Społeczne farmy wiatrowe
Społeczne farmy wiatrowe – lokalne projekty, których właścicielami najczęściej są rolnicy, inwestorzy, przedsiębiorstwa prywatne lub publiczne, które wykorzystują energię elektryczną pozyskiwaną z wiatru, do obniżania kosztów zakupu energii dla społeczności lokalnych. Zasadniczą cechą takiej spółdzielni energetycznej jest fakt, iż jej członkowie mają znaczne i bezpośrednie udziały finansowe w przedsięwzięciu. Projekty takie mogą być wykorzystywane jako miejscowe źródła energii elektrycznej lub też do produkcji wyłącznie na sprzedaż, zazwyczaj budowane są na skale przemysłową, czyli ponad 100 kW[1].
Przegląd
[edytuj | edytuj kod]W świecie idealnym, społeczne farmy wiatrowe są w swych założeniach zupełnie różne od tradycyjnych farm wiatrowych. W modelu tradycyjnym firma, która buduje i zarządza farmą wiatrową zachowuje wyłączne prawo własności do przedsięwzięcia. Właściciele ziemi, na której wybudowane są farmy wiatrowe zazwyczaj nie mają udziałów w inwestycji, w zamian otrzymują jedynie pieniądze za dzierżawę gruntu. Model społeczny przewiduje natomiast rekompensaty dla wszystkich najbardziej bezpośrednio dotkniętych przez instalacje turbin wiatrowych oraz zakłada konsensus w sprawie ich lokalizacji.
Obecnie firmy realizujące społeczny model odpowiadają jedynie za niewielką część przemysłu energetyki wiatrowej. W porównaniu do tradycyjnych firm wiatrowych, przedsiębiorstwa społeczne rozwijają projekty na mniejszą skale, najczęściej poniżej 50 megawatów (MW).
Australia
[edytuj | edytuj kod]Hepburn Wind Project jest to farma wiatrowa w Leonards Hill niedaleko Daylesford na północny zachód od Melbourne. W jej skład wchodzą dwie turbiny wiatrowe o mocy 2 MW, które produkują prąd dla 2300 domostw[2].
Jest to pierwsza australijska społeczna farma wiatrowa. Inicjatywa powstała w związku z przeświadczeniem lokalnej społeczności, o niewystarczających działaniach ze strony rządu federalnego w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu[2].
Kanada
[edytuj | edytuj kod]Społeczne elektrownie wiatrowe są w Kanadzie jeszcze w fazie przygotowań, ale są powody do optymizmu. Jednym z powodów jest rozpoczęcie nowego programu taryf gwarantowanych (FIT) w prowincji Ontario. Wiele społecznych farm wiatrowych jest obecnie rozwijanych w Ontario, ale projektem, który jako pierwszy otrzymał kontrakt FIT oraz zostanie podłączony do sieci jest Pukwis Community Wind Park[3]. Projekt Punkwis jest unikalny również dlatego, że jest to wspólne przedsięwzięcie ludności rdzennej, w której większość będą mieli Czipewejowie z lokalną spółdzielnia energetyczną (The Pukwis Energy Co-operative).
Dania
[edytuj | edytuj kod]W Danii rodzinom, które same produkują energię elektryczną lub są częścią spółdzielni energetycznej zaoferowano ulgę podatkową[4]. Do 2001 ponad 100 000 rodzin należało do spółdzielni energetycznych, które były właścicielami ponad 86% wszystkich turbin wiatrowych w Danii, która jest światowym liderem w wykorzystaniu energii wiatrowej[5]. Energia elektryczna produkowana z wiatru cieszy się bardzo wysoką akceptacją społeczną w Danii, co jest związane z rozwojem i zyskiwaniu na znaczeniu społecznych farm wiatrowych.
W 1997 Samsø wygrało rządowy konkurs na modelową społeczność wykorzystującą zieloną energię. Farma wiatrowa założona nad brzegiem morza składa się z 10 turbin (co wraz z turbinami na lądzie daje w sumie 21 turbin) zakupionych przez mieszkańców[6]. Obecnie 100% wykorzystywanej tam elektryczności pochodzi z energii wiatrowej, a 75% energii cieplnej produkowanej jest przy użyciu energii słonecznej oraz biomasy[7]. Akademia Energii została otwarta w Allen, wraz z centrum edukacyjnym dla odwiedzających[8].
