Inkwizytorzy Marchii Trewizańskiej
Lista inkwizytorów działających na obszarze prowincji inkwizytorskiej Marchii Trewizańskiej od połowy XIII wieku aż do utworzenia w 1542 tzw. inkwizycji rzymskiej. Prowincja ta obejmowała północnowschodnie Włochy, od jeziora Garda na zachodzie po Friuli na wschodzie oraz diecezję trydencką na północy. Została utworzona przez papieża Innocentego IV w 1254[1]. Jej obszar w XV wieku prawie w całości znalazł się pod kontrolą Republiki Wenecji.
Na wspomnianym obszarze pierwsi inkwizytorzy zostali mianowani prawdopodobnie w czerwcu 1251. Zostali nimi dominikanie Vincenzo da Milano i Jan z Vercelli[2]. Jednakże trzy lata później Innocenty IV, dokonując podziału Włoch na prowincje inkwizytorskie, zadecydował, że w Marchii Trewizańskiej, podobnie jak w Toskanii, Romanii, Umbrii i Lacjum, funkcje inkwizytorskie pełnić będą inkwizytorzy z zakonu franciszkanów. Władze zakonu franciszkańskiego, tj. generał zakonu oraz lokalni prowincjałowie, uzyskali prawo mianowania i odwoływania inkwizytorów w tych prowincjach[3].
Pomimo że franciszkanie uzyskali powyższe przywileje już w 1254, najwcześniejsze wzmianki o franciszkańskich inkwizytorach w Marchii Trewizańskiej pochodzą dopiero z 1262. Może to być wprawdzie spowodowane niedostatkiem źródeł, niemniej, są przesłanki świadczące, że za czasu generalatu Jana z Parmy (1247–1257) władze zakonne franciszkanów były niechętne podejmowaniu tego rodzaju zadań przez ich zakonników[4]. Jednak począwszy od roku 1262 franciszkanie aktywnie włączyli się w działalność inkwizycji i do końca XIII wieku udokumentowanych jest 21 inkwizytorów z tego zakonu działających w Marchii Trewizańskiej.
Na początku XIV wieku monopol franciszkanów na sprawowanie urzędu inkwizycji w Marchii Trewizańskiej został przełamany. W związku z oskarżeniami wobec inkwizytorów Bonisegna da Trento oraz Antonio da Padova o nadużycia finansowe 22 stycznia 1302 papież Bonifacy VIII wyłączył okręgi Padwy i Vicenzy spod jurysdykcji franciszkanów i przekazał je lombardzkim dominikanom[5]. Okręgi te nie zostały jednak przyłączone do dominikańskiej prowincji inkwizytorskiej Lombardii i Marchii Genueńskiej, lecz nadal były uważane za część prowincji Marchii Trewizańskiej[6]. Regulacja ta przetrwała 175 lat, gdyż 14 października 1477 papież Sykstus IV (sam wywodzący się z zakonu franciszkanów) zdecydował o przywróceniu tych okręgów franciszkanom[7].
