Veda Slovena
Veda Slovena – zbiór rzekomych starożytnych południowosłowiańskich pieśni epickich, zebranych jakoby pośród zamieszkujących na pograniczu macedońsko-bułgarskim Pomaków i wydany w 1874 i 1881 roku przez Stefana Verkovicia, mający dowodzić zamierzchłej historii Słowian[1].
Wydawcą Vedy Sloveny był Stefan Verković (1821–1893), bośniacki Serb pochodzący z Ugljary[2], zajmujący się amatorsko kolekcjonowaniem pieśni ludowych, autor wydanego w 1860 roku zbioru Narodne pesme makedonski Bugara[3]. Verković głosił teorię, zgodnie z którą Słowianie bałkańscy mogą poszczycić się znacznie dłuższą niż starożytna Grecja historią, zaś Aleksander Wielki i Filip II byli Słowianami. Twierdził, że ślady chwalebnej przeszłości słowiańskiej przetrwały w ustnej twórczości ludowej i poświęcił wiele lat na ich poszukiwanie[2][3]. Wśród informatorów terenowych Verkovicia znalazł się wiejski nauczyciel Ivan Gologanov (1839–1895), który w zamian za sowite wynagrodzenie finansowe podsyłał mu listownie zebrane jakoby wśród ludu pieśni z epoki „prehistorycznej i przedchrześcijańskiej”, pokrywające się treściowo z poglądami historycznymi Verkovicia[3]. Otrzymany od Gologanova materiał, liczący w sumie ponad 300 tysięcy wersów, Verković ogłosił drukiem w dwóch tomach. Tom pierwszy pod tytułem Pesme Slovena Rodopa planine iz predistorične dobe w wersji serbskiej z jednoczesnym przekładem na język francuski ukazał się w Belgradzie w 1874 roku i składa się nań 15 pieśni o tematyce mityczno-bohaterskiej. Tom drugi, który ukazał się w 1881 roku w Petersburgu, zawiera 21 pieśni obrzędowych związanych z domniemanym kalendarzem słowiańskim[3]. W pieśniach tych pojawiają się imiona rzekomych słowiańskich bóstw takich jak Vitna, Koleda, Vodna, Rosna czy Snigna, przemieszane z imionami bóstw hinduskich: Wisznu i Śiwą, a także rzekomi władcy słowiańscy typu Sada, Sindze, Talatina, Brahil, Brava, Sit czy uważany przez Verkovicia za Słowianina mityczny Orfeusz[3].
Publikacja Vedy Sloveny wywołała ożywienie w środowisku slawistycznym, rozpętując debatę na temat jej autentyczności. Czołowi badacze ówczesnych czasów, tacy jak Josef Jireček, Vatroslav Jagić, Louis Leger czy Aleksandr Pypin, jednoznacznie uznali ją za mistyfikację i uważali, że naiwny Verković został wykorzystany przez Gologanova[1][3]. Sam Verković początkowo odrzucał zarzuty, twierdząc że za próbą dyskredytacji jego epokowego odkrycia stoją wymierzone w prawosławnych Bułgarów machinacje Kościoła katolickiego, protestantów i Cerkwi greckiej. W obronie autentyczności Vedy Sloveny wspierali go m.in. Auguste Dozon i Aleksander Chodźko[3]. Gologanov pomimo ponawianych próśb nie potrafił jednak wskazać żadnego z rzekomych ludowych pieśniarzy, od których miał pozyskać zebrane przez siebie utwory, odmawiał także osobistego spotkania się z wydawcą[3]. Ostatecznie Verković uznał się za oszukanego i zrezygnował z publikacji dalszego materiału[3]. W 1903 roku na łamach Archiv für slavische Philologie ukazał się krytyczny artykuł bułgarskiego historyka Iwana Szismanowa z podsumowaniem dotychczasowego stanu badań nad Vedą Sloveną i podający dowody na jej nieautentyczność[2].
Veda Slovena wskazywana jest jako typowy wytwór piśmiennictwa ideologicznego związanego z okresem przebudzenia narodowego, analogiczny np. do czeskich rękopisów królowodworskiego i zielonogórskiego[1][2][3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Albena Hranova and Alexander Kiossev: Folklore as a Means to Demonstrate a Nation’s Existence. The Bulgarian Case. W: History of the Literary Cultures of East-Central Europe: Junctures and Disjunctures in the 19th and 20th Centuries. edited by Marcel Cornis-Pope and John Neubauer. T. 3: The Making and Remaking of Literary Institutions. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2004, s. 334.
- ↑ a b c d Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe 1770–1945. edited by Balázs Trencsényi and Michal Kopeček. T. 3: National Romanticism. Budapest/New York: Central European University Press, 2007, s. 181–183.
- ↑ a b c d e f g h i j Lidia Moroz-Grzelak: Między nieświadomością a mistyfikacją. „Veda Slovena” – fałszerstwo literackie Słowiańszczyzny południowej. W: Wielkie tematy kultury w literaturach słowiańskich. red. I. Malej, Z. Tarajło-Lipowska. T. 5. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 91–98.