Złuda (powieść)
| Autor |
Carmen Laforet |
|---|---|
| Data powstania |
1944 |
| Wydanie oryginalne | |
| Język |
hiszpański |
Złuda (oryg. hiszp. Nada) – powieść hiszpańskiej pisarki Carmen Laforet[1] z 1944 roku.
Debiutancki utwór 23-letniej autorki, dzięki któremu stała się pierwszą laureatką Premio Nadal.
Zarys fabuły
[edytuj | edytuj kod]18-letnia Andrea wraca po latach do Barcelony, gdzie ma podjąć studia uniwersyteckie. Wchodzi w niezwykłe środowisko starego domu przy ul. Aribau, poznając swą dotąd bliżej nieznaną a nietypową rodzinę ze strony matki (surową ciotkę Angustias, ekscentrycznych wujów Juana i Romana, niekonwencjonalną szwagierkę Glorię i zagubioną wśród nich babcię) wraz z groteskową służącą Antonią. W miejscu, gdzie otacza ją rozchwiana i obskurna „atmosfera ludzi i mebli z nieprawdziwego zdarzenia”, odkrywa wśród nich pustkę intelektualną, stykając się z dziwnymi sprawami z ich przeszłości, jak również z biedą i niedostatkiem, które jej bliskim towarzyszą na co dzień. Równocześnie zbiera też gorzkie doświadczenia obracając się w całkiem odmiennym środowisku ludzi młodych – kolegów i koleżanek z uczelni, zamożniejszych i lepiej usytuowanych życiowo od niej. Wobec nieudanych kontaktów ze studenckimi kolegami, szczególnego znaczenia nabiera dla niej związek z podziwianą przyjaciółką Eną; ich przyjaźń zostaje jednak wystawiona na próbę wskutek skrytego i niejasnego związku Eny z wujem Andrei – Romanem. Po zerwaniu tej toksycznej zależności dochodzi jednak do rodzinnej tragedii – śmierci Romana. Rozbita psychicznie, zawiedziona i pozbawiona złudzeń, bohaterka nie jest w stanie dojść do siebie. Gdy przyjaciółka stwarza jej możliwość wyjazdu – bez żalu porzuca dom babki, opuszczając Barcelonę.
Cechy utworu
[edytuj | edytuj kod]
Była to jedna z pierwszych powieści lat 40. ukazująca oblicze powojennej frankistowskiej Hiszpanii, z miejsca bardzo życzliwie przyjęta przez krytykę i czytelników. Ujęta w formie pamiętnika studentki, w sposób prosty i bezpośredni przedstawiała wycinek ówczesnej rzeczywistości hiszpańskiej. Zawartość jej stanowi „pełna goryczy wiwisekcja społeczeństwa napiętnowanego śladami bratobójczego konfliktu 1936-39, na przykładzie barcelońskiej rodziny[2]. „Dziwny, niesamowity wręcz światek rodziny mieszczańskiej (...) skupia wszelkie kompleksy, nie zaspokojone ambicje i sprzeczności, jakie wojna wydobyła na jaw w psychice tych ludzi, a powojenna nędza i głód wyolbrzymiły do rozmiarów bez mała patologicznych. Obraz tego środowiska jest tym bardziej jaskrawy, że widziany oczyma wrażliwej, młodej dziewczyny, której ponura rzeczywistość grozi zniszczeniem marzeń i młodzieńczego entuzjazmu, a zarazem zmusza do buntu przeciw marazmowi i obłudzie otoczenia”[3].
