Synagoga Wielka w Lubomlu
 Fot. Szymon Zajczyk | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec |
murowana |
| Data zburzenia | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
 51°13′25,00″N 24°01′58,01″E/51,223611 24,032781
| |
Synagoga Wielka w Lubomlu, także Synagoga w Lubomli (ukr. Велика синагога) – nieistniejąca, murowana synagoga w Lubomlu, która została rozebrana w 1947 roku.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W Lubomlu znajdowała się jedna z najstarszych gmin żydowskich na Wołyniu[1], o której pierwsze wzmianki pochodzą z ostatnich dekad XIV wieku[2]. Pierwsza bożnica powstała tu ok. 1510[3][4], lub w 1521 roku[4], wg Marii i Kazimierza Piechotków murowana synagoga powstała na jej miejscu w drugiej poł. XVII w. lub na początku XVIII w.[1] Budynek mieścił się na rogu współczesnych ulic Włodzimierskiej i Zawalnej[3]. W ciągu wieków przeszedł kilka przebudów, takich jak dostawienie do korpusu dodatkowego, niskiego budynku[1].
W 1918 roku bożnica znalazła się na znaczku jako symbol miasta[3], którego ponad 90% mieszkańców było pochodzenia żydowskiego[2]. W okresie międzywojennym przeprowadzono jej remont generalny, który m.in. uwzględnił otynkowanie elewacji oraz restaurację i przebudowę dachu[1]. Synagoga przetrwała II wojnę światową, jednak została rozebrana w 1947 roku; uzyskane cegły wykorzystano do rozbudowy lokalnej infrastruktury[3].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Renesansowa[5] synagoga była kamiennym, murowanym budynkiem o cechach obronnych[3]. Jej bryła główna, o grubych ścianach z cegły podpartych w rogach późniejszymi, masywnymi podporami[1], została zbudowana na planie prostokąta[3]. Do sali głównej przylegał od strony północnej babiniec, zaś od strony zachodniej niski budynek, który najpewniej przeznaczono na cheder oraz izbę dla kahału, może także na mieszkanie dla rabina[1]. Dwuspadowy dach częściowo zakrywała[1] renesansowa attyka[3], której gzyms ozdobiony był fryzem arkadowym o zaokrąglonych narożnikach[1]. Ściany zostały podzielone lizenami na trzy części, w których znajdywały się wnęki z wysokimi, przesklepionymi półkoliście oknami, z wyjątkiem ściany wschodniej, w której na środku, pomiędzy dwoma wysokimi oknami, znajdowało się okno okrągłe[1].
Nad wejściem z sieni do sali głównej umieszczono dwa hebrajskie cytaty z Biblii[4]. Na środku samej sali, o wymiarach 16 x 16 m w świetle ścian, znajdywały się cztery słupy tworzące bimę[1]. Na ścianach sali znajdywały się freski przedstawiające motywy roślinne, zwierzęce oraz instrumenty muzyczne[3]. Schody prowadzące do aron ha-kodesza, który składał się z dwóch kondygnacji z nadstawą, zabezpieczała żelazna bramka zwieńczona dwoma lwami trzymającymi koronę[1]. Polichromowane, złocone zdobienie aron ha-kodesza pochodziło prawdopodobnie z XVIII w.[1]
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Widok ze strony północno-zachodniej, fot. Szymon Zajczyk -
Portal z sieni do sali głównej, fot. Szymon Zajczyk -
Wnętrze synagogi, fot. Henryk Poddębski -
Aron ha-kodesz, fot. Szymon Zajczyk -
Znaczek z Lubomla przedstawiający synagogę
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l Lubomla, [w:] Maria Piechotka, Kazimierz Piechotka, Bramy nieba: bożnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa: Krupski i S-ka, 1999, s. 278–282, ISBN 978-83-86117-18-5.
- ↑ a b Luboml. Historia społeczności [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2023-08-29] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Synagoga Wielka w Lubomlu (wuł. Zawalśka 26) [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ a b c Luboml - przewodnik - Shtetl Routes - Teatr NN [online], shtetlroutes.eu [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ Zabytki i miejsca historyczne na Wołyniu, „Niepodległość i Pamięć”, 27, 2008, s. 501.