Teleskop Einsteina
| Organizacja | |
|---|---|
| Organizacja |
Europejskie Obserwatorium Grawitacyjne (European Gravitational Observatory) |
| Lokalizacja |
euroregion Moza-Ren, Sardynia albo Łużyce |
| Rozpoczęcie budowy |
planowane na 2028 lub później |
| Typ |
detektor fal grawitacyjnych (interferometr) |
| Strona internetowa | |
Teleskop Einsteina – proponowany europejski podziemny detektor fal grawitacyjnych trzeciej generacji[1][2].
30 czerwca 2021 Teleskop Einsteina został wpisany na zaktualizowaną Europejską Mapę Drogową Infrastruktury Badawczej 2021[2][3]. Początek budowy Teleskopu Einsteina jest planowany najwcześniej na 2028[4], a początek obserwacji na 2035. Planowany czas działania detektora to 50 lat[5]. Lokalizacja budowy zostanie wybrana z pomiędzy trzech propozycji - kandydatami są euroregion Moza-Ren[6], Sardynia[7] oraz Łużyce[8].
Teleskop Einsteina umożliwi obserwację zlewania się (koalescencji) czarnych dziur w obiekty o tzw. masie pośredniej. Pomoże też rzucić światło na zagadnienia ciemnej materii i ciemnej energii[9].
Teleskop Einsteina umożliwi wykrywanie fal grawitacyjnych pochodzących z odległych regionów Wszechświata, w tym o przesunięciach ku czerwieni o wartościach tak dużych jak 100. Umożliwi to zbadanie okresu w historii Wszechświata sprzed uformowania pierwszej generacji gwiazd[10].
Innym projektem naukowym podobnym do Teleskopu Einsteina jest planowane amerykańskie obserwatorium o nazwie Cosmic Explorer[9].
Teleskop Einsteina będzie miał kształt trójkąta równobocznego o boku długości 10 km. Teleskop będzie się składał z trzech detektorów, a każdy z nich będzie parą interferometrów. Jeden interferometr z każdej pary będzie odpowiadać za detekcję w niskich częstościach, a drugi - w wysokich. Interferometr dla niskich częstości będzie chłodzony do temperatury 10-20 K, podczas gdy ten dla wysokich częstości będzie pracował w temperaturze pokojowej. W detektorze będą panować warunki próżni. Teleskop Einsteina zastosuje techniki znane z detektorów Advanced LIGO oraz Virgo. Teleskop będzie przetwarzać dane w czasie rzeczywistym, aby detekcję fali grawitacyjnej wykrywać na bieżąco. Takie rozwiązanie umożliwi uprawianie astronomii wieloaspektowej, gdzie dany obiekt astronomiczny jest obserwowany przez narzędzia różnego rodzaju[5].
Alternatywną możliwą konfiguracją Teleskopu Einsteina jest ta stosowana w obecnych detektorach fal grawitacyjnych, tzn. w kształcie litery L[11].
Przygotowania i wybór lokalizacji
[edytuj | edytuj kod]Euroregion Moza-Ren
[edytuj | edytuj kod]W marcu 2024 rozpoczęły się odwierty geologiczne w Euroregionie Moza-Ren mające na celu pomoc w wyborze lokalizacji konstrukcji teleskopu[12]. Przeprowadzane są badania geologiczne materiałów wydobytych z odwiertów w miejscowościach Hombourg i Aubel[13].
Uniwersytet Nauk Stosowanych w Zuyd we współpracy z instytucjami edukacyjnymi euroregionu Moza-Ren wystąpił z inicjatywą i otrzymał dofinansowanie na utworzenie Akademii Einsteina — ośrodka szkoleniowego dla przyszłych pracowników obsługi Teleskopu Einsteina[14].
Sardynia
[edytuj | edytuj kod]W miejscowości Sos Enattos na Sardynii rozpoczęto badania geologiczne z użyciem tomografii mionowej[15]. W międzyczasie, korzystając z faktu permanentnego braku aktywności sejsmicznej w Sos Enattos, rozpoczęto eksperyment Archimedes, którego celem jest zbadanie pewnych wniosków wypływających z ogólnej teorii względności (oddziaływania grawitacyjnego energii próżni oraz energii cieplnej)[16].
Łużyce
[edytuj | edytuj kod]Kandydatura Łużyc jest najświeższa — została ogłoszona w trakcie konferencji Einstein Telescope Annual Meeting[17], która odbyła się w Warszawie w dniach 12-15 listopada 2024[18]. W Łużycach ma również powstać Niemeckie Centrum Astrofizyki, które mogłoby zapewnić wsparcie w zakresie badań nad falami grawitacyjnymi[17][19].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Teleskop Einsteina pozwoli poznać "ciemną stronę" Wszechświata [online], Narodowe Centrum Badań Jądrowych, 6 lipca 2023 [dostęp 2024-03-28] (pol.).
- ↑ a b Teleskop Einsteina częścią mapy drogowej ESFRI 2021 [online], Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego, 2 lipca 2021 [dostęp 2024-03-28] (pol.).
- ↑ ESFRI announces the 11 new Research Infrastructures to be included in its Roadmap 2021 [online], European Strategy Forum on Research Infrastructures, 30 czerwca 2021 [dostęp 2024-03-28] (ang.).
- ↑ FAQ - Einstein Telescope. [dostęp 2024-04-02]. (ang.).
- ↑ a b Einstein Telescope: Science Case, Design Study and Feasibility Report [online], Einstein Telescope, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2024-03-29] (ang.).
- ↑ Einstein Telescope.
- ↑ Einstein Telescope Italia.
- ↑ Saxony also wants to build the Einstein Telescope. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
- ↑ a b Polska wśród krajów-założycieli konsorcjum projektu Einstein Telescope [online], Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk, 13 września 2020 [dostęp 2024-03-28] (pol.).
- ↑ Jo van den Brand, The proposed Einstein Telescope gravitational wave observatory gains ground [online], CERN, 16 czerwca 2022 [dostęp 2024-04-10] (ang.).
- ↑ Einstein Telescope [online] [dostęp 2025-02-27] (ang.).
- ↑ Kickoff of drilling campaign in Hombourg [online], 25 marca 2024.
- ↑ Discoveries at great depth. [dostęp 2024-07-19]. (ang.).
- ↑ Dutch government support for Einstein Academy to train professionals. [dostęp 2024-09-19]. (ang.).
- ↑ Gloria Nobile: Two muon detectors installed at Sos Enattos. [dostęp 2024-07-19]. (ang.).
- ↑ Gloria Nobile: Archimedes is in full swing: First test samples suspended on the balance. [dostęp 2024-08-09]. (ang.).
- ↑ a b Einstein Telescope [online] [dostęp 2024-12-20] (ang.).
- ↑ 3rd Einstein Telescope Annual Meeting: Nov. 12-15, 2024 [online] [dostęp 2024-12-20] (ang.).
- ↑ Lusatia Proposed Candidacy as Site for ET [online] [dostęp 2025-01-24] (ang.).