Zagórni herbu Rogala

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zagórni herbu Rogala
Ilustracja
Rogala
Dewiza

Amor et pietas

Zagórni herbu Rogala – polski ród szlachecki. Dewiza rodu to Amor et pietas.

Etymologia nazwiska[edytuj | edytuj kod]

Zagórny, Zagórna, Zagórni to polskie nazwisko topograficzne, pochodzące od miejsca, w którym mieszkał „mieszkający za górą”; górą w tym wypadku mogło być wzniesienie, pagórek, wzgórze. Miało to wskazywać miejsce charakterystyczne zamieszkiwania danej osoby[1].

Nazwisko Zagórny nosili również chłopi i mieszczanie na Śląsku, stąd też sporo osób o tym nazwisku zamieszkuje właśnie tereny Zagórza, Będzina, Siemianowic Śląskich, etc[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Zagórni na Wyrandach, [W:] Krystyna Porębska, Adeliger Gutsbesitz des Ermlands im 16. bis 18 Jahrhundert, Furth 1999, s.155

Pierwotnie ród pochodził z Mazowsza i Lubelszczyzny. Herb otrzymał prawdopodobnie na przełomie XIII/XIV w., choć niektóre informacje wskazują na starsze pochodzenie[3], Jedną z takich wzmianek jest wstęp do informacji o Panu młodym Jakubie Zagórnym [Szlachetny kleynot dzielnością zawzięty, który jest dawnych czasów wielce znamienity, Dom Zagórnych ich mościów onem ozdobiony, cnotą, męstwem i sławą Przodków zasłużony][4]. W 1. połowie XVII w. dwie gałęzie rodu przeniosły się pod Olsztyn i nabyły majątki w Wyrandach (Werandach), Marcinkowie oraz na innych terenach gminy Purdy. Inna gałąź posiadała pobliskie Pajtuny[5]. Zagórni w 2. połowie XVII w. przenieśli się w znacznej części do Warszawy, skąd niektórzy przywędrowali na przełomie XVIII/XIX w. w okolice Tarnopola, chcąc w tamtych okolicach nabyć ziemię. Na przełomie XIX/XX w. część przybyła pod Lwów, gdzie osiadła. Stamtąd Zagórni po II wojnie światowej przybyli do Wrocławia oraz Trzebnicy i okolic.

Świetność rodu przypada na okres 2. połowy XVI w. – 1. połowy XVIII w. Pod koniec XVIII w. ród zubożał. Na skutek represji ze strony władz austriackich czy rosyjskich, które odebrały ziemię Zagórnym herbu Rogala. W czasach zaborów nie wpisywano celowo Zagórnych jako szlachty – ze względu na działalność patriotyczną, wykluczając cały ród, choć potwierdzenia w herbarzach niemieckich sięgają nawet XIX-XX w., które wskazują, iż Zagórni wylegitymowali się swym szlachectwem jeszcze w 1737 r.

Zagórni są opisani w herbarzu Tadeusza Gajla, Nowy Herbarz Polski, Latarnia, 2016, s. 636 oraz można natrafić na informację odnośnie do Zofii Zagórnej (szlachcianki) [brak informacji o herbie], w herbarzu Bonieckiego – Boniecki, Herbarz polski, T. 1, s. 146., a także w niemieckim herbarzu z 1916 r., jednakże tam pojawia się informacja o jednej z gałęzi Zagórnych herbu Rogala, która w klejnocie herbu zamiast rogów używała trzech pawich piór, dla odróżnienia od innych gałęzi rodu Zagórnych „Von Zagórny auf Pathaunen 1682 [autor: poświadczenie z tegoż roku], Wiranden (Worainden) 1667, 1737 [autor: kolejne poświadczenia]. W. Gespalten; horn eine eintwards gefehrte Hirstchstange; hinten ein Buffelhorn. Auf dem Helm drei Pfauenfebern (herb Rogala mit Wariante des Helmschmuds)”[6].

Przedstawiciele rodu[edytuj | edytuj kod]

Najstarszym znanym przedstawicielem jest Jędrzej Zagórny[7]. Informacja o nim pochodzi z 1622 r. Jednakże pierwsza szersza informacja dotyczy Jakuba Zagórnego (dziedzica na Wyrandach w powiecie Olszteńskim [Olsztyńskim]). Wiadomo, że rodzicami Jakuba Zagórnego byli Helżbieta (Elżbieta) Zagórna i Piotr Zagórny[8] (nie mylić z Piotrem, mężem Katarzyny Gertrudy Zagórnej), którzy nabyli posiadłości w powiecie Olsztyńskim w roku 1631, jednak później przekazali je synowi.

