Sztuka rzeźbienia krzyży

Sztuka rzeźbienia krzyży na Litwie (lit. Kryždirbystė) – element rozpowszechnionej tradycji wyrobu krzyży i kapliczek związanej z religią katolicką; sztuka ta sięga korzeniami do tradycji pogańskiej związanej z kultem Drzewa Świata^[1].

W 2001 roku sztuka rzeźbienia krzyży została proklamowana Arcydziełem Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, a w 2008 roku wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO^[2].

Krzyże

Krzyże stawiane są na cmentarzach, na poboczach dróg wjazdowych do wiosek, skrzyżowaniach, przy lasach i polach, rzekach i jeziorach, koło domów i przy kościołach, a także w celu upamiętnienia ważnych wydarzeń^[3].

Krzyże, o wysokości od 1 do 5 metrów, wykonywane są z drewna dębowego, nie tylko ze względu na jego wytrzymałość, ale również z uwagi na miejsce dębu w pogańskich wierzeniach – dąb uznawano za święte drzewo, przeznaczone dla kultu bóstw^[4]. Krzyże rzeźbione w kwiatowe lub geometryczne wzory, często zwieńczone są małym daszkiem i zdobione małymi figurkami, najczęściej Chrystusa i różnych świętych^[5]^[3]. Wybierane są postaci świętych ważnych w codziennym życiu wiernych. Przy rzekach i jeziorach krzyże zdobią figury Jana Nepomucena – patrona mostów i tonących, orędownika podczas powodzi albo Jana Chrzciciela. Przy polach umiejscawiane są figury św. Izydora, koło budynków inwentarskich – figury św. Jerzego. Domów strzegą kapliczki z figurami św. Rocha (chroni przed chorobami), sw. Floriana i św. Agaty (chronią przed pożarem), św. Antoniego (pomaga odnaleźć zgubione rzeczy) i św. Józefa (opiekuje się rodziną)^[3].

Pod krzyżami wierni zostawiają dary dziękczynne i w intencji powodzenia różnych przedsięwzięć: jedzenie, różańce i pieniądze (z reguły przy krzyżach i kapliczkach, którym przypisywane są właściwości cudowne); kolorowe wstążki (np. w intencji bezpiecznej podróży, z okazji wesela), krzyże opasywane są też fartuchami (symbolizującymi płodność – w intencji poczęcia potomstwa)^[6].

Krzyże i kapliczki są święcone przez księży – te jeszcze niepoświęcone oznaczane są małymi gałązkami lub słomą – i się ich nie usuwa^[7].

Z uwagi na powszechność krzyży w krajobrazie, Litwa nazywana jest krajem krzyży^[8]^[9].

Historia

Tradycja rzeźbienia krzyży rozwinęła się najprawdopodobniej po chrystianizacji Litwy w XV wieku (Litwa przyjęła chrześcijaństwo w 1387 roku, a Żmudź w 1413^[10])^[5]. W okresie podporządkowania rosyjskiemu kościołowi prawosławnemu w XIX wieku, a później podczas rządów sowieckich, krzyże te stały się symbolami litewskiej tożsamości religijnej i narodowej^[11].

Według dokumentów przesłanych UNESCO w kontekście wpisu na listę niematerialnego dziedzictwa, w 2001 roku na terytorium Litwy było około trzystu aktywnych rzeźbiarzy (za aktywnych uważa się takich, którzy stworzyli ponad 10 krzyży)^[12].

Przypisy

↑ Michael Strmiska: Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives. ABC-CLIO, 2005, s. 254–255. ISBN 978-1-85109-608-4. [dostęp 2014-04-27].
↑ UNESCO ICH: Cross-crafting and its symbolism. [dostęp 2013-11-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 5. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 13. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ ^a ^b J. Gordon Melton: The Encyclopedia of Religious Phenomena. Visible Ink Press, 2007, s. 147. ISBN 978-1-57859-209-8. [dostęp 2014-04-27].
↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 6. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 7. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 4. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ Kevin O'Connor: Culture and Customs of the Baltic States. Greenwood Publishing Group, 2006, s. 230. ISBN 978-0-313-33125-1. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 8. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 10. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 1. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

Zobacz też

Góra Krzyży

Linki zewnętrzne

Nerijus Adomaitis: Lithuania cross-makers keep tradition alive. Reuters, 2008-05-28. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[Strmiska2005-1] Michael Strmiska: Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives. ABC-CLIO, 2005, s. 254–255. ISBN 978-1-85109-608-4. [dostęp 2014-04-27].

[litwa1-2] UNESCO ICH: Cross-crafting and its symbolism. [dostęp 2013-11-18]. (ang.).

[formUNESCO5-3] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 5. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[formUNESCO13-4] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 13. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[Metlon147-5] J. Gordon Melton: The Encyclopedia of Religious Phenomena. Visible Ink Press, 2007, s. 147. ISBN 978-1-57859-209-8. [dostęp 2014-04-27].

[formUNESCO6-6] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 6. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[formUNESCO7-7] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 7. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[formUNESCO4-8] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 4. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[Oconnor230-9] Kevin O'Connor: Culture and Customs of the Baltic States. Greenwood Publishing Group, 2006, s. 230. ISBN 978-0-313-33125-1. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[formUNESCO8-10] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 8. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[formUNESCO10-11] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 10. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[formUNESCO1-12] LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 1. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]