W obecnym stanie badań trudno jednoznacznie stwierdzić, czy na obszarze tej prowincji wytworzył się jakiś w miarę trwały podział na okręgi inkwizytorskie. Trwały charakter miało z pewnością wyodrębnienie okręgów Padwy i Vicenzy, z uwagi na oddanie ich w ręce dominikanów. Z treści dokumentów papieża Grzegorza XI z 1373 i 1376 wynika, że tamtym okresie obszary prowincji podległe franciszkanom podzielone były na dwa główne okręgi: wschodni z głównym ośrodkiem w Wenecji i zachodni z głównym ośrodkiem w Weronie. W 1376 doprecyzowane zostały granice okręgu weneckiego; w jego skład weszły diecezje Castello, Grado, Akwilea i Jesolo[8]. Podział ten chyba jednak nie przetrwał zbyt długo, gdyż w latach 30. XV wieku wyznaczany był jeden inkwizytor dla Wenecji i całej Marchii Trewizańskiej[9]. W 1441 ponownie jednak mianowano w tej prowincji dwóch inkwizytorów[10]. W drugiej połowie XV wieku jednak najprawdopodobniej był tylko jeden inkwizytor na całą prowincję (oprócz okręgów dominikańskich), z główną siedzibą w Wenecji lub Weronie, a jedynie sporadycznie wyodrębniano jakieś pojedyncze diecezje, co zapewne wynikało z faktu, że praktycznie cała ta prowincja znalazła się w granicach Republiki Weneckiej. Na początku lat 70. XV wieku ówczesny inkwizytor Marchii Trewizańskiej miał jurysdykcję nad diecezjami Wenecji, Chioggii, Torcello, Trydentu, Belluno, Feltre, Adrii i Akwilei[11]. Kiedy w 1477 Sykstus IV przywrócił jurysdykcję franciszkanów nad Padwą i Vicenzą, władze tego zakonu początkowo nie mianowały dla nich oddzielnych inkwizytorów, lecz rozszerzyły na te okręgi kompetencje weneckiego inkwizytora Marco Pace da Lendinara[12]. W 1530 franciszkanin Angelo Testa został mianowany inkwizytorem z jurysdykcją nad diecezjami Wenecji, Akwilei, Chioggii, Padwy, Vicenzy, Werony, Trydentu, Torcello, Adrii, Feltre i Belluno[13].
W roku 1542 głównym ośrodkiem inkwizycji w Marchii Trewizańskiej była Wenecja. W ciągu kilku następnych lat średniowieczne struktury inkwizycyjne w Marchii Trewizańskiej zostały częściowo zreorganizowane i włączone w struktury nowo tworzonej inkwizycji rzymskiej[14].
Daty podawane w nawiasach wyznaczają okresy, w jakich poszczególni inkwizytorzy są poświadczeni źródłowo. Niekoniecznie pokrywają się one z rzeczywistym okresem sprawowania urzędu inkwizytorskiego. Z uwagi na braki w dokumentacji źródłowej katalog z pewnością nie jest kompletny[15].
Inkwizytorzy w Marchii Trewizańskiej przed 1254[edytuj | edytuj kod]
- Vincenzo da Milano OP (1251)[16]
- Jan z Vercelli OP (1251)[16]
Inkwizytorzy Marchii Trewizańskiej z zakonu franciszkanów (1262–1542)[edytuj | edytuj kod]
Okres 1262–1350[edytuj | edytuj kod]
- Florasio da Vicenza OFM (1262–1263)[17]
- Bartolomeo de Corradino OFM (1262–1269)[17]
- Rufino OFM (1263)[17]
- Nascimbene OFM (1269)[17]
- Timidio Spongati da Verona OFM (1273–1276)[17]
- Agostino OFM (1276)[17]
- Marco da Mantova OFM (1282)[17]
- Filippo Bonacolsi da Mantova OFM (1276–1289)[17]
- Alessio da Mantova OFM (1279–1281)[17]
- Bartolomeo Mascara da Padova OFM (1282–1286)[17][18]
- Francesco da Trissino OFM (1282–1290, 1295–1298)[17][19]
- Giuliano da Padova OFM (1289–1293)[17][20]
- Bonagiunta da Mantova OFM (1290–1292)[17][21]
- Alessandro Novella da Treviso OFM (1293–1294)[17]
- Antonio de Luca da Padova OFM (1293–1295)[17][19]
- Pietrobuono Brusemini da Padova OFM (1296–1298)[17][22]
- Costantino da Vicenza OFM (1297)[17]
- Dondedeo da Mantova OFM (1298)[17]
- Pietro da Bassano OFM (1298)[17][23]
- Bonisegna da Trento OFM (1298–1302)[17][24]
- Antonio da Padova OFM (1300–1302)[17][25]
- Pietro de Campolongo da Padova OFM (1303)[26]
- Aiulfo da Vicenza OFM (1304–1305)[17]
- Partenopeo da Padova OFM (1304–1316)[27]
- Paolino da Venezia OFM (1305–1307)[17][28]
- Petricino da Mantova OFM (1306–1310)[17][29]
- Ugo da Arqua OFM (1308)[17]
- Luchino di Como OFM, inkwizytor Werony (1310)