Inna gałąź rodu znana jest z testamentu Pana Leżeńskiego, który wymienia Katarzynę Gertrudę Zagórną(córka burgrabiego orneckiego Jana Łączyńskiego)[9], wdowę po Piotrze Zagórnym, staroście barczewskim[10]. Ten testament pochodzi z 1703 r., co pozwala mniej więcej ustalić także lata życia Zagórnych. Opiekunami prawnymi dzieci Piotra Zagórnego i Katarzyny Gertrudy Zagórnej byli: kanonik Wawrzyniec Nycz i szlachcic Jan Grzymała[11].

W roku 1634 Jakub Zagórny wziął ślub z Zuzanną Konopniczanką[3], córką rajcy lubelskiego Andrzeja Konopnica i Helżbiety (Elżbiety). Przygotowania do ślubu trwały już w 1633 r[12]. Rodzina Konopniców aspirowała do uzyskania tytułu szlacheckiego, czego dowodem jest fakt, że wszystkie swoje córki Andrzej Konopnic wydał za szlachciców. Rodzina Konopniców posiadała również dworek (mimo obowiązującego zakazu)[13]. Jej ślubu z Jakubem Zagórnym nie można rozpatrywać w kategoriach mezaliansu, gdyż obie rodziny się na to zgodziły, odnosząc obopólne korzyści. Rodzina Zagórnych otrzymała w ten sposób całą i bardzo kunsztowną kamienicę w Lublinie, a Konopnicom przekazała 12 tys. złotych polskich, zapewniła dożywocie na Wyrandach i zapisała pontnuski młyn. Ślub odbył się z miłości, nie wynikał zaś z korzyści, jakie za tym szły, zwłaszcza że Zagórni byli posiadaczami kilku wiosek i posiadali spore sumy.

Na Chwalebny i Zacny Akt Ślubu Jakuba Zagórnego i Zuzanny Konopniczanki, Lublin 1634 r.

W 1655 r. w Wyrandach i Marcinkowie był szlachcic Zagórny herbu Rogala z żoną, synem i córką oraz poddanymi w liczbie 27 osób. Spośród rodziny Zagórnych był tam Ludwik Zagórny (starszy), wymieniony w 1667 r. Inna gałąź tego rodu posiadała pobliskie Pajtuny i stamtąd też pochodził kanonik warmiński Andrzej Zagórny (ok. 1640–1690). W 1656 r. majątek liczył 30 łanów (503,7 ha). W 1697 r. zmarł Ludwik Zagórny. Miał dwóch synów, którzy ukończyli gimnazjum jezuickie w Reszlu – Jana i Ludwika. Jan zmarł w 1735 r. jako proboszcz w Klewkach, a Ludwik (młodszy) był żonaty z Anna Ludwiką Ogińską, która zmarła w 1737 r. Zagórni wówczas stanowili szlachtę średnią, gdzie spośród kilku gałęzi rodu każda rodzina miała kilka wsi. Syn Ludwika Zagórnego (młodszego) wraz z żoną Katarzyną, pochodzącą z Legin, jeszcze w 1723 r. rezydowali na Wyrandach, gdzie urodziła się ich córka Joanna Eleonora. Później przenieśli się do majątku żony w Leginach, gdzie w 1724 r. urodził się ich syn Antoni, późniejszy absolwent kolegium jezuickiego w Reszlu.

Nieco później Zagórni wyjechali do Warszawy[14][15].

Wśród przedstawicieli rodu są dwaj Andrzeje Zagórni, duchowni. Pajtuny posiadał kanonik warmiński Andrzej Zagórny (ok. 1585–1634). Andrzej Zagórny z bocznej linii (herbu Rogala) był m.in. prepozytem kieleckim (od 1608), kanonikiem warmińskim i proboszczem w Leszczynach[16]. Brał udział w poszukiwaniu księgozbioru Kopernika[17]. Miał wyższe wykształcenie – doktorat z teologii oraz doktorat obojga praw. W Kielcach ufundował remont wież kościelnych w parafii pod wezwaniem św. Marcina, na co przekazał 600 florentów. Oddał również „na fabrykę” kościoła 2000 złotych. Należał do „Bractwa Różańcowego” od roku 1626, pełniąc funkcję prepozyta kolegiaty i kanonika warmińskiego. W 1628 roku przeznaczył osobną sumę na prowadzenie katechizacji wśród dzieci w każdą niedzielę i święto[18]. Został pochowany w katedrze we Fromborku obok grobu Kopernika[19].

