Stela 1 z La Mojarra
Stela 1 z La Mojarra – odkryta w 1986 roku wapienna stela z okresu epi-olmeckiego, pokryta inskrypcją stanowiącą jeden z najstarszych znanych przykładów użycia pisma na obszarze Mezoameryki[1][2][3]. Jest to także jeden z najdłuższych tekstów prekolumbijskich zachowanych do współczesności. Inskrypcję zapisano tzw. pismem epi-olmeckim, którego odczytanie wzbudza wśród badaczy kontrowersje.
Datowana na późną fazę okresu preklasycznego stela ma 2 m wysokości i 1,4 m szerokości[1]. Odkryta została w wodach rzeki Acula w pobliżu wsi La Mojarra, w południowo-wschodniej części meksykańskiego stanu Veracruz, około 20 kilometrów od wybrzeża Zatoki Meksykańskiej[1][2][3]. Ze względu na okoliczności jej odnalezienia kontekst archeologiczny pozostaje niejasny[1]. Wiadomo, że pierwotnie stała na granicy pastwiska należącego do lokalnego rancza, później jednak osunęła się i stoczyła do rzeki. W listopadzie 1986 roku przypadkowo natknął się na nią robotnik zajmujący się załadunkiem łodzi. Zagadkowy kamień wyciągnięto z rzeki i przetransportowano do Muzeum Antropologii w Xalapie[4]. W 1988 roku student, któremu zlecono oczyszczenie steli odkrył, że na jej powierzchni wyryty jest relief figuralny wraz z inskrypcją hieroglificzną[2].
George Stuart opublikował precyzyjny odrys steli, dzięki czemu wielu epigrafików z całego świata mogło zacząć pracę nad odszyfrowaniem pisma użytego do jej zapisu. Kolejni dyrektorzy muzeum uważali jednak tekst wyryty w kamieniu za współczesne fałszerstwo, przez co znalezisko trzymane było przez wiele lat w magazynie, a dostęp do niego był utrudniany lub wręcz uniemożliwiany. W 1993 roku Terrence Kaufman i John Justeson mogli studiować kamień przez dłuższy czas, jednak zabroniono im wnosić do magazynu jakichkolwiek urządzeń umożliwiających stworzenie reprodukcji, a nawet papieru czy ołówka. Innym badaczom w ogóle zabroniono wejść do magazynu, w którym stela była przechowywana. Sytuacja zmieniła się w 1995 roku, wraz z objęciem szefostwa placówki przez Sarę Ladrón de Guevara, która wystawiła stelę na widok publiczny[4].
Na steli znajduje się starannie wykonany relief, przedstawiający ukazanego z profilu władcę w bogatym stroju[1][2], trzymającego w dłoniach przedmiot przypominający kwiat[5]. Postać otacza długa inskrypcja hieroglificzna pisana tzw. pismem epi-olmeckim, w której zapisano dwie daty w długiej rachubie, odpowiadające latom 143 i 156 n.e. w kalendarzu gregoriańskim[2]. Inskrypcja zawiera przeszło 400 glifów (niektóre źródła podają liczbę 465 glifów ułożonych w 21 kolumn tekstu[3]), co czyni z niej jeden z najdłuższych pojedynczych tekstów rdzennych mieszkańców Ameryki epoki prekolumbijskiej[5]. Dodatkowo na bocznej ścianie steli zidentyfikowano 35 glifów, a na przeciwległej pozostałości glifów zatarte przez czas[4].
Odczyt inskrypcji jest niepewny. Amerykańscy lingwiści Terrence Kaufman i John Justeson wysunęli hipotezę, że jest to wyryta we wczesnej formie języka mixe-zoque relacja z życia i czynów sportretowanego na steli lokalnego władcy. Pogląd ten nie spotkał się jednak z powszechną akceptacją i jest podważany przez znaczną część badaczy[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Walter R. T. Witschey, Clifford T. Brown: Historical Dictionary of Mesoamerica. Lanham: Scarecrow Press, 2012, s. 179. ISBN 978-0-8108-7167-0.
- ↑ a b c d e f Justyna Olko: Meksyk przed konkwistą. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010, s. 347. ISBN 978-83-06-03237-6.
- ↑ a b c Lo 2012 ↓, § 1-15.
- ↑ a b c Pérez de Lara i Justeson 2006 ↓, s. 9-10.
- ↑ a b Smart 2004 ↓, § 1-14.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lawrence Lo, Epi-Olmec [online], Ancient Scripts, 2012 [dostęp 2017-05-28].
- Jorge Pérez de Lara, John Justeson, Photographic Documentation of Monuments with Epi-Olmec Script/Imagery [online], Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies, Inc., 2006 [dostęp 2017-07-31] (ang.).
- Michael Smart, Mesoamerican relic provides new clues to mysterious ancient writing system, „Brigham Young University”, 8 stycznia 2004 [dostęp 2017-05-27] (ang.).