Wilżyna ciernista

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wilżyna ciernista
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

wilżyna

Gatunek

wilżyna ciernista

Nazwa systematyczna
Ononis spinosa L.
Sp. pl. 2:716. 1753
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Morfologia
Pokrój

Wilżyna ciernista (Ononis spinosa L.) – gatunek półkrzewu z rodziny bobowatych, występujący dość powszechnie w Europie i umiarkowanej strefie Azji. W Polsce jest rośliną rzadką, objętą ochroną.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Półkrzew o wysokości do 60 cm i nieprzyjemnym zapachu. Przeważnie nie wytwarza rozłogów.
Łodyga
Zdrewniała, rozgałęziona, wzniesiona, zazwyczaj ogruczolona i owłosiona, ze skróconymi pędami przekształconymi w ciernie (często dwudzielne). Często czerwono nabiegła.
Liście
Jedno i trójlistkowe z przylistkami. Listki owalne, tępo piłkowane, drobne. Listek środkowy na dłuższym ogonku i większy od bocznych. Przylistki jajowate[3].
Kwiaty
Grzbieciste motylkowe, ciemnoróżowe o długości 1–2 cm. Wyrastają zwykle po 1, rzadziej po 2–3 w kątach górnych liści. Mają tępy żagielek, nieco tylko dłuższy od skrzydełek i łódeczki. Kielich ogruczolony i rzadko owłosiony. Korona kwiatu ciemniej żyłkowana, różowa, rzadziej biała[3].
Owoc
Strąk zawierający przeważnie 1 nasiono.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Półkrzew, nanofanerofit, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września. Jest gatunkiem światłolubnym. Siedliskiem są słoneczne zbocza dolin i wąwozów, przydroża, suche łąki, skarpy i brzegi lasów. Przeważnie występuje w murawach kserotermicznych, rzadziej w piaskowych. Preferuje gleby suche o odczynie obojętnym lub zasadowym. Rośnie pojedynczo lub po kilkanaście do kilkudziesięciu osobników[3].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy objęty w Polsce częściową ochroną gatunkową w 1983 roku[4]. Status ochronny został utrzymany w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[5].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Wilżyna ciernista wykorzystywana jest jako roślina lecznicza.

  • Surowiec zielarski: Korzeń (Radix Ononidis)
  • Skład chemiczny:
    • olejek eteryczny do 0,2%,
    • spinozyn,
    • flawonoidy (m.in. ononina, dwuhydroononina, trifolizyryna i onospina),
    • trójterpeny (m.in. α- β- i γ-onoceryna oraz pochodne kwasu glicyryzynowego – bezpostaciowy ononid).
    • garbniki,
    • kwasy organiczne (np. cytrynowy),
    • żywice,
    • fitoaglutyniny,
    • pochodne kumaranochromanu,
    • sole mineralne.
  • Działanie: Dość silne działanie moczopędne, ułatwia wydalanie z organizmu mocznika, chlorków i różnych szkodliwych produktów przemiany materii. Przetwory z wilżyny słabo pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, w niewielkim stopniu hamują drobne krwawienia z włosowatych naczyń przewodu pokarmowego, mają też słabe działanie przeciwzapalne, korzystne w leczeniu żylaków odbytu.
  • Zbiór i suszenie: Jesienią lub wczesną wiosną wykopuje się korzenie, myje i suszy w suszarni ogrzewanej w temperaturze do 45 °C.

Systematyka i nomenklatura[edytuj | edytuj kod]

Synonimy:

  • Ononis legitima Delarbre,
  • Ononis campestris Koch et Ziz,
  • Ononis repens L. subsp. spinosa (L.) Greuter,
  • Ononis arvensis L. subsp. spinosa (L.) Ehrh.

Wyróżnia się dwa podgatunki[6]:

  • Ononis spinosa L. subsp. antiquorum (L.) Arcang.
  • Ononis spinosa L. subsp. spinosa – podgatunek typowy.

Do gatunku włączana bywa także wilżyna rozłogowa (O. repens) w randze podgatunku O. spinosa subsp. procurrens (Wallr.) Briq. (1913).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 193, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  6. ↑ Ononis spinosa L. w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • A. Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1989. ISBN 83-202-0472-0.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wilżyna_ciernista&oldid=65947260”