Drugi Andrzej Zagórny (ur. ok. 1640 w Pajtunach, zm. 2 maja 1690 we Fromborku)[20] uczęszczał do kolegium reszelskiego od 25 czerwca 1656. Stypendium otrzymał 23 września 1661 z polecenia Jana i Jerzego v. Oelsenów jako szlachcic warmiński. Ukończył studia zdobyciem tytułu doktora obojga praw. Piastował urzędy: proboszcza w Olsztynie w 1670 i Radostowie k. Reszla w 1674, kanonika w Dobrym Mieście w 1680 i Fromborku 24 stycznia 1686[21].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, t. XIII s. 261.
  2. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, t. XIII s. 709.
  3. ↑ a b Anna Nowicka-Struska, Harmonie, upominki i zacne akty. Siedemnastowieczne epitalamia lubelskie [W:] Sarmackie Theatrum. Między Tekstami [red. A. Sitkowa, M. Jarczykowa] t. 6, wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2012.
  4. ↑ Na Chwalebny i Zacny Akt Ślubu Jakuba Zagórnego i Zuzanny. Lublin 1634 r. [dostępny W:]dział: starodruki, syg. 2285, Ossolineum, Wrocław.
  5. ↑ Gmina Purda [dostęp 22 sierpnia 2014 roku].
  6. ↑ Zeitschrift fur die Geschichte und Altertumskunde Ermlands (ZGAE), t. 19, zeszyt 55-57, Braunsberg 1916, s. 579.
  7. ↑ Januszowicz B., zbiory Biblioteki UJ, starodruki XVII w., Kraków 1622.
  8. ↑ Jan Riabinin, Lublin w księgach wójtowsko-ławniczych XVII-XVIII w., Zasoby Biblioteki Głównej UMCS, Lublin 1928, s. 34-35.
  9. ↑ Gmina Purdy, Pajtuny, Historia, [dostęp: 20 października 2016 r.], [Internet:] http://www.purda.pl/cms/21233/pajtuny.
  10. ↑ Irena Makarczyk, Kazimierz Benedykt Leżeński sufragan warmiński(1695-1703)i jego testament [W:] Komunikaty Warmińsko Mazurskie,nr 3, Muzeum Historii Polski, Warszawa, 2004 s. 340-348*Leżeński w testamencie wypowiada się bardzo życzliwie o Katarzynie Gertrudzie Zagórnej, która zajęła się jego majątkiem powiększając jego dobra. Leżeński zapożyczył się również na spore sumy u Zagórnych, o czym wzmiankuje w testamencie.
  11. ↑ Oryginał: AAW O, AB, A 23, k. 248r – 250v.
  12. ↑ Adv., 17, f. 491 v. – 492 Biblioteka Marii-Curie Skłodowskiej w Lublinie. Zasoby Biblioteki Głównej UMCS Identyfikator zasobu: oai:87.246.207.98:888 Lublin w księgach wójtowsko-ławniczych XVII–XVIII w.
  13. ↑ Anna Nowicka-Struska, Harmonie, upominki i zacne akty. Siedemnastowieczne epitalamia lubelskie [W:] Sarmackie Theatrum. Między Tekstami [red. A. Sitkowa, M. Jarczykowa] t. 6, wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2012, s. 89–90.
  14. ↑ Gmina Purdy, Sołectwo Marcinkowo[dostęp: 18 września 2014 r.] [Internet:] http://old.purda.pl/soectwa/marcinkowo.html.
  15. ↑ Encyklopedia Warmii i Mazur, Wyrandy[dostęp: wrzesień 2014 r.] [Internet:] http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Wyrandy.
  16. ↑ Pieniążek-Samek M., Kielce XVII–XVIII wielki słownik biograficzny, Kielce 2003, s. 179-180.
  17. ↑ Andrzej Kwaśniewski, Księgozbiory Prywatne Zachowane w Bibliotece Kapituły Kieleckiej (XV–XVIII w.) [W:] Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, [red. Andrzej Obrębski] R. 62, UJ, Kraków 2012, s. 85–87, 92–93.
  18. ↑ Por. ADK, Akta kapituły katedralnej kieleckiej, sygn. Kap. K-5: Acta Capituli Minoris 1693-1736, k. 100-104; T. Wróbel, 800-lecie fundacji...,s. 219.
  19. ↑ Dr Jerzy Sikorski, Miejsce pochówku Mikołaja Kopernika w katedrze fromborskiej – tradycja i rzeczywistość, [dostęp: 15 listopada 2015 r.][Internet:]https://web.archive.org/web/20171013013646/http://www.jerzysikorski.pl/miejsce-poch%C3%B3wku-miko%C5%82aja-kopernika-w-katedrze-fromborskiej-%E2%80%93-tradycja-i-rzeczywisto%C5%9B%C4%87.
  20. ↑ Marian Pawlak, Dzieje fundacji Jana Preucka w XVII-XVIII w.[W:] Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia 20, Warszawa 1985, s. 62.
  21. ↑ A.K. 23 IX 1661; Alb. Gym. R. XV 56; A. Eichhorn, Die Prälaten des ermländischen DOmcapHels, ZGAE III 630.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zagórni_herbu_Rogala&oldid=73667166”