Jan Nepomucen
prezbiter męczennik | |
![]() | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Czczony przez | |
Beatyfikacja |
1721 |
Kanonizacja |
19 marca 1729 |
Wspomnienie | |
Atrybuty |
klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most, pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd, woda, zamek |
Patron |
jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy, tonących oraz orędownikiem podczas powodzi i mostów |
Szczególne miejsca kultu |
Jan Nepomucen (ur. ok. 1350 w Pomuku, obecnie Nepomuk, zm. 20 marca 1393 w Pradze) – duchowny, kanonik, wikariusz generalny archidiecezji praskiej, męczennik i święty Kościoła katolickiego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Około 1380 przyjął święcenia kapłańskie i został kanonikiem przy katedrze św. Wita, Wacława i Wojciecha na Hradczanach. Studiował prawo kanoniczne w Pradze i Padwie. Następnie piastował godność kanonika kolegiaty praskiej św. Idziego, a w 1389 mianowany został wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego Jana z Jenštejnu.
W związku z zatargiem między królem Czech Wacławem IV a arcybiskupem, reprezentujący metropolitę Jan Nepomucen popadł w niełaskę władcy. Bezpośrednią przyczyną było niezgodne z wolą króla zatwierdzenie opata dla klasztoru benedyktynów(cz.) w Kladrubach[potrzebny przypis].
W 1393 Jan Nepomucen został uwięziony i poddany torturom. Następnie zrzucono go z mostu Karola do rzeki Wełtawy. Ta scena jest przedstawiona na przykład na płaskorzeźbie umieszczonej na ołtarzu Jana Nepomucena w bazylice św. Mikołaja z Miry w Bochni, przydrożnej figurze w Aleksandrowicach czy w obrazie okiennym w Kaplicy Św. Jana Nepomucena (1738) w Pałacu w Sarnach. Jego zwłoki złożono w starym kościele Świętego Krzyża, położonym w pobliżu rzeki[1]. Z czasem przeniesiono je do grobowca w praskiej katedrze Św. Wita na Hradczanach. W latach 1733-1736 w południowym ramieniu obejścia (ambitu) wzniesiono mu srebrny nagrobek - dzieło wiedeńskiego złotnika Josepha Würtha[2].
Według tradycji po otwarciu krypty świętego przed kanonizacją w 1719 okazało się, że jego zwłoki mają nienaruszony język[potrzebny przypis]. Takie przedstawienie autopsji ma związek z promowaną w czasie starań o beatyfikację i kanonizację wersją męczeństwa, które miało być wynikiem zachowania tajemnicy spowiedzi. Kapłan miał nie chcieć zdradzić królowi tajemnicy spowiedzi jego małżonki, Zofii Bawarskiej (król podejrzewał żonę o niewierność)[3]. W rzeczywistości Jan nie był spowiednikiem królowej i nie pełnił żadnych funkcji na dworze.
Kult[edytuj | edytuj kod]
Kult św. Jana Nepomucena rozwijali głównie jezuici, rozprzestrzenił się on na ościenne kraje, trafił między innymi do Polski, Austrii i Niemiec.
Jan Nepomucen został beatyfikowany w 1721 roku przez Innocentego XIII, a kanonizowany 19 marca 1729 przez Benedykta XIII. Już wcześniej uchodził za nieformalnego patrona Czech, a jego kult rozprzestrzenił się na sąsiednie ziemie, zwłaszcza Śląsk.
Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 21 maja[1].
Ikonografia[edytuj | edytuj kod]
W ikonografii święty przedstawiany jest w stroju kapłańskim, w sutannie, rokiecie, birecie. W ręku palma męczeńska; krucyfiks, niekiedy trzyma palec na ustach, symbol zachowanej tajemnicy spowiedzi.
Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most (z którego został zrzucony), pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd (w środku napis tacui – milczałem), woda, zamek[1].
Patronat[edytuj | edytuj kod]
Jest patronem jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów.
