Stara Synagoga w Przemyślu
 Zniszczona przez Niemców Stara Synagoga | |
| Państwo | |
|---|---|
| Budulec |
murowana |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Data zburzenia | |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
Położenie na mapie Przemyśla  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
 49°47′00,6″N 22°46′16,7″E/49,783500 22,771300
| |
Stara Synagoga w Przemyślu – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Przemyślu przy ulicy Jagiellońskiej 33, w centrum dawnej dzielnicy żydowskiej. Przez około 350 lat była centrum duchowym, socjalnym oraz edukacyjnym przemyskich Żydów.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Synagoga została zbudowana w latach 1592-1594 na miejscu najstarszej przemyskiej bożnicy. Zezwolenie na jej budowę bożnicy wydał biskup przemyski Wawrzyniec Goślicki. Synagoga była usytuowana wewnątrz miasta tuż przy murach obronnych, do których pierwotnie przylegała. Pracami budowlanymi kierował Andreas Bononiusz, włoski architekt oraz budowniczy fortyfikacji[1].
W 1746 studenci jezuiccy dokonali napadu na dzielnicę żydowską, rabując domy tam znajdujące się. Obrabowali i zniszczyli również wnętrze starej synagogi. Największej profanacji dokonano na Aron ha-kodesz, który legł w gruzach oraz na zwojach Tory, które podarto i następnie porozrzucano po ulicach. Zniszczeniu uległo również większą część archiwum, które zawierały bezcenne dokumenty oraz akty gminy żydowskiej. Tylko niewielka część cudem ocalała. W związku z pogromem dokonanym w 1746, zakon Jezuitów wypłacił rekompensatę w postaci 15 000 polskich Guldenów, za które naprawiono wyrządzone szkody.
W latach 1910-1914 synagoga została odrestaurowana pod kierunkiem architekta Tadeusza Mokłowskiego[2]. W 1934 bożnica została wpisana do rejestru zabytków. Podczas II wojny światowej została uszkodzona podczas walk. W 1941 zniszczeń dopełnili hitlerowcy, wysadzając bimę w powietrze[1].
W 1956, ówczesne władze miasta nakazały rozebrać ruiny synagogi, mimo sprzeciwu konserwatora zabytków, który miał w planach odbudowanie zabytku. Obecnie na miejscu synagogi znajduje się pusty plac, na którym parkują samochody.
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Murowana synagoga została wzniesiona na planie prostokąta w stylu renesansowym. Pierwotnie jedynym pomieszczeniem była prostokątna sala główna, w której na ścianach znajdowały się malowidła o wysokiej wartości artystycznej z 1840. Przedstawiały one m.in. sceny biblijne, krajobrazy, inskrypcje i modlitwy hebrajskie oraz zwierzęta.
Na środku znajdowały się cztery kolumny zwieńczonymi korynckimi głowicami, między którymi znajdowała się bima. Na wschodniej ścianie znajdował się skromny, renesansowy Aron ha-kodesz, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem, podparty czterema kolumienkami.
W późniejszych latach do synagogi dobudowano szereg przybudówek, czego efektem końcowym była skomplikowana bryła budynku. W częściach dobudowanych znajdowały się: jesziwa, sala do studiowania Tory, dwie sale modlitwy i siedziba minjanu krawców . Podczas restauracji w 1910, dodano renesansową, grzebieniową attykę od strony ulicy Jagiellońskiej[3]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Stara Synagoga w Przemyślu na portalu Wirtualny Sztetl
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Maria Piechotka i Kazimierz Piechotka: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 201-205, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
- ↑ Starożytna synagoga w Przemyślu Nowości Illustrowane 1913 nr 28 s.8-9 [1]
- ↑ WIZUALIZACJA PRZEDWOJENNEJ ZABUDOWY DZIELNICY ŻYDOWSKIEJ W PRZEMYŚLU. yadda.icm.edu.pl. [dostęp 2023-03-08].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Muzeum Narodowe Ziemie Przemyskiej (Hrsg.): Tajemnice placu Berka Joselewicza w Przemyślu. Rezultaty badań archeologicznych w rejonie „żydowskiego miasta“ (Katalog wystawy). Przemyśl 2006, ISBN 83-921500-9-0.
