Madonna z Dzieciątkiem (obraz w klasztorze Kanoników Laterańskich w Krakowie)

Madonna z Dzieciątkiem

Autor	Lucas Cranach Starszy (?)
Data powstania	około 1530
Medium	tempera na desce
Wymiary	79,5 × 63 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Kraków
Lokalizacja	Klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich

Madonna z Dzieciątkiem – gotycko-renesansowy obraz ukazujący Marię z małym Chrystusem na tle pejzażu. Namalowany został w latach 30. XVI stulecia. Obraz był królewską darowizną (prawdopodobnie od Zygmunta II Augusta) dla klasztoru Kanoników Regularnych Lateraneńskich przy kościele Bożego Ciała na Kazimierzu (obecnie dzielnica Krakowa). Według źródeł, w klasztorze znajdował się w 1571 roku. Przed 1786 rokiem obraz przemalowano, zaś w 1936 zdjęto barokowe nawarstwienia, później korony i koszulka okrywająca Jezusa. W źródłach oraz XIX-wiecznych inwentarzach obraz jest wzmiankowany jako dzieło niemieckiego artysty, w historiografii artystycznej określane jest jako dzieło powstałe w kręgu Lucasa Cranacha Starszego.

Wygląd

Maria z Dzieciątkiem Jezus w asyście dwóch aniołków ukazani są na tle rozległego górzystego krajobrazu. Pośrodku stoi Maria ukazana en face, do wysokości kolan, stoi przed kamiennym parapetem. Ukazana została jako młoda kobieta, o krągłej twarzy, długich, szatynowych włosach o falujących kosmykach, delikatnie zaznaczonych łukach brwiowych, oczach i ustach. Na jej twarzy rysuje się lekki uśmiech. Odziana jest w czerwoną suknię i ciemnobłekitny płaszcz okrywający lewę ramię, prawie przedramię i kolana. Na brzegach płaszcza widoczna jest inskrypcja: SANCTA MARIA ORA P[RO] N[OBIS]. Przepasana białą wstęgą suknia ozdobiona jest delikatnym, przezroczystym dekoltem. Na głowie czarny diadem ozdobiony drobnymi perłami. Prawą ręką otwiera grubą księgę; na dwóch otwartych stronicach widać inicjały rozpoczynające akapity. Lekko podtrzymywane przez Marię nagie Dzieciątko ukazane jest w ruchu, próbuje nieśmiało postawić lewą nóżkę na parapecie. W przeciwieństwie do krótkich, gęstych ciemnych blond włosów, oczy, nos, usta są delikatnie modelowane. Na szyi ma kolię z korali. Swój wzrok kieruje w stronę widza. Po bokach stoją dwa aniołki o dziecięcych twarzach podobnych do oblicza Dzieciątka. Prócz księgi na parapecie leżą kwiaty róży i goździka oraz różaniec z korali. Sceneria krajobrazowo-architektoniczna tworzy rozległą głębię obrazu. Na dwóch wysokich, częściowo pokrytych roślinnością skalistych wzgórzach wznoszą się zamki o gotyckich formach. Po prawej stronie widać fragment gotyckiego miasta, po lewej zaś wędrujące po polanach konie i niewielkie postaci.

Analiza

Znajdujący się obecnie za klauzurą klasztorną obraz Madonny z Dzieciątkiem stanowił niegdyś przedmiot kultu, co poświadczają usunięte w 1936 roku korony oraz koszulka okrywająca ciało Dzieciątka. Zachowały się do dziś zdjęcia wizerunku sprzed konserwacji, zaś po niej podjęto szereg badań mających na cel ustalić proweniencję dzieła oraz jego autorstwo. Początkowo wiązano Madonnę z Dzieciątkiem z kręgiem Lucasa Cranacha Starszego, natomiast teza o bezpośrednim udziale mistrza (podobieństwa do licznych dzieł Cranacha z lat 30. XVI wieku, rodzajowość ujęcia, otwarta księga, najprawdopodobniej Biblia) nie zyskała w pełni poparcia. Tym hipotezom przeciwstawia się przypuszczenie, w którym autorstwo Madonny z Dzieciątkiem przypisuje się krakowskiemu artyście, zainspirowanego twórczością Lucasa Cranacha Starszego. Leżące na parapecie kwiaty, oraz różaniec i korale mają symboliczną wymowę. Czerwony goździk jest w tym przedstawieniu symbolem czystej i głębokiej miłości Marii do Jezusa, kwiat czerwonej róży jest aluzją do Męki Pańskiej, natomiast korale różańca i kolia z koralików na szyi Dzieciątka odnoszą się do antycznej symboliki tego minerału, który miał chronić przed chorobami, w dobie średniowiecza interpretacja korala uległa poszerzeniu; miał chronić przed zarazą i pokusą grzechu.

Bibliografia

• Adam Bochnak (red.), Sztuka w Krakowie w latach 1350-1550, Katalog wystawy z wystawy urządzonej zw sześćsetną rocznicę założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1964, s. 77-78, nr 37 (opr. Maria Kopffowa)
• Zbigniew Jakubowski, Madonna z Dzieciątkiem w krakowskim klasztorze kanoników regularnych - dzieło Łukasza Cranacha St., "Biuletyn Historii Sztuki", 39, 1977, s. 127-142
• Stanisław Kobielus, Magiczne i symboliczne znaczenie koralu w przedstawieniach Matki Bożej z Dzieciątkiem na przełomie średniowiecza i renesansu, [w:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk, listopad 1996, Warszawa 1997, s. 325-342.
• Michał Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny manieryzm, Warszawa 1961
• Ewa Wiłkojć, "Chrystus błogosławiący dzieci" Lucasa Cranacha Starszego w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu w świetle badań i działań konserwatorskich, Kraków 2012
• Mieczysław Zlat, Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010.

Zobacz też

• Madonna pod jodłami
• Madonna z Dzieciątkiem i święta Katarzyna Aleksandryjska
• Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny

Linki zewnętrzne

• Artykuł o obrazie. nowamalopolska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].