- Bertolino da Mantova OFM, inkwizytor Trydentu (1314)[30]
- Paolino da Milano OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1319)[31]
- Bompietro da Mantova OFM, inkwizytor Werony (1314-1316)[32]
- Giacomo Serra OFM (1322)[33]
- Bonagiunta da Vicenza OFM (1322–1327)[34]
- Donato da Padova OFM, inkwizytor Treviso (1326–1327)[35]
- Giovanni Rosselli OFM (1328)[36]
- Girolamo da Mantova OFM, inkwizytor Werony (1328)[37]
- Francesco da Chioggia OFM (1331)[30]
- Alberto da Bassano OFM, inkwizytor Wenecji, Marchii Trewizańskiej i Trydentu (1332–1336)[38]
- Tommaso Genarini da Verona OFM, inkwizytor Wenecji i Trydentu (1343)[39]
- Petrino OFM, inkwizytor metropolii Akwilei i Grado (?–1350)[40]
Okres 1350–1450[edytuj | edytuj kod]
- Michele da Pisa OFM, inkwizytor metropolii Akwilei i Grado (1350–1356)[41]
- Bonifazio da Conegliano OFM, inkwizytor Werony (?–1372)[42]
- Ludovico de S. Martino di Venezia OFM, inkwizytor Wenecji (1366–1376)[43]
- Niccolò Muzio OFM, inkwizytor Werony (1373–?)[42]
- Marco Longo di Venezia OFM, inkwizytor Marchii Trewizańskiej (1377)[44]
- Giovanni di Gemona OFM, inkwizytor Wenecji (1384–1404)[45]
- Niccolò Cornaro di S. Agnese da Venezia OFM, inkwizytor Marchii Trewizańskiej (1384–?)[46]
- Nicola Ferragatti da Bettona OFM, inkwizytor Wenecji (1404–1406)[47]
- Ludovico da Pirano OFM, inkwizytor w Treviso (1418–1419)[48]
- Manfreddino di Pontremoli OFM, inkwizytor Werony (1421)[37]
- Scolastico de Monte Alcino OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1433)[49]
- Luca Cioni OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1434)[50]
- Ludovico da Strassoldo OFM, inkwizytor Akwilei i Concordii (1434)[51]
- Pietro da Tolentino OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1440)[52]
- Girolamo da Assisi OFM, inkwizytor Wenecji (1441)[10]
- Lorenzo Giusti da Siena OFM, inkwizytor Marchii Trewizańskiej (1441)[53]
Okres 1450–1544[edytuj | edytuj kod]
- Antonio da Rovigo OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1453)[54]
- Battista da Faenza OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1455–1457)[55]
- Pietro da Foligno OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1457)[56]
- Giovanni Dacre Zanetto da Udine OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1460)[57]
- Dietale Biavarolo di Padova OFM, inkwizytor Wenecji (1465)[58]
- Giacomo Bonaccorsi OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1468)[59]
- Francesco Bolzanio OFM, inkwizytor Marchii Trewizańskiej oraz diecezji Wenecji, Chioggii, Torcello, Trydentu, Belluno, Feltre, Adrii i Akwilei (1471–1472)[11]
- Giovanni di Gemona OFM, inkwizytor w Marchii Trewizańskiej (1473–1475)[60]
- Marco Pace da Lendinara OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1479–1487)[12]
- Gabriele Bruni OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1484–1514)[61]
- Andrea da Vicenza OFM, inkwizytor Padwy i Vicenzy (1488)
- Martino da Lendinara OFM, inkwizytor diecezji Padwy (1489)[62]
- Francesco da Piove OFM, inkwizytor Padwy i Vicenzy (1490)
- Giovanni Francesco Inzegnerati OFM, inkwizytor Padwy i Vicenzy (1491)
- Giovanni da Silicia OFM, inkwizytor Padwy i Vicenzy (1492)
- Giorgio da Udine OFM, inkwizytor Marchii Trewizańskiej i patriarchatu Akwilei (1493–1499)[60]
- Francesco Piave della Zotta OFM, inkwizytor diecezji Padwy i Vicenzy (1490)
- Antonio Mazzuchello OFM, inkwizytor diecezji Padwy i Vicenzy (1496–1500)[63]
- Niccolò Grassetti da Padova OFM, inkwizytor Padwy i Vicenzy (1494–1496, 1500–1504)
- Pietro Balotta da Padova OFM, inkwizytor Padwy i Vicenzy (1504–1516)
- Piero Pisani OFM, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1514–1516)[64]
- Francesco Pisani OFMConv, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1516–1530)[65]
- Domenico da Verona OFMConv, inkwizytor diecezji Padwy (1520–1530?)