Niemcy
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też: Energetyka wiatrowa w Niemczech
W Niemczech setki tysięcy ludzi zainwestowało w obywatelskie farmy wiatrowe w całym kraju. Tysiące małych i średnich przedsiębiorstw z powodzeniem działa w tej nowej gałęzi rynku, która w 2008 roku zatrudniała 90 000 osób i produkowała 8 procent niemieckiego prądu elektrycznego[9]. Energia elektryczna pozyskiwana z energii wiatru zdobyła bardzo wysoką społeczną akceptację, wraz z rozwojem społecznych farm wiatrowych[10].
W niemieckiej części Północnej Fryzji znajduje się ponad 60 elektrowni wiatrowych o wspólnej mocy około 700 MW, z których 90% jest w rękach lokalnych społeczności. Północna Fryzja jest uważana za model społecznych elektrowni wiatrowych, pokazując drogę dla innych regionów, w szczególności na południu Niemiec[11].
Holandia
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też: Energetyka wiatrowa w Holandii
63 rolników w De Zuidlob południowej części gminy Zeewolde stworzyło spółdzielnię, której celem stało się zbudowanie farmy wiatrowej o mocy co najmniej 108 MW. Projekt będzie składał się z trzech części po 12 turbin każda o mocy od 3 do 4,5 MW. Celem jest oddanie farmy do użytku w 2012[12].
W Holandii działa aktywna społeczność spółdzielni wiatrowych. Jej członkinie i członkowie budują i zarządzają farmami wiatrowymi w całej Holandii. Wszystko zaczęło się w 1980 wraz z pierwszymi wybudowanymi turbinami w Lagerweij. Wówczas, turbiny te zostały sfinansowane przez członków spółdzielni. Obecnie spółdzielnie budują większe farmy wiatrowe, jednak wciąż nie tak duże, jak komercyjne przedsiębiorstwa. Część z nich działa w pełni samowystarczalnie, inne natomiast współpracują z większymi komercyjnymi farmami wiatrowymi. W związku ze zniechęcającą polityką państwa wobec farm wiatrowych w Holandii, spółdzielnie rozwinęły nowy system finansowania, w którym członkowie spółdzielni nie muszą płacić podatków za prąd, który jest generowany w ich farmie wiatrowej. Przy takiej konstrukcji prawa (Zelfleveringsmodel) spółdzielnia zarządza farmą wiatrową, a tradycyjna firma energetyczna zajmuje się jedynie pobieraniem opłat od konsumentów oraz bilansowaniem energii w sieci energetycznej. Będzie to w przyszłości nowa rola dla firm energetycznych, w której produkcja energii elektrycznej stanie się bardziej zdecentralizowana.
Wielka Brytania
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też: Energetyka wiatrowa w Wielkiej Brytanii oraz Energetyka wiatrowa w Szkocji
W 2012 istniały 43 spółdzielnie, które rozwijały projekt wytwarzania odnawialnej energii lub projekt ten był już ukończony. Spółdzielnie te są zakładane i zarządzane przez ludzi z lokalnych społeczności, którzy inwestują swój czas i pieniądze, aby razem zainstalować duże turbiny wiatrowe, panele słoneczne czy turbiny wodne dla całych lokalnych społeczności[13].
Baywind Energy Co-operative był pierwszą spółdzielnią posiadającą turbiny wiatrowe w Wielkiej Brytanii. Kooperatywa Baywind oparta była, o istniejące już wtedy, spółdzielnie energetyczne w Skandynawii[14] i została założona jako Industrial and Provident Society w 1996. Wraz z rozwojem, spółdzielnia ta zebrała1300 członków, w której każdy z członków posiada prawo głosu. Część z dochodów spółdzielni inwestowana jest w inicjatywy środowiskowe poprzez Baywind Energy Conservation Trust. W 2006, Baywind posiadała 2,5 MW pięcioturbinowej farmy wiatrowej na Harlock Hill niedaleko Ulberston, Kumbria (działa od 29 stycznia 1997) oraz 600 kW turbiny na farmie wiatrowej w Haverigg II niedaleko Millom, Kumbria.
