Stanisława Centnerszwerowa
| Data i miejsce urodzenia |
1889 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1943 |
| Dziedzina sztuki |
malarstwo |
Stanisława Centnerszwerowa, z domu Reicher[1] (ur. 1889 w Warszawie, zm. 1943 w Białymstoku) – polska malarka pochodzenia żydowskiego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się w 1889 roku w Warszawie[2], w inteligenckiej rodzinie[3]. Kształciła się w prywatnej szkole Adolfa Edwarda Hersteina w Warszawie[4], a następnie przebywała w Paryżu, gdzie uczyła się malarstwa u Henri-Jean Guillaume Martina i Émileʼa Renarda[2][4][5]. W tym okresie poznała dzieła Paula Gauguina, Vincenta van Gogha czy Mauriceʼa Utrillo[5]. W latach 1911 i 1912 wystawiała prace na Paryskim Salonie Niezależnych, brała także udział w polskiej wystawie w Barcelonie[4], gdzie jej prace pokazano wraz z twórczością takich artystów, jak Olga Boznańska, Leopold Gottlieb, Mela Muter czy Józef Pankiewicz[5]. Owocem jej licznych podróży po Europie były szkice architektoniczne[2][4] i pejzaże[4].
Około 1912 roku powróciła do Warszawy[2][4]. Wraz z takimi postaciami, jak Henryk Berlewi, Władysław Wajntraub czy Henryk Gotlib, należała do grona najwybitniejszych artystów pochodzenia żydowskiego swojej generacji[6] i z czasem ugruntowała mocną pozycję w świecie artystycznym Warszawy[7]. W 1913 roku wzięła udział w wystawie zbiorowej Stowarzyszenia Artystów Plastyków „Młoda Sztuka” i w drugiej wystawie artystów żydowskich[5]. Od kolejnego roku często wystawiała prace w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych[5], wielokrotnie uczestniczyła także w wystawach Instytutu Propagandy Sztuki[8]. Jej pierwsza wystawa indywidualna miała miejsce w 1924 roku[9]. Należała do nielicznej grupy kobiet, które miały ekspozycję indywidualną w Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych[10]. Udzielała się w Komitecie do spraw Sztuki Żydowskiej, nadzorowała część aspektów działu graficznego na V Żydowskiej Wystawie Sztuki[11].
W swoim malarstwie czerpała z różnych nowoczesnych nurtów artystycznych, zaczynając od postimpresjonizmu francuskiego[2]. Z początkiem lat 20. w jej twórczości pojawiły się elementy formizmu, jednak później skupiła się na metodach oddania światła w pejzażach o jasnej, ciepłej tonacji[12]. Jej prace zaczęły cechować się wyrazistą fakturą, uzyskiwaną poprzez nakładanie farby szpachtlą[8], a kompozycje nabrały cech syntetyzmu[2]. Należała do takich grup artystycznych jak żydowskie artystyczne Zrzeszenie „Muza” (1919) czy tzw. Grupa Pięciu (1933), potem Grupa Siedmiu (1937)[8]. Michał Weinzieher stwierdził, iż „wybitna kultura malarska, duża wiedza oraz subtelne wyczucie faktury i koloru wyróżniają zawsze obrazy artystki”[8], o jej pracach pisała również Paulina Appenszlak na łamach „Ewy”[13].
Po wybuchu II wojny światowej znalazła się z mężem Maksymilianem[a] i córką w Białymstoku, od 1941 roku mieszkała w miejskim getcie[9], gdzie zginęła podczas akcji likwidacyjnej[2].
Prace Centnerszwerowej znajdują się w zbiorach m.in. Muzeum Sztuki w Łodzi i Żydowskiego Instytutu Historycznego[14].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jerzy Malinowski w Malarstwie i rzeźbie Żydów Polskich w XIX i XX wieku podaje, iż mężem był Jerzy Centnerszwer.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Malinowski 2000 ↓, s. 230.
- ↑ a b c d e f g Magdalena Tarnowska, Centnerszwerowa Stanisława (Stefania), [w:] Polski Słownik Judaistyczny [online] [dostęp 2023-04-03] (pol.).
- ↑ Malinowski 2000 ↓, s. 230–231.
- ↑ a b c d e f Tomalska 2015 ↓, s. 500.
- ↑ a b c d e Malinowski 2000 ↓, s. 231.
- ↑ Malinowski 2000 ↓, s. 226.
- ↑ Piątkowska 2021 ↓, s. 206.
- ↑ a b c d Malinowski 2000 ↓, s. 232.
- ↑ a b Tomalska 2015 ↓, s. 501.
- ↑ Piątkowska 2021 ↓, s. 194–195.
- ↑ Piątkowska 2021 ↓, s. 179.
- ↑ Malinowski 2000 ↓, s. 231–232.
- ↑ Piątkowska 2021 ↓, s. 191.
- ↑ Tomalska 2015 ↓, s. 502.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Malinowski: Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX wieku. T. I: Kobieta żydowska. Warszawa: PWN, 2000. ISBN 83-01-13178-0.
- Renata Piątkowska. Artystki i miłośniczki sztuki – kobiety w żydowskim życiu artystycznym międzywojennej Warszawy. W kręgu Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych. „Studia Judaica”. 1 (47), 2021. ISSN 2450-0100.
- Joanna Tomalska: Żydowskie artystki w Białymstoku. W: Żydzi wschodniej Polski. Anna Janicka, Jarosław Ławski, Barbara Olech (red.). T. III: Kobieta żydowska. Białystok: 2015. ISBN 978-83-933030-3-8.