Zasada językowa: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
dr. |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 8: | Linia 8: | ||
Zasady językowe istnieją całkowicie niezależnie od istnienia [[regulacja językowa|regulacji językowej]]<ref>{{cytuj |redaktor = [[Barbara Kryżan-Stanojević]] |tytuł = Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma |autor = [[Mate Kapović]]; [[Anđel Starčević]]; Daliborka Sarić |rozdział = [https://www.bib.irb.hr/834104 O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj] |wydawca = Srednja Europa |miejsce = Zagrzeb |data = 2016 |isbn = 9789537963477 |język = hr |s=57}}</ref>. Występują w każdym języku i [[dialekt|dialekcie]]<ref>{{cytuj |autor=William Delaney O’Grady, Michael Dobrovolsky, Francis Katamba |tytuł=Contemporary linguistics: an introduction |data=1996 |wydawca=Longman |s=5, 9–11 |isbn=9780582246911 |url= http://books.google.com/books?id=djhsAAAAIAAJ |język=en}}</ref>, również w [[języki prymitywne|językach ludów „prymitywnych”]]<ref>{{Cytuj |autor = [[Jozef Mistrík]] |tytuł = [[Encyklopédia jazykovedy]] |data = 1993 |isbn = 978-80-215-0250-5 |wydawca = Obzor |s = 7 |url = https://books.google.com/books?id=wExiAAAAMAAJ |język = sk}}</ref>. Lingwistyczne znaczenie terminu „zasada” różni się zatem od ujęcia tradycyjnego, gdzie jako zasady pojmuje się reguły normatywne, promujące lub dezaprobujące pewne formy językowe (na podstawie ich zgodności np. z [[język standardowy|językiem standardowym]]){{odn|Crystal|2008|s=421}}<ref>{{Cytuj |autor = Clayton Valli; Ceil Lucas |tytuł = Linguistics of American Sign Language: An Introduction |data = 2000|isbn = 9781563680977 |wydawca = Gallaudet University Press |url = http://books.google.com/books?id=mfS3GlTLAUMC |s=223–225 |język = en}}</ref>. W rozumieniu językoznawstwa zasady to wzorce kierujące praktyką językową, formułowane w zgodzie z poczuciem (grupy) native speakerów, nie zaś zewnętrznie narzucane zalecenia preskryptywne{{odn|Crystal|2008|s=421}}<ref name="Trask">{{Cytuj |autor = [[Larry Trask|Robert Lawrence Trask]] |tytuł = Language and Linguistics: The Key Concepts |data = 2007 |isbn = 9780415413596 |wydawca = Taylor & Francis |s = 247 |url = https://books.google.com/books?id=PHt-gNzagikC |język = en}}</ref>{{odn|Chisholm|1981|s=4}}<ref>{{Cytuj |autor = Adrian Akmajian; Richard A. Demer; Ann K. Farmer; Robert M. Harnish |tytuł = Linguistics: An Introduction to Language and Communication |data = 2001 |isbn = 9780262511230 |wydawca = MIT Press |url = http://books.google.com/books?id=gPbQyRdnM18C |s=7|język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Neprimjeren opis jezika |autor=[[Snježana Kordić]] |numer=II-1 |data=2009 |czasopismo=Znakovi i poruke |s=107 |issn=1840-3239 |język=hr |url=https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3432886}}</ref>. |
Zasady językowe istnieją całkowicie niezależnie od istnienia [[regulacja językowa|regulacji językowej]]<ref>{{cytuj |redaktor = [[Barbara Kryżan-Stanojević]] |tytuł = Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma |autor = [[Mate Kapović]]; [[Anđel Starčević]]; Daliborka Sarić |rozdział = [https://www.bib.irb.hr/834104 O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj] |wydawca = Srednja Europa |miejsce = Zagrzeb |data = 2016 |isbn = 9789537963477 |język = hr |s=57}}</ref>. Występują w każdym języku i [[dialekt|dialekcie]]<ref>{{cytuj |autor=William Delaney O’Grady, Michael Dobrovolsky, Francis Katamba |tytuł=Contemporary linguistics: an introduction |data=1996 |wydawca=Longman |s=5, 9–11 |isbn=9780582246911 |url= http://books.google.com/books?id=djhsAAAAIAAJ |język=en}}</ref>, również w [[języki prymitywne|językach ludów „prymitywnych”]]<ref>{{Cytuj |autor = [[Jozef Mistrík]] |tytuł = [[Encyklopédia jazykovedy]] |data = 1993 |isbn = 978-80-215-0250-5 |wydawca = Obzor |s = 7 |url = https://books.google.com/books?id=wExiAAAAMAAJ |język = sk}}</ref>. Lingwistyczne znaczenie terminu „zasada” różni się zatem od ujęcia tradycyjnego, gdzie jako zasady