- Francesco Sorio da Vicenza OFMConv, inkwizytor diecezji Vicenzy (1521–1530?)[66]
- Martino Tomasi da Treviso OFMConv, inkwizytor Marchii Trewizańskiej (1526–1542?)[67]
- Angelo Testa da Venezia OFMConv, inkwizytor diecezji Wenecji, Akwilei, Chioggii, Padwy, Vicenzy, Werony, Trydentu, Torcello, Adrii, Feltre i Belluno (1530–1533?)[13]
- Paolo Ziani da Venezia OFMConv, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1533–1537)
- Girolamo Fanti da Lendinara OFMConv, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1537–1541)
- Paolo Filomello da Venezia OFMConv, inkwizytor Wenecji i Marchii Trewizańskiej (1541–1544)[68]
Inkwizytorzy dominikańscy Padwy i Vicenzy (1302–1477)[edytuj | edytuj kod]
Inkwizytorzy Padwy i Vicenzy (1302–1474)[edytuj | edytuj kod]
- Florio da Verona OP (1303–1307)[69]
- Benigno da Milano OP, koinkwizytor (1303–1304)[69]
- Gerardino da Reggio OP, koinkwizytor (1307)[69]
- Benvenuto Borghesini da Bologna OP (1317)[70]
- Andrea de Sasso OP (1327–1337?, 1339?–1344)[71]
- Andalo de Ogiano OP (1337–1339?)[72]
- Giovanni da Rimini OP (1384)
- Tommaso da Alessandria OP (1410–1411)
- Giovanni de Vilo da Vicenza OP (1411–1430)
- Antonio Azari da Parma OP (1433–1440)[73]
- Cristoforo da Vicenza OP (1467–1474)[74]
Inkwizytorzy Vicenzy (1474–1477)[edytuj | edytuj kod]
- Gioacchino Torriani da Venezia OP (1474–1475)[75]
- Clemente da Venezia OP (1475)[76]
- Gioacchino Torriani da Venezia OP [ponownie] (1475–1477)[75]
Inkwizytorzy Padwy (1474–1477)[edytuj | edytuj kod]
- Giacomo della Porta de’ Valenza da Ferrara OP (1474–1477)[77]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tavuzzi, s. 6; Del Col, s. 91-92.
- ↑ Lea, II, s. 250; Del Col, s. 92.
- ↑ Tavuzzi, s. 6; Del Col, s. 91-95, 345; Black, s. 5, 31.
- ↑ Del Col, s. 92-93.
- ↑ Lea, I, s. 477-478; Tavuzzi, s. 6; Del Col, s. 145.
- ↑ Tavuzzi, s. 21.
- ↑ Tavuzzi, s. 7.
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1347-1376, Rzym 1733, s. 330-331 (r. 1376 nr V-VII); Lea, II, s. 273.
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1418-1436, Rzym 1734, s. 215 (r. 1433 nr XV), s. 224 (r. 1434 nr IV); Lea, II, s. 274.
- ↑ a b Luke Wadding, Annales Minorum 1437-1447, Rzym 1734, s. 144 (r. 1441 nr XXXI).