Według tradycji ludowej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą. Dlatego figury Jana Nepomucena (nepomuki) można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach w sąsiedztwie mostów, rzek, ale również na placach publicznych i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg[1].
Pomniki[edytuj | edytuj kod]
- Zobacz też kategorię:
Pierwszą figurą Jana Nepomucena jest pomnik w Pradze, na moście Karola, z którego miał zostać zrzucony. Wokół jego głowy pojawiło się pięć gwiazd (symbolizujących pięć cnót męczeńskich), tworzących aureolę, która ponoć miała ukazać się w miejscu wrzucenia go do rzeki. Pomnik ten ustalił kanon dla ikonografii, kolejne przedstawienie opierały się na pomniku praskim. W 1724 roku figura św. Jana Nepomucena stanęła w Wodzisławiu Śląskim[4]. We wsi Chochołów koło Zakopanego znajduje się figura Jana Nepomucena upamiętniająca powstanie chochołowskie z 1846 roku[5]. Figura Jana Nepomucena znajduje się także w Kostuchnie, dzielnicy Katowic, postawiona w 1892 roku[6]. Kapliczka z figurą Jana Nepomucena znajduje się w Sokołowie Podlaskim przy ulicy Siedleckiej nad rzeczką Cetynią. Figura św. Jana Nepomucena na Służewie w Warszawie upamiętnia współpracę Służewa z Rządem Narodowym Romualda Traugutta podczas powstania styczniowego[7]. W Namysłowie przy rondzie św. Jana Nepomucena znajduje się kapliczka z rzeźbą świętego[potrzebny przypis]. Na rynku w Lublińcu stoi figura św. Jana Nepomucena; jest widoczna również na starych przedwojennych fotografiach i kartkach pocztowych[potrzebny przypis].
Galeria wybranych pomników[edytuj | edytuj kod]
Posąg św. Jana Nepomucena na moście gotyckim w Kłodzku
Pomnik św. Jana Nepomucena w Bühlertann
Figura w Boguszynie
Figura w Gorzanowie
Figura św. Jana Nepomucena na moście św. Jana w Lądku-Zdroju
Figura św. Jana Nepomucena w Ścinawce Średniej
Figura w Wilkanowie
Figura św. Jana Nepomucena w Stroniu Śląskim
Figura św. Jana Nepomucena w Bolesławowie
Zrzucenie z mostu. Fragment figury św. Jana Nepomucena w Aleksandrowicach
Figura w Nowej Łomnicy
Figura w Świdnicy
Figura w Szczytnej
Figura w Wojborzu
Pomnik w Żelaźnie
Figura w Mostowicach
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d ILG: Czytelnia: 21 maja - św. Jan Nepomucen, brewiarz.pl [dostęp 2022-02-10] .
- ↑ Karel Plicka, Emanuel Poche: Proházky Prahou. Fotografický průvodce městem, Orbis, Praha 1976, s. 42
- ↑ Święty Jan Nepomucen – Nepomucen [dostęp 2022-02-10] (pol.).
- ↑ Wodzisław Śląski – Kapliczka z figurą Jana Nepomucena.. Atrakcje turystyczne Wodzisławia Śląskiego. Ciekawe miejsca Wodzisławia Śląskiego, Polska Niezwykła [dostęp 2019-10-29] .
- ↑ Zofia Stecka – Chochołów, Wydawnictwo Tatrzańskie, Zakopane, 1991, s. 27.
- ↑ Jacek Kuczowic: Górnośląskie krzyże i kapliczki Katowice – figury wolnostojące. [dostęp 2015-12-20].
- ↑ Figura św. Jana Nepomucena na Służewie w Warszawie.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Strona Bractwa Nepomuckiego – stowarzyszenia miłośników Nepomuków, m.in. katalogującego polskie i zagraniczne przedstawienia Jana Nepomucena
- Św. Jan Nepomucen na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 29.04.2010]
- Zofia Stecka – Chochołów, Wydawnictwo Tatrzańskie, Zakopane, 1991.