Na falach Atlantyku
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1893 |
Na falach Atlantyku. Przygody rozbitków pośród oceanu – marynistyczna powieść przygodowa i robinsonada dla młodzieży Władysława Umińskiego z 1893 roku (w odcinkach; wydanie książkowe z 1897 roku). Powieść opowiada o przygodach kilku osób, które przeżywają katastrofę jachtu.
Historia wydań[edytuj | edytuj kod]
Powieść była opublikowana w odcinkach w ilustrowanym magazynie Przyjaciel Dzieci (nr 1-25) w 1893 roku. Doczekała się wydania książkowego w 1897 (wydawnictwo Księgarnia Dubowskiego i Gajewskiego), i kolejnych edycji w latach 1923 i 1927[1].
Fabuła[edytuj | edytuj kod]
Bohaterowie (pan Thornton w towarzystwie swego syna, swej córki Arabeli i jej narzeczonego tudzież dwóch służących) płynie na swym nowo zbudowanym jachcie „Pandora” na Oceanie Atlantyckim, planując udział w nadchodzących regatach. Jacht jednak tonie w wyniku zderzenia z wielorybem, w odległości ok. stu kilkudziesięciu mil na zachód od portu Glasgow. Narzeczony panny Thornton, imieniem Ryszard, ratuje z tonącego jachtu kilka korkowych przyrządów bezpieczeństwa (pasy korkowe), ale rozbitkom nie udaje się spuścić szalupy ratunkowej. Chronią się jednak na ciele martwego wieloryba, z którego skóry budują kajak. Po kilku dniach szczęśliwym trafem napotykają pustą barkę, której załoga wyginęła na żółtą febrę, dzięki której po dalszych przygodach docierają na Wyspy Owcze, a tam następnie są uratowani przez parowiec[2][3][4][5].
Analiza[edytuj | edytuj kod]
Książka jest zaliczana do gatunku robinsonad[6][7] i literatury marynistycznej[8]. Jak wiele utworów Umińskiego, powieść uważana jest za inspirowana Verne’em[9]. Przykładem „robinsonowskiej” zaradności bohaterów jest m.in. budowa urządzenia do destylacji morskiej wody, by otrzymać wodę pitną[5].
Odbiór[edytuj | edytuj kod]
W 1898 o książce pisał recenzent Ateneum, L. Rutkowski. Recenzent ten pisał o książce, że jest „pouczająca i zajmująca” i „porywa fantazyę czytelnika; chwalił też ilustracje w książce[3].
W tym samym roku w Przeglądzie Pedagogicznym książkę zrecenzowała Maria Dynowska – był to jej debiut literacki[10]. Dynowska uznała powieść za jeden ze słabszych utworów Umińskiego, pisząc, że „o ile pojedyncze szczegóły opowiadania opierają się na faktach możliwych, całość robi wrażenie sztuczne”. Skrytykowała słabo opisany moment katastrofy (zderzenia z wielorybem), mało prawdopodobne przetrwanie bohaterów w wodzie i na wielorybie bez widocznego uszczerbku na zdrowiu czy energii, a także „wstrętny i odrażający” opis trupów na barce. Skrytykowała także wyrażenie „dobrze urodzony... każące przypuszczać, że są także źle urodzeni”, dialogi pomiędzy „miss Arabellą” a jej narzeczonym jako „grzeszące naleciałościami flirtu salonowego, i jako nieprzyzwoite dla młodzieży ustępy takie jak „ujęta w płaskie fałdy zmoczonych sukien, które uwydatniały harmonijność jej postaci”. W podsumowaniu Dynowska skrytykowała także słaby poziom ilustracji, ale napisała, że „Mimo wyżej wskazanych usterek, omawiana powiastka czyta się łatwo i bez znużenia, i młodzieży od lat 10-u do 14-u niejedną chwilę rozrywki zapewnić może”[4].
O książce pozytywnie wyraził się w 1926 recenzent Dziennika Bydgoskiego o inicjałach I. M., pisząc, że „Jakie smutne koleje nasze rozbitki teraz przechodzą, jak wszelkie przygody i trudności wytężeniem sił ciała i duszy zwalczają, przeciwieństwa i niebezpieczeństwa wytrwale zwyciężają, to wszystko autor tak plastycznie i zajmująco stawia, pod oczyma czytelnika, iż ten nie może prędzej spocząć, aż się [końca] doczyta”[2].
Według krytyka z 1957 roku powieść nie jest zaliczana do lepszych utworów Umińskiego[11].
Jadwiga Ruszała w 2000 opisała książkę jako „napisaną z pewnym wdziękiem [ale] trącącą staroświeckością”, krytykując „sentymentalizm pary zakochanych”[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jadwiga Czachowska (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, Ste – V, Alicja Szałagan (red.), 2003, s. 436 [dostęp 2023-10-12].
- ↑ a b Dziennik Bydgoski (R. 20), „Dla naszej młodzieży”, 1926, Nr 145, s. 9.
- ↑ a b Ateneum, W. Spasowicz, 1898, s. 366 [dostęp 2024-02-23] (pol.).
- ↑ a b M. Dmowska. „Krytyki i sporządzenia”. Przegląd Pedagogiczny: czasopismo poświęcone sprawom wychowania szkolnego i domowego R.17, no 10 (16 maja 1898), s. 156.
- ↑ a b c Jadwiga Ruszała, Robinsonada w literaturze polskiej: teoria, typologia, bohater, natura, Pomorska Akademia Pedagogiczna, 2000, s. 34, ISBN 978-83-87006-89-1 [dostęp 2024-01-26] (pol.).
- ↑ Jadwiga Ruszała, Robinsonada w literaturze polskiej: teoria, typologia, bohater, natura, Pomorska Akademia Pedagogiczna, 2000, s. 71, ISBN 978-83-87006-89-1 [dostęp 2024-02-23] (pol.).
- ↑ Grzegorz Gazda, Słowinia Tynecka-Makowska, Słownik rodzajów i gatunków literackich, Universitas, 2006, s. 637, ISBN 978-83-242-0474-8 [dostęp 2024-02-23] (pol.).
- ↑ Tadeusz Żabski, Słownik literatury popularnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006, s. 472, ISBN 978-83-229-2767-0 [dostęp 2024-02-23] (pol.).
- ↑ Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa, Słownik literatury polskiej XIX wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 494, ISBN 978-83-04-03251-4 [dostęp 2024-02-23] (pol.).
- ↑ Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan, Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: C-F, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994, s. 194, ISBN 978-83-02-05446-4 [dostęp 2024-02-23] (pol.).
- ↑ Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk), Z literatury lat 1863–1918: studia i szkice, Zakład im. Ossolińskich, 1957, s. 324 [dostęp 2024-01-26] (pol.).