Narząd szczytowy
Narząd szczytowy, narząd apikalny (łac. organum sensillae aborale) – jedyny narząd zmysłu występujący w ciele żebropławów. Zlokalizowany jest na przeciwgębowym (aboralnym) biegunie ciała. Odpowiada głównie za zmysł równowagi. W połączeniu z płytkami rzęskowymi pełni funkcję czuciowo-motoryczną[1][2].
Narząd ten ma postać zagłębienia w ektodermie wyściełanego komórkami sensorycznymi, zaopatrzonymi w rzęski[1]. Z wierzchu wgłębienie osłania przezroczysta kopułka[3]. W zagłębieniu umieszczony jest statolit o kulistym kształcie, zbudowany z drobnych, posklejanych, ziarenkowatych podjednostek fosforanu wapnia. Ów statolit wsparty jest na czterech łukowato wygiętych sprężynkach – szczecinopodobnych tworach utworzonych przez pęki sklejonych ze sobą rzęsek. Każda z tych sprężynek przechodzi poza wgłębieniem w rynienkę rzęskową rozwidlającą się z kolei na dwa rowki. W sumie występuje więc osiem rowków, z których każdy łączy się z jednym pasmem płytek rzęskowych[1][2]. Sprężynki, rynienki i rowki określa się łącznie mianem smug rzęskowych[1].
Zasada działania jest następująca. Przechylenie ciała powoduje wychylenie statolitu, który uciska wówczas część komórek rzęskowych. Powstaje w ten sposób bodziec przekazywany mechanicznie od jednej komórki rzęskowej do drugiej, ostatecznie trafiający do dwóch sąsiadujących pasm płytek rzęskowych. Nacisk statolitu na daną sprężynkę powoduje przyspieszenie uderzeń płytek dwóch powiązanych z nią pasm i tym samym zmianę ustawienia zwierzęcia[1][2]. Uszkodzenie narządu szczytowego powoduje zaburzenia koordynacji w ruchach płytek[1]. Żebropław nie dąży jednak automatycznie do tego, by statolit spoczywał równomiernie na każdej sprężynce, jest to zależne od „nastroju” panującego w jego sieci nerwowej, np. po schwytaniu ofiary może przełączyć część płytek na bieg wsteczny, celem obrócenia się otworem gębowym do pokarmu[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 152.
- ↑ a b c Barbara Lis, Typ: żebropławy – Ctenophora, [w:] Czesław Błaszak (red.), Zoologia. Tom 1. Część 1. Bezkręgowce. Nibytkankowce–pseudojamowce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 135, ISBN 978-83-01-17337-1.
- ↑ a b E.E. Ruppert, R.S. Fox, R.D. Barnes: Invertebrate Zoology. Brooks / Cole, 2004, s. 182–195. ISBN 978-0-03-025982-1.