Jednym z przykładów spółdzielni energetycznych w Szkocji, jest ta na Isle of Gigha. The Heritage Trust zakupił i zarządza tam trzema turbinami Vesta V27, nazywanymi lokalnie „Tańczącymi Paniami” lub też „reideas, Dòchas is Carthannas”(w szkockim gaelickim „wiara, nadzieja i charytatywność”)[15]. Zostały one zakupione 21 stycznia 2005 i są w stanie generować do 675 kW energii elektrycznej. Zysk jest uzyskiwany ze sprzedaży energii elektrycznej do sieci poprzez pośrednika Green Energy UK. Mieszkańcy Gigha kontrolują cały projekt, a zyski inwestowane są w lokalnej społeczności[16].
Innym przykładem spółdzielni energetycznej zarządzającej farmą wiatrową jest Westmill Wind Farm Cooperative, otwarta w maju 2008 w Watchfield. Składa się ona z pięciu turbin o mocy 1,3 MW, nazywana jest również największą spółdzielczą farmą wiatrową. Została ona założona, jako kooperatywa, której udziały były sprzedawane lokalnej społeczności. Inne przedsiębiorstwa takie jak Midcounties Co-operative również zainwestowały w ten projekt, a Co-operative Bank zapewnił pożyczkę[17][18][19].
Community Energy Scotland jest niezależną szkocką fundacją założoną w 2008, która zapewnia porady oraz pomoc finansową dla projektów spółdzielni energetycznych korzystających z odnawialnych źródeł energii w Szkocji[20]. Głównym założeniem Community Energy Scotland jest stworzenie stabilności, prężnego rozwoju i bogactwa na poziomie społeczności lokalnej w Szkocji poprzez rozwój zrównoważonego pozyskiwania energii[21].
Findhorn Ecovillage posiada cztery turbiny wiatrowe Vesta, które mogą generować do 750 KW energii elektrycznej. Stanowią one sieć społecznych eksporterów energii elektrycznej. Większość produkcji używane jest na miejscu, a nadwyżki sprzedawane są do krajowej sieci energetycznej[22].
Boyndie Wind Farm Co-operative jest częścią grupy Energy4All, która promuje spółdzielnie energetyczne[23]. Wiele innych projektów wspieranych przez Highlands and Islands Community Energy Company jest w przygotowaniu.
Unity Wind Ltd jest towarzystwem przemysłowym, które planuje założyć dwie turbiny o mocy 2 MW w North Walsham w North Norfolk. Ich celem są powszechne turbiny wiatrowe instalowane i finansowane przez spółdzielnie w celu uzyskiwania korzyści finansowych przez te społeczności.
Stany Zjednoczone
[edytuj | edytuj kod]National Wind jest wielkoskalową spółdzielnia energetyczną inwestującą w energię wiatrową, zrzeszającą w sumie 13 projektów będących w fazie projektowania i realizacji oraz tych już działających. Wszystkie te projekty mają łączną moc ponad 4000 MW. Ideą firmy jest rewitalizacja obszarów przemysłowych, poprzez promowanie inwestycji w odnawialne źródła energii. National Wind jest wraz z lokalnymi spółdzielniami właścicielem inwestycji i pozwala im współuczestniczyć w podejmowanych decyzjach[23]. W marcu 2009 National Wind stworzyło Little Rock Wind LLC. Jest to siódma wiatrowa spółdzielnia energetyczna w Minnesocie. Firma będzie zarządzała do 150 MW energii elektrycznej w hrabstwie Big Stone, stan Minnesota. Projekt zostanie zrealizowany w ciągu kolejnych 5-7 lat[24]. W 2012 OwnEnergy było najliczniejszą wiatrową spółdzielnią energetyczną w USA. OwnEnergy rozwinęło 27 spółdzielni zarządzających w sumie ponad 1000 MW mocy w 14 stanach w USA. Strategią firmy jest uczestniczenie w targach i poprzez to „ściąganie” do siebie klientów. Podstawą firmy jest założenie, że zyski firmy będą inwestowane w lokalną społeczność[25]. Goodhue Wind LLC w hrabstwie Goodhue, stan Minnesota nie jest spółdzielnią energetyczną. Firma zakładała wybudowanie farmy wiatrowej o mocy 78 MW, która zapewniłaby energię elektryczną dla środkowo-zachodnich odbiorców w szczególności dla gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw. Goodhue Wind zakładało, że farma wiatrowa zacznie działać pomiędzy 2009 a 2010. Jednak brak prawdziwego wsparcia lokalnej społeczności opóźnił ten projekt[26].