pojmuje się reguły normatywne, promujące lub dezaprobujące pewne formy językowe (na podstawie ich zgodności np. z [[język standardowy|językiem standardowym]]){{odn|Crystal|2008|s=421}}<ref>{{Cytuj |autor = Clayton Valli; Ceil Lucas |tytuł = Linguistics of American Sign Language: An Introduction |data = 2000|isbn = 9781563680977 |wydawca = Gallaudet University Press |url = http://books.google.com/books?id=mfS3GlTLAUMC |s=223–225 |język = en}}</ref>. W rozumieniu językoznawstwa zasady to wzorce kierujące praktyką językową, formułowane w zgodzie z poczuciem (grupy) native speakerów, nie zaś zewnętrznie narzucane zalecenia preskryptywne{{odn|Crystal|2008|s=421}}<ref name="Trask">{{Cytuj |autor = [[Larry Trask|Robert Lawrence Trask]] |tytuł = Language and Linguistics: The Key Concepts |data = 2007 |isbn = 9780415413596 |wydawca = Taylor & Francis |s = 247 |url = https://books.google.com/books?id=PHt-gNzagikC |język = en}}</ref>{{odn|Chisholm|1981|s=4}}<ref>{{Cytuj |autor = Adrian Akmajian; Richard A. Demer; Ann K. Farmer; Robert M. Harnish |tytuł = Linguistics: An Introduction to Language and Communication |data = 2001 |isbn = 9780262511230 |wydawca = MIT Press |url = http://books.google.com/books?id=gPbQyRdnM18C |s=7|język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Neprimjeren opis jezika |autor=[[Snježana Kordić]] |numer=II-1 |data=2009 |czasopismo=Znakovi i poruke |s=107 |issn=1840-3239 |język=hr |url=https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3432886}}</ref>. |
||
Zasady językowe mają charakter zmienny – zmieniają się wraz ze zmianami zachowań użytkowników języka<ref>{{Cytuj |autor = Annalisa Coliva, Paolo Leonardi, Sebastiano Moruzzi |tytuł = Eva Picardi on Language, Analysis and History |data = 2018-09-06 |data dostępu = 2021-12-27 |isbn = 978-3-319-95777-7 |wydawca = Springer |s = 339 |url = https://books.google.pl/books?id=6ExtDwAAQBAJ&pg=PA338 |język = en}}</ref>. Ponadto zasada językowa może dotyczyć zarówno całokształtu języka, jak i odnosić się do pewnej jego odmiany<ref>{{Cytuj |autor = Andrea Ender, Adrian Leemann, Bernhard Wälchli |tytuł = Methods in Contemporary Linguistics |data = 2012 |isbn = 9783110275681 |wydawca = Walter de Gruyter |url = http://books.google.com/books?id=cf8YDeYvBuQC |s=95 |język = en}}</ref>. Przepisy normatywne bywają natomiast odwzierciedleniem zasad dialektu o wyższym poważaniu społecznym, a w niektórych przypadkach całkowicie odbiegają od naturalnych reguł języka, przyswajanych w procesie akwizycji<ref>{{Cytuj |autor = Kristin Denham; Anne Lobeck |tytuł = Linguistics for Everyone: An Introduction |data = 2009 |isbn = 9781413015898 |wydawca = Cengage Learning |url = https://books.google.com/books?id=n0KVSvqvZKYC |s=10–11 |język = en}}</ref>. |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
Wersja z 19:06, 27 gru 2021
Zasada językowa, reguła językowa – w językoznawstwie (zwłaszcza w gramatyce generatywnej) formalne sformułowanie zależności między jednostkami lub strukturami językowymi[1], wyniesione z badań rzeczywistych wzorców języka[2][3]. Reguły generatywne stanowią nie tylko opis zaobserwowanych zjawisk, ale również predyktywne przedstawienie hipotetycznej relacji między zdaniami, które może być odniesione do całego systemu językowego i odzwierciedla kompetencję posiadaną przez native speakera – rodzimego użytkownika języka. W ujęciu klasycznym gramatykę postrzega się jako zespół prawideł umożliwiających tworzenie gramatycznych wypowiedzeń. Prawidła te można kategoryzować ze względu na płaszczyzny gramatyczne, w których występują (np. „reguły składniowe”, „reguły fonologiczne”)[1].
Zasady gramatyczne mają charakter rygorystyczny: ich naruszenie prowadzi do jednoznacznej niepoprawności bądź niedopuszczalności wyrażenia (np. „wysoka stół”). Przy naruszeniu zasad semantycznych (leksykalnych) mówi się zaś często o niezrozumiałości wyrażenia (np. „metalowa zawiść”). Reguły semantyczne dopuszczają pewną dozę dowolności, m.in. ze względu na powszechność zjawiska metaforyzacji[4].