- ↑ a b Florio Miari, Dizionario storico-artistico-letterario bellunese, Belluno 1843, s. 27.
- ↑ a b Ribetti, s. 652, 659, 660.
- ↑ a b Archivio Sartori, 1988, s. 430.
- ↑ Black, s. 31-33; Del Col, s. 289, 342 i nast.
- ↑ Skróty oznaczają: OP – dominikanin; OFM – franciszkanin
- ↑ a b Lea, II, s. 250.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Del Col, s. 94.
- ↑ E. Fontana, s. 196.
- ↑ a b E. Fontana, s. 184-185.
- ↑ E. Fontana, s. 240-241.
- ↑ E. Fontana, s. 203.
- ↑ E. Fontana, s. 231.
- ↑ E. Fontana, s. 227.
- ↑ E. Fontana, s. 198.
- ↑ E. Fontana, s. 188.
- ↑ E. Fontana, s. 228.
- ↑ E. Fontana, s. 205, 223.
- ↑ E. Fontana, s. 225.
- ↑ E. Fontana, s. 179.
- ↑ a b E. Fontana, s. 200.
- ↑ E. Fontana, s. 179, 221.
- ↑ E. Fontana, s. 201.
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1301-1322, Rzym 1733, s. 407 (r. 1322 nr LXX).
- ↑ E. Fontana, s. 201; Luke Wadding, Annales Minorum 1301-1322, Rzym 1733, s. 407 (r. 1322 nr LXX); Luke Wadding, Annales Minorum 1323-1346, Rzym 1733, s. 87 (r. 1328 nr XXII); E. Fontana, s. 201.
- ↑ E. Fontana, s. 205.
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1323-1346, Rzym 1733, s. 87 (r. 1328 nr XXII)
- ↑ a b Giuseppe Biancolini, Notizie storiche delle chiese di Verona, tom IV, Werona 1752, s. 648.
- ↑ E. Fontana, s. 180-181.
- ↑ E. Fontana, s. 206.
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1347-1376, Rzym 1733, s. 40-41 (r. 1350 nr IV).
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1347-1376, Rzym 1733, s. 40-41 (r. 1350 nr IV), 116 (r. 1356 nr XII).
- ↑ a b Luke Wadding, Annales Minorum 1347-1376, Rzym 1733, s. 277-279 (r. 1373 nr XV-XVII); DBI: LUDOVICO da Venezia (Ludovico Donati; Ludovicus de S. Martino de Venetiis).
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1347-1376, Rzym 1733, s. 277-279 (r. 1373 nr XV-XVII); E. Fontana, s. 217; DBI: LUDOVICO da Venezia (Ludovico Donati; Ludovicus de S. Martino de Venetiis).
- ↑ Archivio Sartori (1988), s. 385.
- ↑ Gian Giuseppe Liruti, Notizie delle vite ed oppere scritte da’ letterati del Friuli, t. 3, s. 312
- ↑ Elogio storico alle gesta del beato Odorico dell'ordine de' minori, s. 140.
- ↑ DBI: FERRAGATTI, Nicola.
- ↑ DBI: Ludovico da Pirano
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1418-1436, Rzym 1734, s. 215 (r. 1433 nr XV). Następnie inkwizytor Romanii (1437).
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1418-1436, Rzym 1734, s. 224 (r. 1434 nr IV).
- ↑ DBI: Ludovico da Strassoldo
- ↑ Giovanni Benadduci, Della signoria di Francesco Sforza nella Marca e peculiarmente in Tolentino, Tolentino 1892, s. 6; Orazio Civalli, Visita triennale di F. Orazio Civalli maceratese dell'ordine de' minori conventuali, s. 81.
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1437-1447, Rzym 1734, s. 144 (r. 1441 nr XXXI). Poprzednio inkwizytor w Sienie 1437-39.
- ↑ Grande illustrazione del Lombardo-Veneto, 5/2, s. 198; Archivio Sartori, 1988, s. 407.