Modele biznesowe
[edytuj | edytuj kod]Społeczno-akcyjny (Community shared ownership)
[edytuj | edytuj kod]Jest to model oparty o lokalną społeczność, w którym inwestor/menadżer farmy wiatrowej dzieli się własnością z właścicielami ziemi i innymi członkami społeczności. Właściciele ziemi, na której wybudowano farmę wiatrową zazwyczaj dostają wybór pomiędzy comiesięczną opłatą za dzierżawę albo udziałami w inwestycji. Niektóre przedsięwzięcia, takie jak High Country Energy w południowej Minnesocie, wypuszczają akcje po wykonaniu projektu, czasem jednak możliwości inwestowania są oferowane lokalnym społecznościom jeszcze przed oficjalnym utworzeniem przedsięwzięcia[27].
Spółdzielnia (kooperatywa)
[edytuj | edytuj kod]Wiatrowa spółdzielnia energetyczna, to przedsięwzięcie o wspólnej własności i demokratycznym kierownictwie, które inwestuje w pojedyncze turbiny wiatrowe lub farmy wiatrowe[28]. Model spółdzielczy został rozwinięty w Danii, skąd rozprzestrzenił się do Niemiec, Holandii i Australii, oraz z pojedynczymi, odizolowanymi przykładami w innych krajach.
Samorządowy
[edytuj | edytuj kod]W niektórych miejscach przyjęte zostało prawo wspierające rozwój turbin wiatrowych na terenach samorządu, który jest również ich właścicielem i zarządcą. Takie projekty są własnością publiczną i są zwolnione od podatku. Przykładem może być Hull Wind One w Massachusetts' Boston Harbor. W 2001 została tam zainstalowana turbina o mocy 660 kW, i jest ona doskonałym przykładem samorządowej elektrowni wiatrowej o małej skali[29].
Efekty społecznej energetyki wiatrowej
[edytuj | edytuj kod]Ekonomiczne
[edytuj | edytuj kod]Wykorzystywanie energii wiatrowej zapewnia wiele różnorodnych miejsc pracy, zwłaszcza w obszarach przemysłowych. Jak tylko pomysł wybudowania farmy wiatrowej pojawi się w lokalnej społeczności zaczynają się tworzyć miejsca pracy. Potrzebne są one do wykonania projektu oraz jego późniejszego zrealizowania. Po uruchomieniu inwestycji, miejsca pracy są potrzebne do utrzymania i zarządzania obiektem. Zgodnie z badaniami wykonanymi przez Energy Research and Development Authority Stanu Nowy Jork, wykorzystywanie energii wiatrowej tworzy 27% więcej miejsc pracy na kilowatogodzinę niż elektrownie węglowe oraz 66% więcej niż te, wykorzystujące gaz ziemny[30]. Dodatkowo właściciele ziemi, na której powstaje inwestycja maja do wyboru albo otrzymywanie miesięcznej zapłaty za dzierżawę gruntu albo otrzymanie udziałów w inwestycji. Zatem zyski trafiają do większej części społeczeństwa niż to ma miejsce w energetyce dużych korporacji energetycznych. Inwestycje takie, gdy tylko zaczynają działać są opodatkowywane przynosząc dodatkowe zyski dla lokalnych społeczności.