Zasady a normatywność
Typowi użytkownicy języka zwykle nie uświadamiają sobie kształtu zasad językowych, ani nie potrafią sprawnie ich formułować[5]. Każda osoba jest jednak w stanie wydawać intuicyjne sądy na temat gramatyczności wypowiedzeń, czyli określać różne wyrażenia jako gramatyczne lub niegramatyczne, kierując się posiadaną znajomością systemu językowego[6].
Zasady językowe istnieją całkowicie niezależnie od istnienia regulacji językowej[7]. Występują w każdym języku i dialekcie[8], również w językach ludów „prymitywnych”[9]. Lingwistyczne znaczenie terminu „zasada” różni się zatem od ujęcia tradycyjnego, gdzie jako zasady pojmuje się reguły normatywne, promujące lub dezaprobujące pewne formy językowe (na podstawie ich zgodności np. z językiem standardowym)[1][10]. W rozumieniu językoznawstwa zasady to wzorce kierujące praktyką językową, formułowane w zgodzie z poczuciem (grupy) native speakerów, nie zaś zewnętrznie narzucane zalecenia preskryptywne[1][3][11][12][13].
Zasady językowe mają charakter zmienny – zmieniają się wraz ze zmianami zachowań użytkowników języka[14]. Ponadto zasada językowa może dotyczyć zarówno całokształtu języka, jak i odnosić się do pewnej jego odmiany[15]. Przepisy normatywne bywają natomiast odwzierciedleniem zasad dialektu o wyższym poważaniu społecznym, a w niektórych przypadkach całkowicie odbiegają od naturalnych reguł języka, przyswajanych w procesie akwizycji[16].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d Crystal 2008 ↓, s. 421.
- ↑ Edward Finegan, Language: Its Structure and Use, Cengage Learning, 2014, s. 8–9, ISBN 978-1-285-05245-8 (ang.).
- ↑ a b Robert Lawrence Trask, Language and Linguistics: The Key Concepts, Taylor & Francis, 2007, s. 247, ISBN 978-0-415-41359-6 (ang.).
- ↑ František Čermák, Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praga 2011, s. 89, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746 (cz.).
- ↑ Andrew Brook, Robert J. Stainton, Knowledge and Mind: A Philosophical Introduction, MIT Press, 2001, s. 37–38, ISBN 978-0-262-26164-7 (ang.).
- ↑ Anne Lobeck, Kristin Denham, Navigating English Grammar: A Guide to Analyzing Real Language, John Wiley & Sons, 2013, s. 15, ISBN 978-1-118-34023-3 (ang.).
- ↑ Mate Kapović, Anđel Starčević, Daliborka Sarić, O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj, [w:] Barbara Kryżan-Stanojević (red.), Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma, Zagrzeb: Srednja Europa, 2016, s. 57, ISBN 978-953-7963-47-7 (chorw.).
- ↑ William Delaney O’Grady, Michael Dobrovolsky, Francis Katamba, Contemporary linguistics: an introduction, Longman, 1996, s. 5, 9–11, ISBN 978-0-582-24691-1 (ang.).
- ↑ Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, Obzor, 1993, s. 7, ISBN 978-80-215-0250-5 (słow.).
- ↑ Clayton Valli, Ceil Lucas, Linguistics of American Sign Language: An Introduction, Gallaudet University Press, 2000, s. 223–225, ISBN 978-1-56368-097-7 (ang.).
- ↑ Chisholm 1981 ↓, s. 4.
- ↑ Adrian Akmajian i inni, Linguistics: An Introduction to Language and Communication, MIT Press, 2001, s. 7, ISBN 978-0-262-51123-0 (ang.).
- ↑ Snježana Kordić, Neprimjeren opis jezika, „Znakovi i poruke” (II-1), 2009, s. 107, ISSN 1840-3239 (chorw.).
- ↑ Annalisa Coliva, Paolo Leonardi, Sebastiano Moruzzi, Eva Picardi on Language, Analysis and History, Springer, 6 września 2018, s. 339, ISBN 978-3-319-95777-7 [dostęp 2021-12-27] (ang.).
- ↑ Andrea Ender, Adrian Leemann, Bernhard Wälchli, Methods in Contemporary Linguistics, Walter de Gruyter, 2012, s. 95, ISBN 978-3-11-027568-1 (ang.).
- ↑ Kristin Denham, Anne Lobeck, Linguistics for Everyone: An Introduction, Cengage Learning, 2009, s. 10–11, ISBN 978-1-4130-1589-8 (ang.).
Bibliografia
- David Crystal, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, wyd. 6, Blackwell Publishing, 2008, ISBN 978-1-4051-5296-9 (ang.).
- William Chisholm, Elements of English linguistics, Longman Publishing Group, 1981, ISBN 978-0-582-28080-9 (ang.).