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1448-1456, Rzym 1735, s. 300 (r. 1455 nr LXXXIX).
- ↑ Luke Wadding, Annales Minorum 1457-1471, Rzym 1735, s. 300 (r. 1455 nr LXXXIX). Poprzednio inkwizytor w Umbrii.
- ↑ Biografia serafica, s. 234; DBI: DACRE, Giovanni (Ioannes Utinensis, fra' Zanetto, Zanettino da Udine, Giovanni d'Acri); Gian Giuseppe Liruti, Notizie delle vite ed oppere scritte da’ letterati del Friuli, t. 3, s. 296.
- ↑ Archivio Sartori, 1988, s. 1303.
- ↑ Archivio Sartori, 1988, s. 415. Zmarł w 1511.
- ↑ a b Gian Giuseppe Liruti, Notizie delle vite ed oppere scritte da’ letterati del Friuli, t. 3, s. 311
- ↑ Archivio Sartori, 1988, s. 417, 425; I diarii di Marino Sanuto, t. XVIII, kol. 262.
- ↑ Bruno Nardi, Appunti intorno al medico e filosofo padovano Pietro Trapolin, [w:] Miscellanea in onore di Roberto Cessi, Edizioni di Storia e letteratura, Rzym 1958, s. 27.
- ↑ Archivio Sartori, 1988, s. 558; Studia Patavina, XI, s. 108.
- ↑ Archivio Sartori, 1988, s. 425; I diarii di Marino Sanuto, t. XVIII, kol. 262.
- ↑ Ribetti, s. 651, 659; I diarii di Marino Sanuto, t. XXVI, kol. 412, 436.
- ↑ Ribetti, s. 660.
- ↑ Archivio Sartori, 1988, s. 432-433.
- ↑ Del Col, s. 345.
- ↑ a b c FLORIO da Vicenza in "Dizionario Biografico" [online], www.treccani.it [dostęp 2017-11-18] (wł.).
- ↑ Alfonso D'Amato: I domenicani e l'Università di Bologna. Edizioni studio domenicano, 1988, s. 183.
- ↑ Filippo Zamboni, Gli Ezzelini, Dante e gli schiavi, ossia, Roma e la schiavitù personale domestica: Studi storici e letterari, Wiedeń 1870, s. 76-77.
- ↑ DBI: ANDALÒ, Andalò
- ↑ Ireneo Affi, Memorie degli scrittori e letterati Parmigiani, vol. II, Parma 1789, s. 162-163
- ↑ Tavuzzi, s. 223.
- ↑ a b Tavuzzi, s. 229-230.
- ↑ Tavuzzi, s. 221
- ↑ Tavuzzi, s. 228.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Christopher Black: The Italian Inquisition. New Haven & Londyn: Yale University Press, 2009. ISBN 978-0-300-11706-6.
- Andrea Del Col: L’Inquisizione in Italia. Mediolan: Oscar Mondadori, 2010. ISBN 978-88-04-53433-4.
- Emanuele Fontana, Formazione biblica e culturale dei "lectores" dell'ordine francescano: ricerche nell'ambito della provincia della Marca Trevigiana (secoli XIII-XIV). Padwa 2008 [Tesi di dottorato]
- Henry Charles Lea: A History of the Inquisition of the Middle Ages. Vols. I – III. Londyn – Nowy Jork: MacMillan Co., 1887–1888.
- Pietro Antonio Ribetti: Giardino Serafico Istorico. Tomo primo. Wenecja: 1710.
- Giovanni M. Luisetto (red): Archivio Sartori: documenti di storia e arte francescana. Biblioteca antoniana, Basilica del Santo, 1988.
- Michael Tavuzzi: Renaissance Inquisitors. Dominican Inquisitors and Inquisitorial Districts in Northern Italy, 1474–1527. Leiden – Boston: BRILL, 2007. ISBN 978-90-04-16094-1.
- Luke Wadding: Annales Minorum. Rzym: 1731–.