Społeczne
[edytuj | edytuj kod]Środkowy zachód oraz Wielka Równina w Stanach Zjednoczonych są idealne do wykorzystywania przez społeczne elektrownie wiatrowe, w związku z ich wysoką podatnością na susze. Elektrownie wykorzystujące paliwa kopalne zużywają duże ilości wody do celów chłodniczych, co jest krzywdzące dla społeczności lokalnych, gdy panuje susza. Turbiny wiatrowe nie zużywają wody, w związku z ich niewielką produkcją ciepła w czasie generowania prądu elektrycznego. Elektrownie wiatrowe dodają prąd do sieci elektrycznych co zmniejsza zapotrzebowanie na ropę lokalnych społeczności, w szczególności do produkcję energii elektrycznej. Ogólnie społeczna energia wiatrowa może zmniejszyć zależność społeczności od ropy, jednak w związku z subsydiami, może znacząco wpłynąć na wzrost kosztów korzystania z elektryczności.
Środowiskowe
[edytuj | edytuj kod]W porównaniu do wpływu środowiskowego tradycyjnych źródeł energii, wpływ energii wiatrowych jest relatywnie niewielki[32]. Energia wiatrowa nie zużywa jakiegokolwiek paliwa oraz nie powoduje zanieczyszczeń powietrza, w przeciwieństwie do kopalnych źródeł energii. Energia zużyta do wyprodukowania i transportu materiałów jest równa tej wiatrowej nowo wyprodukowanej w ciągu zaledwie kilku miesięcy. Mimo że farma wiatrowa może zajmować ogromny obszar ziemi, wiele sposobów wykorzystania ziemi takich, jak np. rolnictwo nie jest w tym wypadku wykluczone, poza tylko małymi obszarami fundamentów turbiny i wykorzystywanych na infrastrukturę, których użycie nie jest możliwe[33].
Istnieją również raporty, mówiące o wskaźniku śmiertelności ptaków i nietoperzy, przy turbinach wiatrowych podobnie jak raporty dotyczące innych sztucznych konstrukcji. Skala wpływu środowiskowego może[34] lub nie[35] być istotna, w zależności od okoliczności. Ochrona i zmniejszanie ofiar wśród dzikich zwierząt, oraz ochrona torfowisk[36], wpływa na lokalizacje i wykorzystywanie turbin wiatrowych i jest przedmiotem analizy w ocenie oddziaływania na środowisko. Istnieją również anegdotyczne raporty dotyczące negatywnego efektu hałasu na ludzi, którzy żyją bardzo blisko turbin wiatrowych. Zrecenzowane badania generalnie nie potwierdzają takich przypuszczeń[37]. Ekonomiczne Turbiny wiatrowe mogą mieć negatywny wpływ na turystykę w społecznościach, które czerpią korzyści ze swojego okolicznego krajobrazu poprzez przyciąganie turystów. Wiele osób ocenia turbiny wiatrowe, jako nieatrakcyjne i może być zniechęcone do odwiedzania danego regionu w związku z występowaniem wiatraków[38]. Istnieje również możliwość, że turbiny wiatrowe mogą obniżyć wartość nieruchomości w okolicznym obszarze. Obniżka taka nie występuje jednak za każdym razem[39].
Zielony Instytut wskazuje na skutki społeczne, gospodarcze i ekologiczne wdrażania społecznej energetyki odnawialnej w kampanii informacyjno-promocyjnej „Demokracja energetyczna”[40].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Community Wind Power Benefits: Local communities get a piece of the action. Greeneconomypost.com. [dostęp 2010-12-25].
- ↑ a b Victorian community goes it alone on wind farm ABC News, lipiec 25, 2008.
- ↑ Pukwis Community Wind Park. www.ontario-sea.org. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ Community-Owned Wind Development in Germany, Denmark, and the Netherlands, Paul Gipe, Wind Works, published 1996. dostęp 2007-06-21
- ↑ Middelgrunden Wind Turbine Co-operative. middelgrunden.dk. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-17)]., Copenhagen Environment and Energy Office, published 2001. dostęp 2007-06-21.
- ↑ [1] Danish Island Is Energy Self-Sufficient 4 kwietnia 2007
- ↑ [2] CBS news 2007/03/08
- ↑ Samsø Energy Academy. Energiakademiet.dk. [dostęp 2010-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-11)].
- ↑ Stefan Gsänger. Community Power Empowers Discovery Channel.