Zarazem powieść ta – powstała pod wyraźnym wpływem egzystencjalizmu – ma częściowo charakter autobiograficzny, oparta na młodzieńczych przeżyciach samej autorki, która po zakończeniu wojny domowej przybyła z Wysp Kanaryjskich do swej barcelońskiej rodziny, jako dorastająca dziewczyna stykając się tam z wieloma sprawami, o których dotąd nie miała pojęcia[4]. Ważna postać Eny ma swój pierwowzór w polskiej przyjaciółce autorki – Karolinie Babeckiej, z którą Laforet zetknęła się podczas wspólnych studiów uniwersyteckich[5]. Był to kolejny utwór prozy hiszpańskiej powstały w stylistycznym nurcie tzw. tremendyzmu.
Wpływ i odbiór
[edytuj | edytuj kod]Po Rodzinie Paskala Duarte bardziej dojrzałego literacko Camilo José Celi, powieść młodej pisarki stanowiła dla odbiorców kolejny dysonans w literaturze ówczesnej Hiszpanii. Na gruncie literackiego egzystencjalizmu porównywana z także debiutancką powieścią J.D. Salingera Buszujący w zbożu (The Catcher in the Rye, 1951), „Złuda okazała się wielkim objawieniem powojennej prozy hiszpańskiej i jedną z najlepszych współczesnych powieści hiszpańskich”[6], podobnie ukazując poszukiwanie tożsamości przez dorastającą młodzież w okresie powojennym. Prosta i bezpretensjonalna, zyskała niezwykłą popularność dzięki potoczystej narracji oraz zawartym w niej wyważonym akcentom politycznym i egzystencjalnym[7], z brutalnym realizmem ukazując powojenne spustoszenie psychiczno-moralne oraz utratę wiary we wszystkie dotychczasowe wartości[8].
Natomiast krytyka lewicowa (komunistyczna) akcentowała właśnie polityczne tło utworu i jego ukrytą antyfrankistowską wymowę, uznając, iż jest to „widziany oczami człowieka nowego wewnętrzny świat pokolenia «zwycięzców» z ich pustką moralną i ideową. Wyjaśnia to również sukces powieści, która wyrażała skryte, rzeczywiste odczucia współczesnych i trafniej od oficjalnej powieści optymistycznej odpowiadała psychologicznemu klimatowi kraju”[9].
Obecnie uważa się, iż wraz ze wspomnianą powieścią C.J. Celi, Złuda wniosła istotny wkład w odnowę ówczesnej literatury hiszpańskiej. Na liście opiniotwórczego dziennika „El Mundo” znalazła się wśród 100 najlepszych, powstałych na świecie w języku hiszpańskim (kastylijskim) powieści XX wieku[10]. W 1947 została przeniesiona na ekran przez hiszpańskiego reżysera Edgara Neville jako film pod tym samym tytułem[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kolejne polskie wydanie tej powieści ukazało się w wydawnictwie „Świat Książki”-Bertelsmann Media, Warszawa 2007.
- ↑ Wielka encyklopedia PWN, Warszawa 2003, t. 15, s. 228.
- ↑ Nota Od redakcji w wydaniu z 1962 r., s. 5.
- ↑ „...Nie jest powieścią w ścisłym rozumieniu autobiograficzną, jednak stanowi owoc doświadczeń autorki z trzech lat spędzonych w Barcelonie” (Cristina González Caizán w Za żelazną kurtyną. Podróż do Polski w 1967 roku, Warszawa 2012, s. 16).
- ↑ Potwierdza to córka pisarki – Cristina González Caizán (Za żelazną kurtyną, dz. cyt., s. 16n).
- ↑ Za żelazną kurtyną, dz. cyt., s. 18.
- ↑ Encyclopædia Britannica t. 7 (edycja XV, 2010), s. 98.
- ↑ Słownik pisarzy świata, Kraków 2008, s. 469.
- ↑ Юрий П. Уваров, Современный испанский роман, Москва 1968, s. 26.
- ↑ „El Mundo” 13.01.2001 (Lista completa de las 100 mejores novelas).
- ↑ „The Guardian” 05.03.2004 (Obituary).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Carmen Laforet: Złuda (przekład Kaliny Wojciechowskiej). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Iskry", 1962