nil rozdziela się na dwa ramiona: |
|||
* wschodnie – [[Damietta (rzeka)|Damiettę]] o długości 240 km |
|||
* zachodnie – [[Rosetta (rzeka)|Rosettę]] o długości 325 km |
|||
Delta Nilu jest silnie zaludniona i zagospodarowana. Dzięki namułom użyźniającym glebę, dużą powierzchnię zajmują uprawy trzciny cukrowej, bawełny, pszenicy oraz ryżu. |
|||
== Nil w Biblii == |
|||
Rzeka Nil wymieniona została w [[Stary Testament|Starym Testamencie]] m.in. w wyjaśnieniu przez [[Józef (postać biblijna)|Józefa]] snów faraona; ocalenia [[Mojżesz]]a; [[Plagi egipskie|10 plag egipskich]] i w opisach Egiptu. |
|||
== Zobacz też == |
|||
{{Siostrzane projekty |
|||
|słownik = Nil |
|||
|cytaty = Nil |
|||
}} |
|||
* [[Rzeki Afryki]] |
|||
{{Przypisy}} |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Dorzecze Nilu| ]] |
[[Kategoria:Dorzecze Nilu| ]] |
||
[[Kategoria:Nil| ]] |
[[Kategoria:Nil| ]] |
||