- ↑ Community Wind Farms[martwy link]
- ↑ Tildy Bayar: Community Wind Arrives Stateside. Renewable Energy World. [dostęp 2012-07-05].
- ↑ Dutch Farmers Ready For Wind Energy. Renewableenergyworld.com, 2008-10-31. [dostęp 2010-12-25].
- ↑ Ed Mayo. The communities taking renewable energy into their own hands. „The Guardian”, 6 stycznia 2012.
- ↑ http://www.oti.globalwatchonline.com/online_pdfs/36247MR.pdf?pubpdfdload=05%2F592
- ↑ Let's Talk Renewables. HIE. [dostęp 2008-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-07)].
- ↑ Green Energy press release. greenenergy.uk.com, 26 stycznia 2005. [dostęp 2007-02-01].
- ↑ Energy4All: Informacja prasowa, 5 grudnia, 2005, Westmill Wind Farm Celebrates Success of Public Share Launch.
- ↑ Energy4All: Informacja prasowa, 1 lutego, 2008. Fresh Wind Farm.
- ↑ Westmill Wind Farm. Westmill Co-op. [dostęp 2008-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-15)].
- ↑ HICEC. (2006) Highlands and Islands Community Energy Company Annual Review. Inverness. [3].
- ↑ "About Us" Community Energy Scotland. Dostęp 11 lipca 2011.
- ↑ Findhorn Ecovillage. Ecovillagefindhorn.com. [dostęp 2010-12-25].
- ↑ Welcome to National Wind. Nationalwind.com. [dostęp 2010-12-25].
- ↑ Little Rock Wind To Develop Utility-Scale, Community Wind Farms. Renewableenergyworld.com, 2009-03-18. [dostęp 2010-12-25].
- ↑ Tildy Bayar: Community Wind Arrives Stateside. Renewable Energy World, 5 czerwca 2012.
- ↑ Goodhue Wind To Develop 78-MW Community Wind Project. Renewableenergyworld.com, 2008-10-29. [dostęp 2010-12-25].
- ↑ nationalwind.com - Ce site est en vente! - Portail d'informations [online], www.nationalwind.com [dostęp 2017-11-20] .
- ↑ Ramona Du Houx: Fox Islands Electric Cooperative — a model for community wind. Maineinsights.com. [dostęp 2010-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-14)].
- ↑ Community Wind Power. Greenchipstocks.com. [dostęp 2010-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-03)].
- ↑ Wind Power: Economic Development for Rural Communities [PDF] [online] [dostęp 2010-12-25] .
- ↑ Erin Buller: Capturing the wind. Uinta County Herald, 11 lipca 2008. [dostęp 2008-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 lipca 2008)]."The animals don't care at all. We find cows and antelope napping in the shade of the turbines." – Mike Cadieux, site manager, Wyoming Wind Farm
- ↑ Energia wiatrowa: fakty i mity. [dostęp 2013-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-22)].
- ↑ FAQ. Wind Measurement International. [dostęp 2013-04-20].
- ↑ Juliet Eilperin, Steven Mufson. Renewable Energy's Environmental Paradox. „The Washington Post”, 16 kwietnia 2009. [dostęp 2009-04-17].
- ↑ Wind farms. Royal Society for the Protection of Birds, 14 września 2005. [dostęp 2012-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 października 2007)].
- ↑ Richard Lindsay: WIND FARMS AND BLANKET PEAT The Bog Slide of 16 October 2003 at Derrybrien, Co. Galway, Ireland. The Derrybrien Development Cooperatve Ltd, October 2004. [dostęp 2009-05-20].
- ↑ W. David Colby, Robert Dobie, Geoff Leventhall, David M. Lipscomb, Robert J. McCunney, Michael T. Seilo, Bo Søndergaard. "Wind Turbine Sound and Health Effects: An Expert Panel Review", Canadian Wind Energy Association, December 2009.
- ↑ Economic impacts of wind farms on Scottish tourism: report - gov.scot [online], scotland.gov.uk [dostęp 2024-04-25] (ang.).
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-14)].
- ↑ Kampania "Demokracja energetyczna"