Szatny
Szatny inaczej szatniarz[1], szatniczy – urzędnik, dworzanin lub sługa, który zajmował się garderobą (szatnią) swojego pana, a niekiedy także jego zbrojownią[2].
W średniowieczu urząd szatnego (łac. vestiarius) znany był na dworze papieskim[3]. Podobnież funkcja szatnego (niem. Trappier) w państwie krzyżackim znana była od XIII wieku (po raz pierwszy pojawia się w źródłach w 1228[2]); zadaniem trappiera było dbanie o odzież współbraci; podlegała mu grupa zatrudnionych przez dany konwent rzemieślników[4]. Wielki Szatny był urzędnikiem szczebla centralnego. W sprawach uzbrojenia i podczas wojny podlegał zakonnemu marszałkowi[2]. W późniejszych latach Wielki Szatny był jednym z najważniejszych dostojników zakonnych i wchodził w skład półformalnej rady zakonu[2].
Na dworach królewskich, m.in. w Polsce, szatny był jednym z ważniejszych dworzan, wybieranym spośród obytych w kulturze i modzie poddanych[1]. Zajmował się obstalunkiem szat, ich utrzymaniem i oporządzeniem[1]. Do jego obowiązków należały też m.in. dbanie o meble i drobny sprzęt władcy[1]. Zwierzchnictwo nad jego wydatkami sprawowali ochmistrz oraz podskarbi nadworny[1].
Oprócz króla swoją osobną służbę szatniarską posiadała jego małżonka[1]. Szczególnie rozwiniętą służbę szatną tego typu wykształcono w XVIII-wiecznym Wersalu, gdzie szatna (fr. dame d'atour) należała do grona najbliższych, najbardziej zaufanych towarzyszek królowej[5].
Swoje własne służby szatnicze, z szatnikiem na czele, zdarzało się ustanawiać bogatszym rodom książęcym i magnackim, w Polsce m.in. Radziwiłłom[6]. Podobnie jak na dworze królewskim, szatni magnaccy mieli za zadanie zakup garderoby, kontrolę nad jej wykonaniem i utrzymywanie jej w należytym porządku[6]. Należeli do grona tzw. oficjalistów, czyli najważniejszych osób na magnackim dworze, obok m.in. koniuszych, podskarbich, łowczych czy podczaszych[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Jacek Żukowski, 'Pompa vestimentis'. Organizacja służb szatniarskich na Dworze Wazowskim 1587-1648, „Kronika Zamkowa” (1-2), 2011, s. 51-74.
- ↑ a b c d Tomasz Grala, Organizacja administracji państwa zakonnego w Prusach do końca XIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 97, 2012, s. 73-94.
- ↑ Mieczysław Rokosz, Inter duos pontes. O ottońskiej fundacji ku czci św. Wojciecha na wyspie Tybrowej, „Analecta Cracoviensia”, 21-22, 1989, s. 507.
- ↑ Marek Radoch, Wspieranie ubogich przez wielkich mistrzów krzyżackich w latach 1399-1409: (w świetle księgi podskarbiego malborskiego), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” (1), 2004, s. 74.
- ↑ Katarzyna Kuras, Mechanizmy karier na dworach kobiecych w Wersalu w drugiej połowie XVIII wieku, „Prace Historyczne” (148), 2021, s. 49-67.
- ↑ a b Wojciech Aleksander Siwek, Funkcjonowanie persjarni słuckiej prowadzonej przez Jana i Leona Madżarskich w świetle dokumentacji ekonomiczno-gospodarczej z Narodowego Historycznego Archiwum Białorusi w Mińsku, „Lehahayer”, 9, 2022, s. 91-112, DOI: 10.12797/LH.09.2022.09.04.
- ↑ Andrzej Tygielski, Andrzej Pośpiech, Społeczna rola dworu magnackiego XVII-XVIII wieku, „Przegląd Historyczny” (69/2), 1978, s. 215-216.